Morgunblaðið - 08.02.2006, Blaðsíða 11

KERFISLÆG áhætta í bankageir-
anum hefur almennt farið vaxandi í
heiminum á síðustu sex mánuðum.
Viðkvæmni bankakerfisins fyrir
þjóðhagslegum þáttum (macro-pru-
dential vulnerability) er nú mest
á Íslandi, Írlandi, í Noregi, Suð-
ur-Afríku, Rússlandi og Aserbaídsj-
an af þeim löndum sem Fitch Rat-
ings metur. Áhættunni er skipt í
þrjá flokka, MPI 1–3, og fá öll þessi
lönd matið MPI 3. Raunar hefur
þjóðhagsleg viðkvæmni íslenska
bankakerfisins vaxið einna mest
samfara gríðarlegri útlánaaukningu
bankanna, mikilli styrkingu krón-
unnar, mikilli gengishækkun hluta-
bréfa og verðhækkun á fasteignum.
Þetta er meðal þess sem fram
kemur í nýrri matsskýrslu Fitch
Ratings um kerfislæga áhættu í
bankakerfum einstakra landa en
þetta er í annað sinn sem fyrirtækið
birtir skýrslu af þessu tagi.
Lánshæfisvísir úr C í B
Af þessum sex löndum, sem telj-
ast búa við mesta kerfisáhættu eða
MPI 3, eru Ísland, Noregur, Írland
og Suður-Afríka með hágæðabanka-
kerfi og fái þannig bankakerfisein-
kunnina B en Rússland og Aserb-
aídsjan falla þar í veikasta flokkinn.
Tekið er fram af hálfu sérfræðinga
Fitch Ratings að ástæða sé til þess
að hafa mestar áhyggjur þar sem
fara saman lág bankakerfiseinkunn
og mikil viðkvæmni gagnvart þjóð-
hagslegum áhættuþáttum, sem ekki
á við um Ísland.
Ísland var eina landið sem færð-
ist upp um flokk í bankakerfisein-
kunn, eða úr C í B, frá því Fitch
Ratings birti fyrstu skýrslu þess-
arar tegundar í júlí í fyrra en ein-
kunnin eða vísirinn byggist á vegnu
meðaltali lánhæfiseinkunna íslensku
viðskiptabankanna þriggja. Tekið er
fram að ein meginástæða þess að
Ísland færðist upp um flokk sé
breiðari tekjugrundvöllur bank-
anna; erlend umsvif hafi aukist
hratt á undanförnum tveimur árum,
útlánaaukning innanlands hafi einn-
ig verið veruleg m.a. vegna fast-
eignalána bankanna. Þetta hafi hins
vegar gerst á sama tíma og gífurleg
aukning hafi orðið í útlánum bank-
anna sem veki upp spurningar um
þjóðhagslega áhættu.
Sem fyrr segir færðist Ísland nið-
ur um einn flokk úr MPI 2 í MPI 3
hvað varðar viðkvæmni bankakerf-
isins fyrir þjóðhagslegum áhættu-
þáttum. Við mat á þessari áhættu
leggur Fitch Ratings þrjá þætti til
grundvallar, hlutfall skulda einka-
geirans af vergri landsframleiðslu
um meira en 5% umfram það sem
almennt gerist, í annan stað hækk-
un á gengi verðbréfa eða hækkun
fasteignaverðs um meira en 40%
umfram það sem almennt gerist og í
þriðja lagi hækkun raungengis um
meira en 9% umfram það sem al-
mennt gerist.
Allt eru þetta, segir í skýrslunni,
áhættuþættir, sem hafa verið að
verki í meirihluta bankaerfiðleika
eða bankakreppu í heiminum.
Í skýrslunni segir að mikil útlána-
aukning í íslenska bankakerfinu
valdi mestum áhyggjum. Þessi
aukning hafi átt sér stað í nokkurn
tíma en hafi nú náð áður óþekktum
hæðum. Þannig hafi skuldir einka-
geirans aukist um 45% af vergri
landsframleiðslu í fyrra og hafi tvö-
faldast á síðustu tveimur árum.
Margar skýringar séu á þessari
þróun, aðkoma bankanna að risa-
stórum iðnaðarverkefnum, lánveit-
ingar vegna fyrirtækjakaupa eða yf-
irtöku svo og kaup bæði bankanna
og íslenskra fyrirtækja á fyrirtækj-
um erlendis og síðan fasteignalána-
starfsemi bankanna. En útlána-
aukningin hafi einnig verið samfara
styrkingu íslensku krónunnar, mik-
illi hækkun á íslenska hlutabréfa-
markaðinum og hækkun á fast-
eignaverði.
Viðkvæmir fyrir breytingum
Þessi þróun fegri fjárhagslega
frammistöðu bankanna eins og
stendur en hættan sé hins vegar sú
að ef útlánaþróunin snýst við og
gengi hlutabréfa og fasteignaverð
lækki snögglega muni lánaáhætta
bankanna aukast sem aftur muni
hafa neikvæð áhrif á fjárhagslega
afkomu þeirra. Með beinni hluta-
bréfaeign sinni og sameiginlegri
áhættu gagnvart afkomu íslenskra
fyrirtækja séu íslensku bankarnir
tiltölulega mjög viðkvæmir fyrir
breytingum á hinum litla og sveiflu-
kennda íslenska hlutabréfamarkaði.
Þá sé verðbólgan vel umfram verð-
bólgumarkmið Seðlabankans, vextir
fari hækkandi og eigi trúlega eftir
að hækka enn frekar.
Aukin kerfisáhætta í banka-
kerfinu með útlánaukningu
Eftir Arnór Gísla Ólafsson
arnorg@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. FEBRÚAR 2006 11
FRÉTTIR
SKULDABRÉFAÚTGÁFA Kaup-
þings banka vegna fjármögnunar
íbúðalána sinna hefur fengið hæstu
mögulega lánshæfiseinkunn, Aaa,
hjá Moody’s, alþjóðlega lánshæfis-
matsfyrirtækinu. Það gerir bankan-
um kleift að veita áfram íbúðalán
með 4,15% verðtryggðum vöxtum,
sem eru talsvert lægri vextir en all-
ir aðrir aðilar á þessum markaði,
þ.á m. Íbúðalánasjóður, eru með.
Þetta var kynnt á blaðamanna-
fundi sem Kaupþing banki efndi til í
gær. Þar kom fram að þetta sé sama
lánshæfismat og skuldabréf fá sem
gefin eru út af íslenska ríkinu eða
með ríkisábyrgð og að Kaupþing
banki sé fyrsta íslenska einkafyr-
irtækið til að gefa út skuldabréf
með sambærilegri lánshæfisein-
kunn og ríkissjóður.
Brotið blað
„Það hefur verið brotið blað í
fjármálasögu Íslands þegar láns-
hæfismatsfyrirtækið Moody’s hefur
gefið skuldabréfaútgáfu Kaupþings
banka til þess að fjármagna íbúða-
lán hæstu mögulegu lánshæfis-
matseinkunn sem hægt er að fá, eða
Aaa. Hingað til hefur það einungis
verið ríkissjóður sjálfur og fyrir-
tæki á vegum ríkissjóðs sem hafa
notið það góðrar lánshæfismatsein-
kunnar,“ sagði Hreiðar Már Sig-
urðsson, forstjóri Kaupþings
banka.
Hann sagði að þennan árangur
bæri að þakka frumkvæði og hug-
myndaauðgi og fjármálalegri verk-
fræði starfsmanna bankans.
„Þetta gerir okkur kleift að fjár-
magna þessi íbúðalán sem við hóf-
um að veita fyrir einu og hálfu ári
síðan á samkeppnishæfum kjörum,“
sagði Hreiðar Már enn fremur.
Hann sagði að sú trú þeirra að
þeim myndi lánast að fá þetta láns-
hæfismat hefði gert það að verkum
að þeir hefðu getað haldið áfram að
veita íbúðalán með svona lágum
vöxtum en þeir hafa verið óbreyttir,
4,15%, þrátt fyrir að aðrir aðilar á
íbúðalánamarkaði hafi hækkað
vextina.
„Við sjáum hins vegar að Seðla-
bankinn hefur mjög markvisst
hækkað stýrivexti innanlands og ef
lesið er á milli línanna í síðustu til-
kynningu þeirra virðast þeir vera
að bíða eftir því að allir aðilar á
íbúðalánamarkaði fylgi eftir og
hækki vextina,“ sagði Hreiðar Már.
Hann sagði að þeir hefðu getað
boðið þessa lágu vexti hingað til og
ætluðu að reyna að halda þeim
áfram í 4,15%.
Hlutverki Íbúðalánasjóðs lokið
Fram kom að vextir Íbúðalána-
sjóðs á íbúðalánum sínum séu á
bilinu 4,35–4,65% og aðrir sam-
keppnisaðilar séu á svipuðum slóð-
um. Aðspurður hvaða ályktun
mætti draga af því að einkabanki
gæti veitt íbúðalán með hagstæðari
vöxtum en ríkistryggður sjóður
eins og Íbúðalánasjóður, sagði
Hreiðar Már að þeir hefðu talið í
nokkuð langan tíma að hlutverki
Íbúðalánasjóðs væri lokið. Skuldir
með ríkisábyrgð væru um 800 millj-
arðar króna og þar væri að lang-
stærstum hluta um að ræða ábyrgð-
ir vegna Íbúðalánasjóðs. „Við
höfum talið að þetta væri tíma-
skekkja og menn ættu að hætta
þessu og ég held að þetta sé enn ein
staðfestingin á því hverju hin
frjálsa samkeppni kemur til leiðar
og að einkaaðilar séu fullkomlega
færir um að veita þessa þjónustu og
að þetta eigi að vera eitt af verk-
efnum bankakerfisins, en ekki eitt
af verkefnum ríkisstofnunar,“ sagði
Hreiðar Már Sigurðsson ennfrem-
ur. Hann sagði að allt frá byrjun,
þegar þeir riðu á vaðið með veitingu
íbúðalána í ágúst 2004, hefðu þeir
haft augastað á þessari leið til þess
að fjármagna íbúðalánin. Þeir hefðu
talið hana þá bestu, en hún hefði
kostað mikinn undirbúning og fjöldi
starfsmanna bankans komið að
þeim undirbúningi á síðustu átta
mánuðum.
Fram kom að sú tegund skulda-
bréfa sem Kaupþing banki gefi út
vegna fjármögnunar íbúðalánanna
séu gefin út með ábyrgð bankans,
en auk þess séu bréfin tryggð með
ábyrgð sem sé afmörkuð við þau
íbúðalán sem bankinn hefur veitt.
Beitt sé nýjustu aðferðum til þess
að tengja saman greiðsluflæði eigna
og skulda og lágmarka um leið
áhættu fjárfesta, en stefnt sé að
skráningu hins nýja skuldabréfa-
flokks í Kauphöll Íslands.
Gætu hækkað til skemmri tíma
Á fundinum kom einnig fram að
bankinn hefur veitt um tíu þúsund
íbúðalán á undanförnu einu og hálfu
ári. Til lengri tíma litið teldu for-
svarsmenn Kaupþings banka að
vextir íbúðalána myndu lækka í átt
við það sem gerðist í nágrannalönd-
unum. 4–5% verðtryggðir vextir
væru ekki lágir vextir í Evrópu. Til
skemmri tíma litið gætu langtíma-
vextir hins vegar hækkað vegna
peningamálaaðgerða Seðlabankans.
Fram kom einnig að íbúðalána-
vextir í Bretlandi séu rúm 4% en
þeir vextir séu óverðtryggðir og að
vextir á evru-svæðinu séu lægri en
það og einnig óverðtryggðir. Munur
á raunvaxtastigi hér á landi og í
Evrópu sé um þrjú prósentustig.
Skuldabréf Kaupþings banka vegna íbúðalána fá lánshæfiseinkunnina Aaa hjá Moody’s
Íbúðalán veitt
áfram með
4,15% vöxtum
Íbúðalánasjóður tímaskekkja
Morgunblaðið/Ásdís
Forsvarsmenn KB banka fyrir fundinn í gær, f.v.: Ingólfur Helgason, forstjóri KB banka á Íslandi, Hreiðar Már
Sigurðsson, forstjóri KB banka, Jónas B. Sigurgeirsson og Agnar Hansson.
Eftir Hjálmar Jónsson
hjalmar@mbl.is
FITCH Ratings hélt í gær síma-
fund í tilefni af útgáfu skýrsl-
unnar þar sem farið var stuttlega
yfir aðferðafræði við framsetn-
ingu skýrslunnar og banka-
áhættufylkisins sem þar er sett
fram.
Á fundinum komu fram spurn-
ingar greiningaraðila í breskum
bönkum um hvað raunverulega
fælist í þessari skýrslu fyrirtæk-
isins varðandi Ísland. Sérfræð-
ingar Fitch áréttuðu þá það mat
sitt að styrkur bankakerfisins ís-
lenska hefði aukist svo mikið að
það réttlætti uppfærslu úr flokki
C í flokk B. Þeir bentu þó á að
vissulega væri útlánaaukningin
áhyggjuefni, sem og hlutfall
gengishagnaðar í hagnaði bank-
anna. Það væri ástæða þess að Ís-
land væri flokkað í flokk MPI 3.
Hinn aukni styrkur íslensku
bankanna benti hins vegar til að
þeir gætu tekist á við áföll án
þess að bera mikinn skaða þar af.
Bankarnir geta tekist á við áföllÁRIÐ 1999 sóttu 7.538 háskólanem-endur um framfærslulán hjá LÍN en
árið 2005 voru umsækjendur orðnir
10.877. Þetta jafngildir um 44,3%
fjölgun á sex ára tímabili. Lánþegum
í íslenskum háskólum fjölgaði um
ríflega 55% en íslenskum nemendum
í erlendum háskólum hefur ekki
fjölgað nema um 17 af hundraði á
tímabilinu, úr 2.169 námsmönnum
árið 1999 í rétt um 2.527 námsmenn
árið 2005.
Þetta kemur fram í skýrslu fram-
tíðarhóps Viðskiptaráðs Íslands.
Eðli málsins samkvæmt telur Við-
skiptaráð ekki óeðlilegt að samfara
auknu námsframboði á háskólastigi
innanlands með tilkomu t.a.m. Há-
skólans í Reykjavík og Viðskiptahá-
skólans á Bifröst, hafi hlutfallslega
meiri vöxtur verið í aðsókn í nám á
Íslandi en í útlöndum. Í skýrslunni
segir að erfitt sé að henda reiður á
ástæðum þróunarinnar, en vatnaskil
virðist hafa orðið þegar sterkt gengi
bandaríkjadals gagnvart íslensku
krónunni náði hámarki árið 2001 og
við hertar kröfur í útlendingaeft-
irliti Bandaríkjanna eftir 11. sept-
ember 2001. Þá er bent á að um 80%
yfirmanna 30 öflugustu útrásarfyr-
irtækja landsins hafa stundað nám
erlendis og niðurstöður erlendra
rannsókna benda til þess að því
meira sem stjórnendur hafi menntað
sig erlendis því meiri líkur séu á því
að fyrirtækin sæki á erlenda mark-
aði. Því þurfi að skoða hvernig megi
hækka hlutfall nemenda sem stunda
framhaldsnám erlendis.
80% yfir-
manna hafa
stundað nám
erlendis