Morgunblaðið - 07.04.2006, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 7. APRÍL 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
NÝLIÐUN þorsksins er nú ekki
nema svo sem helmingur af því sem
hún var fyrir nokkrum áratugum.
Síðan stofnað var til
núverandi kvótakerfis
hefur hún oftast verið
100 til 150 milljónir af
þriggja ára fiski, en
var áður iðulega vel
yfir 200 og allt að 270
milljónum. Til sam-
ræmis við það hefur
aflinn minnkað um
helming. Varla er deilt
um að þetta hrun staf-
ar af rangri stjórn á
fiskveiðum. Það er
nefnilega vitlaust gef-
ið, eins og Steinn
Steinarr komst að orði. En þegar
leitað er að úrbótum stendur orð
gegn orði. Sumir vilja byggja upp
stofninn með því að draga úr veið-
um og hlífa sérstaklega hrygning-
arfiski, en ýmsir háværir sjómenn
og áhugamenn vilja aftur á móti
sækja sjóinn ennþá fastar en gert
hefur verið. Þeir benda á að hefð-
bundni hrygningarstofninn sé óná-
kvæmur mælikvarði á nýliðun og
segja hugsanlegt að hún vaxi meira
að segja með minnkandi hrygning-
arstofni. Auk þess kenna þeir æt-
isskorti um lítinn þorskstofn og
vilja bæta úr því með aukinni sókn.
Stjórnmálamennirnir sem hafa síð-
asta orðið um stjórn fískveiðanna
geta verið veikir fyrir þessu kvaki
kjósenda og hafa því iðulega leyft
meiri veiðar en Hafrannsóknastofn-
un hefur ráðlagt. Ofan á það hefur
svo komið brottkast á verðmætum
fiski, óhjákvæmileg afleiðing núver-
andi fiskveiðistjórnar.
Samhengi hrygningarstofns og
nýliðunar skrifaði ég fyrst um í
Morgunblaðið 1993 og rökstuddi
nýja aðferð við mat á hrygning-
arstofni. Með línuriti sem hér er
birt er haldið áfram þeirri athugun
og byggt á nýjustu gögnum Haf-
rannsóknastofnunar um framvindu
þorskstofnsins í hálfa öld. Hver
depill á kortinu sýnir nýliðunina á
kvarðanum til vinstri,
meðaltal á þremur
samliggjandi árum. En
á kvarðanum beint fyr-
ir neðan depilinn má
lesa samtímis stærð
þess virka hrygning-
arstofns sem er 10 ára
gamall og eldri, það er
að segja allra þeirra
árganga þorsksins sem
eru 100% kynþroska.
Mér reynist það nú
ekki til neinna bóta að
telja með hrygningar-
stofnum það sem
menn kalla kynþroska fisk úr öðr-
um árgöngum, 9 ára eða yngri. Þeir
virðast hreinlega ekki skila teljandi
hrygningu, meðal annars vegna
þess hvað hrognin eru smá og lítt
lífvænleg. Hinn hefðbundni hrygn-
ingarstofn fískifræðinnar, sam-
anlagður þungi allra „kynþroska“
fiska allt frá þriggja ára aldri, er
því í reyndinni harla ómarkviss og
jafnvel stórkostlega villandi mæli-
kvarði á hrygninguna. Stærð hans
fer langmest eftir óvirkum árgöng-
um yngri en 10 ára, en þeir eru nú
um 95% þessa hefðbundna hrygn-
ingarstofns. Þau ár þegar hann er
mjög lítill getur gamli og virki gol-
þorskastofninn þó verið nógu stór
til að tryggja frábæra nýliðun á
sama tíma. Það gerðist til dæmis
1983 og 1984. En um leið og hinir
firnalélegu yngri árgangar voru
orðnir virkir í hrygningu nokkrum
árum síðar datt nýliðunin niður í
lágmark eins og við mátti búast,
svo sem árið 1986, en þá var hefð-
bundni hrygningarstofninn þó orð-
inn miklu stærri. Þetta er bylting-
arkennd staðreynd sem hefur vafist
of mikið fyrir mönnum að við-
urkenna. Sú tregða hefur auðveldað
hinum veiðibráðu að fiska í
gruggugu vatni og seinka viðreisn
þorskstofnsins.
Línuritið er svo reiknað og teikn-
að þannig að það sé einfalt í sniðum
en deplarnir falli þó sem best að því
að jafnaði. Því má skipta í tvennt.
Þau tuttugu ár þegar virki hrygn-
ingarstofninn er stærstur, 30–480
þúsund tonn, fer nýliðunin í stórum
dráttum vaxandi eftir því sem
hrygningarstofninn minnkar og hún
nær að lokum 250 milljónum
þriggja ára fiska. Á þessu bili
standast þess vegna sæmilega
kenningar þeirra áköfu veiðimanna
sem vilja farga þorskinum sem
óðast. En síðari áratugi bregst
þessi ráðlegging þeirra hrapallega
og því fremur sem lengra líður. Ný-
liðunin fer að hrynja eftir því sem
hrygningarstofninn fer lengra niður
fyrir 30 þúsund tonn. Síðustu ára-
tugi er nýliðunin komin niður í
rúmlega 100 milljónir fiska þegar
hrygningarstofninn er um 10 þús-
und tonn eða minni, fimmtíu sinn-
um smærri en hann var fyrir 50 ár-
um. Og línuritið stefnir beint í
útrýminguna, niður að núllinu, eins
og gerst hefur við Grænland og Ný-
fundnaland.
Ég fæ ekki betur séð en að með
þessu sé að verulegu leyti ráðin
gátan um samhengi hrygning-
arstofns og nýliðunar, svo hreinar
eru línurnar í þessu korti sem
spannar yfir hálfrar aldar reynslu,
afar fjölbreytta reynslu af mokveiði
og aflabresti. Enn skýrara kann
samhengið þó að verða ef aðrir
þættir væru teknir með, svo sem
sjávarhiti og ætisgöngur, einkum
loðna. En það sem lofar góðu er
hvað tiltölulega lítið þarf til að bæta
úr því hörmulega ástandi sem
þorskstofninn er nú í. Stækkun
hrygningarstofns um aðeins 20 þús-
und tonn, upp í 30 þúsund, mundi
valda byltingu, fast að því hámarks-
árangri í nýliðun. Aftur á móti væri
langt í frá nauðsynlegt að virki
hrygningarstofninn yrði eins stór
og hann var fyrir hálfri öld.
Það sem nú þarf að gera er að
veiða alla árganga þorskstofnsins
svo hóflega að 30 þúsund tonn eða
meira verði eftir þegar fiskurinn er
orðinn 10 ára. Hafrannsóknastofn-
un leggur nú til að takmarka afla-
mark árganganna við 22%. Því ættu
stjórnvöld að fylgja fast eftir. En til
þess að ná enn skjótari árangri
væri ráðlegt að hlífa ennþá meira
10 ára fiski og eldri, en einnig þeim
árgöngum sem eru að nálgast þann
aldur, 7–9 ára. Því er ekki að leyna
að það mun koma hart niður á neta-
veiðum sem eru einkum stundaðar
á hrygningarstöðvum. Þær áttu
vissulega rétt á sér meðan þessir
golþorskar voru miklu fleiri en
þurfti til hrygningar fyrir 50 árum
og ollu trúlega miklu afráni á yngri
fiski. Svokallað „hrygningarstopp“
sem dálítið hefur verið tíðkað síð-
asta áratug þyrfti því að stórauka
strax á næstu vikum og mánuðum,
en vitanlega þyrfti að bæta neta-
veiðimönnum það upp að svo miklu
leyti sem þess er nokkur kostur.
En það er heldur ekki síður hagur
þeirra en allra annarra að þorsk-
stofninn nái sem allra fyrst eðlilegri
stærð eftir mistök undanfarinna
áratuga. Áratugur eða rúmlega það
ætti að duga til þess ef vel er að
verki staðið.
Þorskur í útrýmingu
Páll Bergþórsson skrifar um
fiskveiðistjórnun
’Það sem nú þarf aðgera er að veiða alla ár-
ganga þorskstofnsins
svo hóflega að 30 þúsund
tonn eða meira verði
eftir þegar fiskurinn
er orðinn 10 ára.‘
Höfundur er veðurfræðingur
og rithöfundur.






   
  !"# $ $ %&'$  & ( )*%!$( &$$
+   , -    


.
&D&?;-+
E&=;41
;"&A";664&'"&A)"
*
   
Páll Bergþórsson
Þorsteinn Gestsson fjallar um vímuefni.
Marteinn Karlsson: „Vegna óbilgjarnrar gjaldtöku bæjarstjórnar
Snæfellsbæjar af okkur smábátaeigendum, þar sem ekkert tillit er tekið
til þess hvort við megum veiða 10 eða 500 tonn, ákvað ég að selja bátinn
og flytja í burtu.“
Sigríður Halldórsdóttir skrifar um bækur Lizu Marklund sem lýsa
heimilisofbeldi.
Aðsendar greinar á mbl.is
www.mbl.is/greinar
LÖNGUM var Akureyri kallaður
skóla- og iðnaðarbær enda sóttu ung-
menni víðsvegar að af landinu fram-
haldsmenntun í
Menntaskólann á Ak-
ureyri og iðnaður stóð í
blóma. Nú er meira tal-
að um skólabæinn og
allt gott um það að
segja. Hins vegar er
eðlilegt að bæjarbúar
leiði hugann að því hvað
valdi að vegur iðnaðar
hefur minnkað eins og
raun ber vitni og hvort
eitthvað sé til ráða. Get-
ur verið að gamli iðn-
aðarbærinn þurfi að
leita nýrra leiða til að fá
iðnaðarhjólin til að snúast af fyrri
krafti og framleiða verðmætar afurðir
sem eru eftirsóttar?
Ríkisvaldið hefur lagt sitt fram
Síðustu árin hefur að mörgu leyti
vel tekist til með opinberar fjárfest-
ingar í menntastofnunum á Akureyri.
Stofnun Verkmenntaskólans var mikil
framför og uppbygging og rekstur há-
skólans ómetanleg fyrir bæinn. Í þess-
um efnum hefur ríkisvaldið, með ein-
dregnum stuðningi bæjaryfirvalda,
vissulega lagt mikilvægt fjárhagslegt
lóð á vogarskálarnar og full ástæða til
að virða það og meta að verðleikum.
Nú starfa í þessum skólum, og öðrum
sem fyrir voru, hundruð manna við
kennslu og nám og þaðan flæðir þekk-
ing og færni sem mikilvægt er að nýta
sem allra best til að efla Akureyri enn
frekar.
Á sama hátt hefur hið opinbera lagt
mikið af mörkum til uppbyggingar
Fjórðungssjúkrahússins sem nú er
orðinn stór vinnustaður með afburða
starfsfólki sem veitir sjúkum þjónustu
sem jafnast á við það sem best gerist.
Þannig verður ekki annað sagt en
ríkisvaldið hafi staðið sig býsna vel við
að veita fé til þeirra málefna á Akur-
eyri sem það annast. Eflaust má betur
gera og full þörf að halda áfram að
knýja á um meiri fjárveitingar frá rík-
inu til enn frekari upp-
bygginga. En fleira þarf
að koma til ef takast á að
veita þúsundum arðbær
störf í 40 þúsund manna
samfélagi sem margir
láta sig dreyma um að
verði á Akureyri innan
20 ára.
Samskipti
atvinnulífs og skóla
Í framtíðarsýn bæj-
aryfirvalda frá 1999 seg-
ir að „Akureyri taki for-
ystu í nýtingu þekkingar
til að skapa forskot og vöxt í atvinnu-
málum“. Ennfremur segir þar að
stefna beri að því að fyrirtæki á Ak-
ureyri greiði hærri laun en sambæri-
legar starfsgreinar á landsvísu í krafti
afkomu, sem byggist á þekkingu
þeirra og sérstöðu. Undir þetta er
hægt að taka heils hugar. Spurningin
er sú hvaða fyrirtæki eða starfs-
greinar hér er um að tefla. Svarið hlýt-
ur að helgast af því hvar virðisauki í
framleiðslu eða þjónustu er mestur og
hvað viðskiptavinurinn er tilbúinn að
greiða hátt verð. Þess vegna verður
það forgangsverkefni bæjaryfirvalda
að skilgreina þær starfsgreinar sem
geta uppfyllt þessar grunnkröfur og
beina síðan allri orku að því að skapa
þeim góð starfsskilyrði í samvinnu við
menntastofnanir og fyrirtækin sjálf.
Tenging atvinnulífs og skóla á Ak-
ureyri er því gríðarlega þýðingarmikið
verkefni í framtíðinni og höfuð-
nauðsyn að koma á föstum samstarfs-
vettvangi þeirra. Mikilvægi skólanna
felst m.a. í því að mennta og þjálfa fólk
til starfa í kröfuhörðu atvinnulífi sem
þarf að standast alþjóða samkeppni.
Iðnaðarmenn, tæknimenn, markaðs-
og sölufólk ásamt sérfræðingum á öðr-
um sviðum þurfa að fá tækifæri til að
virkja þekkingu sína í fyrirtækjunum
og skapa þar verðmæti sem verða eft-
irsótt á markaði.
Bæjaryfirvöld taki frumkvæði
Bæjaryfirvöld gegna mjög þýðing-
armiklu hlutverki í þessari þróun og
einnig þurfa þau að vera á sífelldu út-
kikki eftir fjárfestum til að efla enn at-
vinnurekstur í bænum. Í þeim efnum
verður að vinna markvisst, taka vel á
móti öllum sem sýna áhuga á að fjár-
festa og greiða götu þeirra eftir því
sem kostur er. Bæjaryfirvöld hafa ým-
is úrræði til að auka áhuga þeirra og
hvetja enda mikið í húfi að fjárfestar
komi auga á öll þau tækifæri sem
sannarlega eru fyrir hendi í bæj-
arfélagi sem hefur ágæta skóla, vel
menntað fólk, góða heilbrigðisþjón-
ustu og öflugt menningarlíf.
Nú er sem sagt komið að því að
sýna kröftugt frumkvæði og ganga
ákveðið til verks til að laða fé til bæj-
arins víðar að en úr ríkissjóði. Ekki er
endalaust hægt að beina sjónum að
ríkisvaldinu einu í þeim efnum heldur
þarf að auki að vinna markvisst að því
að sterkir fjárfestar öðlist meiri trú á
bænum og þeim kostum sem þar eru
sannarlega fyrir hendi. Það ræður úr-
slitum um hvort framtíðarsýnin um
enn stærri og öflugri bæ nær fram að
ganga.
Fleiri fjárfesta til Akureyrar
Ragnar Sverrisson fjallar um
framtíð Akureyrar ’Nú er sem sagt komiðað því að sýna kröftugt
frumkvæði og ganga
ákveðið til verks til að
laða fé til bæjarins víðar
að en úr ríkissjóði …‘
Ragnar Sverrisson
Höfundur er kaupmaður á Akureyri.
VALDNÍÐSLA og spilling í
mannaráðningum hjá hinu op-
inbera er almenningi
dýr. Á undanförnum
árum hafa ráðherrar
Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks í
ríkisstjórn Íslands
gert hverja gloríuna
á fætur annarri í
þeim efnum. Inn-
múruð bitlinga- og
einkavinapólitík
þeirra hefur ekki
bara snuðað almenn-
ing um besta starfs-
kraftinn í sína þágu
eða brotið niður
traust almennings á
réttlátum reglum,
heldur eru að auki
nýleg dæmi um veru-
leg fjárútlát vegna
þess að ráðherrar
hafa gengið fram hjá
hæfustu umsækj-
endum.
Nýjustu dæmin um
misbeitingu ráð-
herravaldsins eru
gagnvart þeim Hjördísi Há-
konardóttur, Valgerði Bjarnadótt-
ur, Birni Friðfinnssyni og Helgu
Jónsdóttur. Nú þegar hafa ráð-
herrar Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokksins seilst eftir
um 15 milljónum króna í vasa
okkar til að borga
fyrir valdníðslu sína
en sú tala gæti marg-
faldast verði fallist á
kröfu Björns Frið-
finnssonar og hugs-
anlega kröfu Helgu
Jónsdóttur.
Það er ástæða til
að vekja athygli á því
að í rúm tíu ár hefur
Reykjavíkurborg ekki
þurft að greiða slíkar
bætur þótt ráðningar
í almennar stöður og
stjórnendastöður hjá
borginni skipti tugum
ef ekki hundruðum á
þessu tímabili. Þar
hafa málefnaleg sjón-
armið ráðið för. Borg-
arbúar hafa getað
treyst því að farið er
eftir réttum leik-
reglum í mannaráðn-
ingum, sama hver á í
hlut.
Spilling er dýr
Dofri Hermannsson fjallar
um embættaskipanir
Dofri Hermannsson
’Borgarbúargeta treyst á að
farið er eftir rétt-
um leikreglum í
mannaráðn-
ingum, sama
hver á í hlut.‘
Höfundur skipar 7. sæti á lista
Samfylkingarinnar í Reykjavík.