Morgunblaðið - 08.01.2006, Blaðsíða 34

34 SUNNUDAGUR 8. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
4. janúar 1976: „Nú eftir
helgina hefjast á ný viðræður
um kjaramál milli aðila vinnu-
markaðarins. Þessar viðræður
hófust í desembermánuði, eft-
ir að kjararáðstefna ASÍ hafði
mótað stefnu sína í þessum
samningaviðræðum en all-
löngu áður hafði Vinnuveit-
endasamband Íslands látið frá
sér heyra og tjáð sig reiðubúið
til að hefja viðræður þá þegar
eða upp úr miðjum október.
Viðræður þessar eru hinar
mikilvægustu. Í fyrsta lagi
munu þessir aðilar taka
ákvörðun um meginstefnuna í
kjaramálum landsmanna á
þessu ári og í öðru lagi skiptir
miklu, að sú ákvörðun verði
tekin án þess, að til vinnu-
stöðvana komi.“
. . . . . . . . . .
5. janúar 1986: „Sameinuðu
þjóðirnar hafa tileinkað friðn-
um árið 1986. Samtökin sjálf
voru stofnuð fyrir 40 árum í
því skyni að stuðla að heims-
friði. Sagan sýnir, að á þeim
árum, sem síðan eru liðin, hafa
tugir milljóna manna fallið í
hernaðarátökum. Nú á tímum
eru menn þó ekki endilega
með hugann við vopnuð átök,
þegar þeir ræða um frið. At-
hyglin beinist að því, hvað ger-
ast kunni, ef til átaka kemur
með kjarnorkuvopnum, sem
hefur aðeins einu sinni verið
beitt, einmitt um þær mundir,
sem Sameinuðu þjóðirnar
voru að fæðast. Íslendingar
vildu ekki gerast stofnaðilar
að þessum friðarsamtökum, af
því að aðildinni fylgdi sú
krafa, að þeir segðu Japönum
stríð á hendur. Þannig er það
síður en svo nýnæmi, að af-
staðan til friðar sé afstæð.“
. . . . . . . . . .
7. janúar 1996: „Morgunblaðið
hefur áður lýst þeirri skoðun,
að það geti ekki samrýmzt
hugmyndum um félagafrelsi
að skylda menn til aðildar að
verkalýðsfélögum. Það á að
vera hverjum launþega í sjálfs
vald sett, hvort hann telur
hagsmunum sínum bezt borg-
ið innan eða utan launþega-
félags. Með sama hætti getur
það ekki samræmzt nútíma
hugmyndum að skylda laun-
þega til aðildar að ákveðnum
lífeyrissjóðum. Það á að vera
mál hvers einstaklings að
ákveða í hvaða lífeyrissjóði
hann vill vera um leið og líf-
eyrissjóðir eiga að hafa
ákvörðunarvald um hvort þeir
vilji taka við viðkomandi ein-
staklingi. Það á heldur ekki að
vera hlutverk vinnuveitenda
að innheimta félagsgjöld hjá
félagsmönnum verkalýðs-
félaga.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
U
mræður um ofurlaun for-
stjóra hafa verið miklar og
útbreiddar eftir að FL
Group gerði opinberar töl-
ur um starfslokasamninga
tveggja forstjóra og
launakjör núverandi for-
stjóra félagsins. Skoðun
margra er að þær tölur, sem um ræðir; á annað
hundrað milljóna króna til handa hvorum fyrr-
verandi forstjóra um sig og 48–192 milljóna króna
árslaun núverandi forstjóra, sýni að forstjóra-
launin séu farin úr böndunum. Þau séu ekki leng-
ur í neinu samhengi við raunveruleikann í ís-
lenzku samfélagi.
Undanfarin ár hafa slík mál komið upp öðru
hvoru. Starfslokasamningur fyrrverandi for-
stjóra Landssíma Íslands vakti miklar umræður
á sínum tíma. Hann hljóðaði þó aðeins upp á brot
af þeim upphæðum, sem um ræddi hjá FL Group.
Fyrir rúmum tveimur árum lá við þjóðaruppreisn
vegna kaupréttarsamninga stjórnarformanns og
forstjóra KB banka (nú Kaupþings), sem hefðu
getað skilað hvorum um sig hundruðum milljóna
króna. Ákvörðun um þessa samninga var raunar
dregin til baka vegna reiði almennings. Stjórn-
endur Kaupþings hafa síðan gert aðra og hóflegri
kaupréttarsamninga, en eru engu að síður ekki á
flæðiskeri staddir.
Ekki séríslenzkt
fyrirbæri
Alþjóðavæðingin
heimsækir okkur í
ýmsum myndum.
Svimandi há launakjör
stjórnenda stórfyrirtækja, sem öllum almenningi
finnst nánast óskiljanleg, eru ekkert séríslenzkt
fyrirbæri. Og auðvitað eru hæstu forstjóralaunin
hér lág, samanborið við t.d. Bandaríkin, þar sem
ekki er óalgengt að forstjóri stórfyrirtækis hafi
milljarð íslenzkra króna í árslaun. Í Bretlandi er
hins vegar talað um að „gangverðið“ á forstjórum
fyrirtækja í FTSE 100-úrvalsvísitölunni sé millj-
ón punda, rúmlega 100 milljónir íslenzkra króna.
Tekjur forstjóra sumra íslenzkra fyrirtækja eru
farnar að nálgast slíkar tölur. Há laun íslenzkra
forstjóra eru ekki sízt réttlætt með því að fyr-
irtækin, sem þeir stýra, starfi nú í alþjóðlegu um-
hverfi, þar sem slík umbun tíðkist.
En viðbrögð almennings við ofsalaununum eru
líka þau sömu í nágrannaríkjum okkar, sem við
berum okkur saman við, og hér á Íslandi. Á Norð-
urlöndunum, í Bretlandi, Bandaríkjunum,
Frakklandi og Þýzkalandi spyrja almennir laun-
þegar hvaða rök séu að baki launamun forstjóra
og almenns starfsmanns, sem er allt frá því að
vera fimmtánfaldur og upp í að vera 500-faldur. Í
öllum þessum ríkjum stuðla fregnir af ævintýra-
legum auðæfum, sem stjórnendur fyrirtækja
safna saman á skömmum tíma, að því sama; að
rýra traust almennings á fyrirtækjunum og at-
vinnulífinu. Launþegar skilja ekki hvers vegna
laun forstjóra og stjórnarmanna í fyrirtækjum
hækka langt umfram verðbólgu og launavísitölur,
um leið og talað er um að atvinnulífið þoli ekki
miklar almennar launahækkanir. Almennir hlut-
hafar í skráðum fyrirtækjum skilja ekki af hverju
þeir þurfa að standa undir launum og lífsstíl
starfsmanna sinna, sem er langt umfram það sem
getur talizt hæfilegt.
Jafnvel í ríkjum, þar sem er miklu lengri hefð
fyrir miklum launamun þjóðfélagshópa en á í Ís-
landi, leggjast ýmsar stofnanir samfélagsins á
eitt að reyna að vinna á móti því, sem Alan
Greenspan, fyrrverandi seðlabankastjóri Banda-
ríkjanna, kallaði einu sinni „smitandi græðgi“
forstjóranna. Stjórnvöld setja reglur um upplýs-
ingagjöf og rétt hluthafa til að hafa áhrif á launa-
ákvarðanir, samtök hlutafjáreigenda, lífeyris-
sjóðir og fleiri stofnanafjárfestar leitast við að
beita þrýstingi til að halda hækkunum forstjóra-
launa í skefjum. Víða hafa samtök fyrirtækjanna
sjálfra áttað sig á þeim skaða, sem atvinnulífinu
er unninn með því að teknar séu ákvarðanir um
laun, sem eru gersamlega úr takti við það, sem al-
mennt tíðkast í viðkomandi löndum, og reynt að
setja reglur eða viðmiðanir um skynsamlegar
launaákvarðanir, sem taka tillit til hagsmuna
hluthafa.
Rétt eins og íslenzkir kaupsýslumenn hafa lært
af erlendum kollegum sínum að tryggja sér háar
launaávísanir, kaupauka og kauprétti geta ís-
lenzk stjórnvöld, launþegar og almennir fjárfest-
ar lært af nágrönnum okkar hvernig rétt er að
bregðast við þessari þróun.
Lagasetning og
leiðbeiningar
Lagasetning er ein
leiðin. Þór Sigfússon,
forstjóri Sjóvár og frá-
farandi framkvæmda-
stjóri Viðskiptaráðs Íslands, skrifar grein í
Morgunblaðið í dag, laugardag, þar sem hann
harmar að Valgerður Sverrisdóttir viðskiptaráð-
herra hyggist leggja fram frumvarp, sem kveður
m.a. á um að samninga um starfskjör stjórnenda
verði að leggja fyrir hluthafafundi. Þór telur að
leiðbeiningarnar um stjórnarhætti fyrirtækja,
sem Viðskiptaráð, Samtök atvinnulífsins og
Kauphöllin gáfu út og snúa m.a. að ákvörðunum
um laun stjórnenda, hefðu átt að duga. Fram hef-
ur komið að ekki var farið eftir þessum leiðbein-
ingum við ákvörðun launa forstjóra FL Group og
stjórnarformaður félagsins hefur gefið lítið fyrir
þær í fjölmiðlum. „Leiðbeiningarnar eru ekki
orðnar tveggja ára þegar viðskiptaráðherra hef-
ur ákveðið, m.a. í ljósi nýlegra upplýsinga um
starfslokasamninga íslensks hlutafélags, að leið-
beiningar dugi ekki og setja þurfi lög um stjórn-
arhætti,“ skrifar Þór Sigfússon. „Það eru vissu-
lega vonbrigði að þessi umræða skuli farin af stað
og það er ekkert launungarmál að íslenskt við-
skiptalíf getur sjálfu sér um kennt að vissu leyti.
Forsvarsmenn einstakra fyrirtækja hafa sjálfir
talað þannig um t.d. leiðbeiningar um stjórnar-
hætti og starfsemi yfirtökunefndar, sem einnig er
byggð á svipaðri hugmyndafræði um sjálfsprottið
regluumhverfi viðskiptalífsins, að ljóst er að um-
ræðan um gildi þeirra hlaut að skjóta upp koll-
inum. Sérstakir áhugamenn um lagasetningu
hlutu að spretta fram og lýsa frati á leiðbeiningar
okkar.“
Síðasta setningin er vafalaust ætluð Morgun-
blaðinu, vegna leiðara þess í gær, föstudag, um
afstöðu stjórnarformanns FL Group. Og Þór
heldur áfram: „Við megum hins vegar ekki gefast
upp á hugmyndinni um sjálfsprottið regluum-
hverfi fyrirtækja … Í Bretlandi og víðar er sjálf-
sprottið regluumhverfi á markaði með mjög
langa hefð og þar eru fá dæmi um að forsvars-
menn fyrirtækja geri lítið úr þeim leiðbeiningum
og stofnunum sem viðskiptalífið sjálft hefur kom-
ið á til að gæta að því að leikreglum sé fylgt. Sú
hefð sem þar ríkir þykir til fyrirmyndar en hún á
sér áratuga sögu.“
Grein Þórs Sigfússonar er ekki sízt merkileg
fyrir þær sakir að þessi forystumaður í viðskipta-
lífinu áttar sig á því hversu mikinn skaða for-
svarsmenn FL Group hafa unnið atvinnulífinu
með umgengni sinni við leiðbeiningarnar um
stjórnarhætti og við yfirtökunefndina. Það væri
raunar óskandi að fleiri af forsvarsmönnum at-
vinnulífsins kæmu fram og gagnrýndu þá félaga
sína, sem vilja ekki taka þátt í að byggja upp
traust á milli viðskiptalífsins og almennings. Í
dæminu af Bretlandi gleymir Þór hins vegar að
geta þess að þrátt fyrir hið sjálfsprottna reglu-
verk töldu stjórnvöld þar í landi ástæðu til þess
fyrir þremur árum að setja reglur um upplýs-
ingar um launakjör stjórnenda og að þær skyldu
árlega bornar undir hluthafa. Þessar reglur eru
sambærilegar þeim, sem Valgerður Sverrisdóttir
boðar nú. Patricia Hewitt, þáverandi viðskipta-
ráðherra, hætti hins vegar við enn frekari laga-
setningu, m.a. vegna þess að fyrirtækin brugðust
við og tóku til í eigin ranni.
Sama leið hefur verið farin í fleiri ríkjum á síð-
ustu árum. Í Þýzkalandi hefur nýlega verið hert á
reglum um upplýsingagjöf fyrirtækja um laun
stjórnenda. Í Frakklandi varð hneyksli í stórfyr-
irtækinu Carrefour, þar sem forstjórinn fékk 2,9
milljarða króna starfslokasamning fyrr á árinu,
Thierry Breton fjármálaráðherra tilefni til að
leggja fram frumvarp um að hluthafafundur yrði
að samþykkja slíka samninga. Í Svíþjóð íhugaði
ríkisstjórnin snemma á árinu 2004 lagasetningu
til að koma böndum á kaupauka og starfsloka-
samninga forstjóra, m.a. í kjölfar Skandia-
hneykslisins. Samtök atvinnulífsins þar í landi
brugðust við með því að setja sér leiðbeiningar
um stjórnarhætti, sem rétt eins og þær íslenzku
urðu hluti af regluverki kauphallarinnar.
Reynslan, bæði erlendis og hér heima, sýnir að
umræður um lagasetningu eru nauðsynlegar til
að ýta við atvinnulífinu – en viðbrögð þess duga
þó ekki alltaf til.
Í Svíþjóð, rétt eins og í Bretlandi, virðist það
hafa stuðlað að sátt um leiðbeiningarnar að stór-
fyrirtæki hafa ekki beinlínis gengið gegn þeim og
gert lítið úr þeim. Auðvitað hefur það áhrif á af-
stöðu þeirra, sem tala fyrir skýrari reglum um at-
vinnulífið, þ.á m. Morgunblaðsins, að sum fyrir-
tæki hyggjast augljóslega ekki gera mikið með
leiðbeiningar Kauphallarinnar og atvinnulífs-
samtakanna.
Sænsku leiðbeiningarnar ganga líka lengra en
þær íslenzku að því leyti, að þær gera ráð fyrir að
við launaákvarðanir beiti stjórnir fyrirtækja heil-
brigðri skynsemi. Þannig kveða þær á um að
stjórn fyrirtækis leggi mat á það hvort umheim-
urinn muni telja umbun stjórnendanna hæfilega.
Í leiðbeiningunum segir að reynslan sýni að það
sé mikilvægt fyrir orðstír fyrirtækisins að launa-
ákvarðanir njóti lögmætis og mæti skilningi,
ÓVISSA Í ÍSRAEL
Ariel Sharon hefur nú gengist und-ir þrjár aðgerðir eftir að hannfékk heilablæðingu í liðinni viku.
Líðan hans er sögð „alvarleg en stöðug“
og ólíklegt að hann muni snúa aftur til
forustu í stjórnmálum. Veikindi Shar-
ons hafa skapað mikla óvissu fyrir botni
Miðjarðarhafs.
Sharon taldist til harðlínumanna í ísr-
aelskum stjórnmálum þar til hann á síð-
asta ári sneri við blaðinu og ákvað að
flytja landtökubyggðir gyðinga einhliða
frá Gaza-svæðinu. Þetta markaði
straumhvörf og var þvert á stefnu
flokks hans, Likud-bandalagsins, en
hann þvingaði flokk sinn út í þetta.
Næsta útspil Sharons var að segja
skilið við Likud-bandalagið og stofna
sinn eigin flokk, Kadima, þar sem hann
gæti fylgt eftir sínum stefnumálum laus
við mótspyrnuna, sem honum var veitt í
hans gamla flokki.
Ísraelar eru orðnir langþreyttir á úr-
ræða- og öryggisleysi. Leið Likud-
bandalagsins, sem hefur verið fólgin í
átökum og hörku gagnvart Palestínu-
mönnum, hefur ekki skilað árangri.
Samninga- og viðræðuleið Verkamanna-
flokksins missti trúverðugleika í þeirra
augum þegar friðarferlið, sem kennt er
við Osló, rann út í sandinn, þótt síðan
megi deila um ástæður þess. Leið Shar-
ons er í raun fólgin í aðskilnaði við Pal-
estínumenn og tákn hans og staðfesting
er múrinn, sem Ísraelar hafa reist.
Kadima fékk þegar mikið fylgi og var
spáð stórsigri í kosningunum, sem boð-
aðar hafa verið í Ísrael í lok mars. Sam-
kvæmt könnunum nýtur flokkurinn
fylgis um þriðjungs ísraelska kjósenda
og hefur það ekki breyst í þeim könn-
unum, sem gerðar hafa verið eftir að
Sharon veiktist. Hins vegar hljóta að
vakna spurningar um framhaldið, ekki
síst vegna þess að þungamiðja hins nýja
flokks var persóna leiðtogans og erfitt
að sjá hvernig honum verður haldið
saman án þess að hann fái það sterka
pólitíska sýn að hann þoli brotthvarf
Sharons. Forustuslagur innan Kadima
gæti einnig orðið til að ausa vatni á
myllu gömlu flokkanna. Hins vegar gæti
bæði samúðarfylgi og það að ísraelskir
kjósendur hafa margir fengið sig full-
sadda á hinum kostunum orðið til þess
að Kadima nái að hasla sér völl í ísr-
aelskum stjórnmálum 28. mars.
Ehud Olmert hefur nú sest í sæti for-
sætisráðherra í Ísrael og mun líkast til
leiða stjórnina fram að kosningum. Olm-
ert var áður borgarstjóri í Jerúsalem og
gegndi stöðu varaforsætisráðherra í
stjórn Sharons. Hann hvatti fyrir tæp-
um tveimur árum til þess að Ísraelar
hyrfu frá Gaza og hafði þá enginn máls-
metandi stjórnmálamaður á hægri
vængnum lýst þeirri skoðun opinber-
lega. Skömmu síðar lagði Sharon fram
nýja stefnu sína vegna hernumdu svæð-
anna. Olmert hefur einnig sagt að nú sé
komið að því að Ísraelar hverfi frá
stórum hlutum Vesturbakkans.
Olmert hefur augljóslega ekki sömu
þungavigt og Sharon. Stjórnmálaskýr-
endum er líka til efs að hann hafi póli-
tíska innistæðu til að taka þær áhættur,
sem Sharon hefur tekið.
Það er ástæða til að fylgjast grannt
með þróun mála í Ísrael á næstu vikum
og mánuðum. Ástandið í þessum heims-
hluta hefur alltaf verið viðkvæmt, en
það er aldrei jafn brothætt og þegar
verið er að reyna að komast út úr þeim
vítahring átaka og ofbeldis, sem hafa
sett mark sitt á lífið þar allt of lengi.
Benjamin Netanyahu hefur nú tekið við
forustu í Likud-bandalaginu að nýju og
vill snúa til baka. Það má gagnrýna að-
ferðir Sharons, en nýjar landnema-
byggðir á Vesturbakkanum og áfram-
haldandi átök við Palestínumenn undir
forustu Netanyahus myndu ekki boða
gott.
Gríðarleg óvissa ríkir nú í ísraelskum
stjórnmálum. Sharon tókst að breyta
um stefnu og láta kveða við nýjan tón, en
meira þarf til en einhliða aðgerðir Ísr-
aela eigi að tryggja frið og stöðugleika
til frambúðar. Palestínsk stjórnvöld eru
veik fyrir og enn hefur ekki tekist að
uppræta þá spillingu, sem gróf um sig í
leiðtogatíð Yassers Arafats. Í lok janúar
fara fram kosningar í Palestínu. Hamas-
samtökin hafa nú mikinn byr, en einnig
gæti ný hreyfing umbóta- og lýðræðis-
sinna látið að sér kveða. Eigi að komast
á varanlegur friður verða bæði Ísraelar
og Palestínumenn að móta hann. Hingað
til hefur það verið ógerlegt vegna þess
að hagsmunir hvorra um sig hafa verið
ósamrýmanlegir, sem meðal annars má
rekja til þess að Ísraelar og Palestínu-
menn hafa ekki getað treyst hvorir öðr-
um. Þar þurfa Bandaríkjamenn að koma
inn í myndina vegna þess að aðrir hafa
ekki bolmagn til þess, ekki til að leiða
taum Ísraela, heldur til að tryggja að
hvorir um sig standi við sitt. Púsluspilið
fyrir botni Miðjarðarhafs hefur aldrei
verið einfalt.