Morgunblaðið - 08.01.2006, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 8. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
R
isavaxnir urriðar
Þingvallavatns
synda ofarlega í
huga íslenskra
veiðimanna.
Enda hefur ann-
áluð stærð þeirra
og afl skipað þeim
á sérstakan stall, sem og dulúðugt
líferni þeirra í stórbrotinni náttúru
Þingvallavatns. Í haust brá svo við
að greinarhöfundur veiddi einn af
heldri urriðum Þingvallavatns í
merkingarskyni þegar hann kom til
hrygningar á riðin í Öxará (mynd
1). Um var að ræða 12 ára gamlan
hæng sem ég hafði hitt 2 árum fyrr
í Öxaránni þá tæp 9 kg að þyngd
(mynd 2). Við endurfundina núna í
október var hængurinn hinsvegar
orðinn tæp 11 kg (mynd 3). Þyngd
fisksins samsvaraði því 22 pundum
sem myndi jafngilda rúmum 24
pundum í gömlu veiðimannapund-
unum (450 g) sem gjarnan koma við
sögu í frásögnum af fyrri tíma veið-
um á Þingvallaurriða. Stærð fisks-
ins ein og sér var í frásögur fær-
andi enda annar eins fiskur ekki
veiðst í Öxará svo vitað sé og um
leið var fiskurinn kominn í hóp með
stærstu urriðum úr Þingvallavatni.
Þessi happafengur var þó merki-
legastur fyrir þær sakir að hann
skilaði af sér 2 ára nákvæmri ferða-
sögu. Það gerði urriðinn fyrir til-
stilli rafeindafiskmerkja sem hann
bar á ferðum sínum, þ.e.a.s. allt frá
því að greinarhöfundur veiddi hann
og merkti í Öxaránni 2 árum fyrr, í
október 2003. Hér verða valin dæmi
þeirrar sögu skoðuð til að gefa
innsýn í líf þessa stórvaxna urriða.
Megindrættir þeirrar hegðunar eru
um leið dæmigerðir fyrir það sem
margir kynþroska urriðameð-
bræður hans úr Öxará aðhafast.
Áður en sundtökin verða tekin með
hængnum góða í ferðum hans um
Þingvallavatn er rétt að minnast á
rannsóknirnar sem standa að baki
upplýsingum og aðferðafræði
þeirra.
Rannsóknirnar
Rannsóknafyrirtækið Laxfiskar
ehf. stundar þessi árin viðamiklar
rannsóknir á urriðum Þingvalla-
vatns og niðurstöðurnar sem hér
verða reifaðar eru dæmi um það
sem þegar liggur fyrir frá þeirri
vinnu. Meginmarkmið rannsókn-
anna er að afla ítarlegra tíma-
tengdra upplýsinga um útbreiðslu,
atferli og umhverfi Þingvallaurriða
árið um kring með hliðsjón af stofn-
um þeirra og lífsskeiðum, kyni
fiskanna, stærð þeirra og aldri.
Viðamestu upplýsinganna og um
leið þeirra sértækustu er aflað með
notkun rafeindafiskmerkja sem
fest eru útvortis á urriðana. En þau
merki gera kleift að fylgjast náið
með tiltekinni hegðun þeirra og
ákveðnum þáttum í umhverfi
þeirra. Slík einstaklingsvöktun á
ferðum urriðanna, hegðun þeirra
og umhverfi hverju sinni stendur
yfirleitt yfir í 1–2 ár í kjölfar hverr-
ar merkingar. En stundum er vökt-
uninni haldið áfram með því að
merkja endurheimta fiska að nýju
með rafeindafiskmerkjum. Þessu
til viðbótar eru urriðar einnig
merktir einvörðungu með hefð-
bundnum útvortis fiskmerkjum
(plastmerki/slöngumerki við hlið
bakugga) til að afla viðbótarupplýs-
inga á einstaklingsgrunni um al-
menna þætti í lífi fiskanna, s.s. um
vöxt þeirra og aldur. Hrygningar-
fiskar eru meirihluti þeirra urriða
sem merktir eru, en einnig eru
ókynþroska fiskar merktir allt frá
seiðum og upp í væna geldfiska.
Merkingar fara fram í Öxaránni yf-
ir hrygningartímann að hausti og í
byrjun vetrar og ennfremur í Þing-
vallavatni innan allra árstíða í sam-
starfi við bændur á svæðinu. Uppi-
staðan í endurheimtum á urriða
merktum með rafeindafisk-
merkjum er í Öxará, en merktir
urriðar endurheimtast einnig í
stangveiði og netaveiði í Þingvalla-
vatni. Endurheimtur í Öxaránni
eru samhliða því að urriðinn
gengur á riðin til hrygningar, en þá
er merktur fiskur veiddur til að
mæla hann, fjarlægja mælimerki
og stundum til endurmerkinga með
nýjum merkjum. Rannsóknastyrkir
gera kleift að halda úti þessum
metnaðarfullu rannsóknum á at-
ferlisvistfræði Þingvallaurriðans.
Helstu styrktarbakhjarlar verkefn-
isins eru Þingvallanefnd (Þjóðgarð-
urinn á Þingvöllum), Landsvirkjun
og Orkuveita Reykjavíkur. Auk
Ferðasaga risaurriða
Löngum hefur verið vitað
að í Þingvallavatni væru
vænir urriðar og stærð
þeirra annáluð. Jóhannes
Sturlaugsson greinir frá
endurfundum sínum við 22
punda stórurriða og rann-
sóknum á atferlisvistfræði
Þingvallaurriða.
Mynd 1: Risavaxin sögupersóna ferðasögunnar í höndum Jóhannesar Sturlaugssonar í október 2005 á riðunum neðan við Almannagjá. Össur Skarphéðinsson
fylgist íbygginn með. Jóhannes hefur fylgst með ferðum urriðans í Þingvallavatni.
Mynd 3: Sá stóri í lok tveggja ára mælingarleiðangurs í október 2005, kominn í
hendurnar á Jóhannesi eina ferðina enn. Þarna var urriðinn orðinn tæp 11 kg.
Mynd 2: Sá stóri í fanginu á Jóhannesi uppi í Öxará í upphafi ferðar í október
2003. Þarna var hann aðeins tæp 9 kg að þyngd.
Ljósmynd/Sigurður Oddsson
Ljósmynd/Sólrún Jóhannesdóttir
Ljósmynd/Friðrik Þór Friðriksson


 

 

 
  

 

 


 




 







    
 #$% %&'(
)#$% %* (#
!+# %* (#
,-( #'#
+. #-  
,  &/
"#$! 012 3-%
&# %#  '
 
( )* +

 4 .5..




,% +

  












  

 

 

 







  








 

 
!

 
!
" #$
%$ !

$&$!
' (

Þingvallavatn, Öxará og nánasta umhverfi ásamt afstöðu þeirra fjögurra
skráningardufla fyrir hljóðsendimerki, sem vitnað er til í greininni. Allt bendir til
að hljóðsendimerkið hafi losnað af honum í janúar 2005. Fyrir hverja stöð eru
tilteknir þeir mánuðir sem urriðinn kom inn í svið stöðvanna. Skráningarduflin
nema hljóðsendimerkin sem fiskarnir bera sterkt innan 600 m skynjunar-
radíuss (innri hringur stöðvartákna) en með minni nákvæmni upp að 1.000 m
(ytri hringur). Þau gögn skráningarstöðvanna, sem hér eru birt, eru ekki alveg
sambærileg þar sem starfræksluskeið þeirra og fleiri þættir voru mismunandi.
Birt gögn stöðvanna austan við Vatnskot og landmegin við Nesjaey byggjast á
skráningum frá nánast öllu athugunartímabilinu frá og með nóvember 2003
fram í júlí 2005. Gögnin, sem birt eru frá skráningum stöðvanna undan Sandey
og Mjóanesi, spanna tímabilið frá október 2004 fram í júlí 2005.