Morgunblaðið - 26.09.2006, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 26. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
TILEFNI þessara skrifa er grein
eftir forstjóra Barnaverndarstofu,
Braga Guðbrandsson, sem birtist í
Morgunblaðinu 20. september sl. Í
greininni veitist Bragi
harkalega að Héraðs-
dómi Reykjavíkur og
þeirri tilhögun sem
höfð hefur verið á
skýrslutökum barna
þar vegna rannsóknar
á ætluðum kynferð-
isbrotum gagnvart
þeim.
Síðastliðin fjögur ár
hefur þróast ákveðið
verklag í Héraðsdómi
Reykjavíkur á þann
veg að til aðstoðar við
skýrslutökur barna
hafa verið fengnir sér-
þjálfaðir og þaul-
reyndir rannsókn-
arlögreglumenn við
embætti lögreglustjór-
ans í Reykjavík. Er
reynsla af störfum
þeirra mjög góð. For-
stjóri Barnavernd-
arstofu kýs hins vegar
að gera lítið úr hæfni
þeirra, kunnáttu og
reynslu. Ekki veit ég
til þess að gerður hafi
verið samanburður á gæðum þeirra
skýrslugjafa, sem fram hafa farið
annars vegar í Héraðsdómi Reykja-
víkur og hins vegar Barnahúsi, en
slíkan samanburð óttast ég ekki og
myndi þvert á móti fagna því að
hann færi fram. Skal fullyrt að
reykvísk börn búa síst við lakara
réttaröryggi en börn annars staðar
á landinu hvað varðar skýrslutökur
í kynferðisbrotamálum.
Í grein sinni kýs forstjóri Barn-
verndarstofu að gera að umtalsefni
tvo dóma í kynferðisbrotamálum
þar sem sýknað var af ákærum og
skýrslutökur höfðu farið fram í
Héraðsdómi Reykjavíkur. Vissu-
lega var fundið að yfirheyrslum í
umræddum málum en fyrir utan
annmarka á yfirheyrslunum leiddu
mörg önnur atriði til þess að sýknað
var í málunum. Forstjórinn lætur
þess þó að engu getið, að ætla verð-
ur vísvitandi, enda þjónar það ekki
málflutningi hans. Fyrst forstjórinn
nefnir þessi mál til sögunnar skal
þess getið að veigamiklir ann-
markar á skýrslutöku barns í
Barnahúsi leiddu til frávísunar kyn-
ferðisbrotamáls frá héraðsdómi
samkvæmt dómi Hæstaréttar frá
10. mars 2005 í máli nr. 335/2004. Þá
voru í dómi Hæstaréttar, upp-
kveðnum 24. apríl 2002 í máli nr. 22/
2002, gerðar alvarlegar at-
hugasemdir við yfirheyrslu sem
fram fór í Barnahúsi um nákvæmni
við skýrslutöku, að
spyrjandi hafi leitt
skýrslugjöf um of og
að ekki hafi verið spurt
grundvallarspurn-
ingar. Fleiri dóma
mætti nefna þar sem
fundið hefur verið að
yfirheyrslum í Barna-
húsi sem of langt mál
yrði að fara út í.
Reyndar er það svo að
enginn er fullkominn
og heldur ekki þeir
sem starfa í Barnahúsi.
Staðurinn, þar sem
skýrslutaka yfir barni
vegna rannsóknar kyn-
ferðisbrotamáls fer
fram, er í sjálfu sér
ekki aðalatriði svo
fremi að rétt sé staðið
að málum, þ.á m. að að-
staðan sé góð, und-
irbúningur sé vand-
aður, bæði gagnvart
barninu og öðrum sem
að henni koma, og að
faglegra vinnubragða
sé gætt við sjálfa
skýrslutökuna. Hins vegar verður
engan veginn fram hjá því horft að
samkvæmt 7. gr. laga um meðferð
opinberra mála eiga þinghöld að
fara fram í dómsölum ef kostur er.
Frá því eru gerðar undantekningar
og eiga engar þeirra við skýrslutök-
ur fyrir dómi í Barnahúsi. Reyndar
er það svo að engin lög eru til um
Barnahús og því ekkert í lögum um
að heimilt sé að taka skýrslur af
börnum þar fyrir dómi. Hefur lög-
gjafinn ekki séð ástæðu til að setja
lög þar að lútandi.
Það má hins vegar gagnrýna með
gildum rökum, burtséð frá þeim
lagaákvæðum sem fyrr var getið, að
umræddar skýrslutökur fari fram í
Barnahúsi. Sú stofnun er rekin á
vegum barnaverndaryfirvalda en
hlutverk þeirra er að gæta hags-
muna barna og stuðla að velferð
þeirra. Um það er vitaskuld gott eitt
að segja. Af augljósum ástæðum er
það aftur á móti ekki í verkahring
barnaverndaryfirvalda að rannsaka
sakamál. Í Barnahúsi fara í senn
fram könnunar- og stuðningsviðtöl
við börn vegna ætlaðra kynferð-
isbrota og yfirheyrslur í sakamálum
sem tveir starfsmenn Barnahúss
annast jöfnum höndum. Rekast
þessi hlutverk starfsmannanna, þ.e.
meðferðarhlutverk annars vegar og
rannsóknarhlutverk hins vegar, því
hvort á annars horn. Skiptir ekki
máli þótt annar starfsmaðurinn hafi
með viðtöl við barn að gera og hinn
skýrslutöku í sakamáli. Má því
halda fram með fullum rétti að út
frá hlutlægum mælikvarða fái það
ekki samræmst sjónarmiðum um
réttláta málsmeðferð að yf-
irheyrslur barna í sakamálum séu í
höndum starfsmanna barnavernd-
aryfirvalda. Skal þess getið að til
meðferðar er í Mannréttinda-
dómstól Evrópu kæra á hendur ís-
lenska ríkinu vegna yfirheyrslu
barns í Barnahúsi þar sem m.a. er
byggt á þeim rökum sem að framan
greinir. Engu skal um það spáð
hver niðurstaðan komi til með að
verða í því máli en verði kröfur kær-
anda teknar til greina mun það hafa
afdrifaríkar afleiðingar í för með
sér.
Héraðsdómur Reykjavíkur á ekki
í neinu stríði við Barnahús heldur er
dómstóllinn að rækja lögboðið hlut-
verk sitt. Við skýrslutökur af börn-
um í sérútbúnu yfirheyrsluherbergi
dómsins er í hvívetna gætt að hags-
munum barnanna, leitast við að láta
þeim líða eins vel og unnt er við
þessar erfiðu aðstæður og fá þau til
að tjá sig óþvingað þannig að sann-
leikurinn komi fram. Þá hefur verið
lögð áhersla á að yfirheyrsla fari
fram innan viku frá því beiðni um
hana berst. Regluleg upphlaup for-
stjóra Barnaverndarstofu eru því
algjörlega tilefnislaus og til þess
eins fallin að efna að ástæðulausu til
ófriðar í samfélaginu. Telji forstjór-
inn slíkan málflutning, sem hann
hefur viðhaft, vera „það sem barni
er fyrir bestu“ hefur hann misskilið
hlutverk sitt. Þjónar málflutningur
hans eingöngu sérhagsmunum
Barnahúss sem stofnunar og er það
tilefni yfirskriftar greinar þessarar.
Í Héraðsdómi Reykjavíkur hefur
verið staðið eins vel að skýrslutök-
um og kostur er. Það geta staðfest
þeir, sem að þessum málum hafa
komið, hvort sem um er að ræða
ákærendur, verjendur, rétt-
argæslumenn brotaþola eða starfs-
menn barnaverndaryfirvalda. Er
ekki annað vitað en að almenn
ánægja ríki meðal þessara fagaðila
með framkvæmd mála í Héraðs-
dómi Reykjavíkur.
Það sem Barnahúsi
er fyrir bestu
» Þjónar mál-flutningur
hans eingöngu
sérhagsmunum
Barnahúss sem
stofnunar og er
það tilefni yf-
irskriftar grein-
ar þessarar.
Helgi I. Jónsson
Höfundur er dómstjóri í Héraðsdómi
Reykjavíkur.
Helgi I. Jónsson svarar grein
forstjóra Barnaverndarstofu
ÉG ÆTLA ekki að vera með nein
leiðindi en mér bara blöskrar þau
vinnubrögð sem mér hafa verið sýnd
af tollvörðum, eða tollverði.
Þannig er að ég bý í Iowa City og
fór til Íslands hinn 3. september síð-
astliðinn og kom aftur hingað 13.
september.
Það var skoðað í töskuna mína á
leiðinni út í Citer Rapit, bara gott
mál og eðlilegt, en ég sá hvernig um-
gengnin var á innihaldi töskunnar,
bara eins og loftárás, allt bara ein-
hvern veginn látið niður aftur, og ég
hafði á orði við konuna mína að
svona gengju mínir tollverðir ekki
um!
Þegar ég kom aftur hingað frá Ís-
landi var mér nóg boðið. Allt út um
allt og mér hafði verið gefin sulta og
hún var í öllum fötum og á öllu og
þarna í sakleysi mínu hafði ég pakk-
að listaveki eftir Ingu Bjarna gler-
listakonu, sem hún gaf mér í brúð-
argjöf. Þau geta hatað mig, en Inga
á ekki skilið að þau brjóti hennar
verk! Hvernig á að skilja svona
vinnubrögð? „Heddfóninn“ minn
brotinn, listaverkið brotið, mynda-
vélin öll í sultu undir þungum kassa
sem innihélt 80 ferðabæklinga fá
Guðmundi Jónassyni, svo hann var
þungur. Heldur þú að ég hafi látið
hann vera ofan á glerlistaverki?
Auðvitað ekki, ég reyndi eins og ég
gat að vernda þetta, og myndavélin
var til hliðar, ekki undir kassanum,
ekki á milli kassans og glersins.
Svona myndavél kostar 30 þúsund,
slapp að vísu, en það gat farið á ann-
an veg.
Ég er mjög hrifinn af því að það sé
leitað og skoðað í farangurinn minn
og annarra, en þetta er of langt
gengið í dónaskapnum og fyrirlitn-
ingunni.
Hvað hef ég svo sem gert þessu
fólki? Þetta er ekki í fyrsta sinn sem
skoðað er í töskuna mína, ég hef
bara fundið miðann og veit það
þannig.
Ég ferðast mikið og hef fengið
margs konar meðferð á töskunni og
marga tollmiða, en hef aldrei fengið
aðra eins útreið. Ég varð svo reiður
að ég setti allt í þvott en tók enga
mynd af töskunni, en ég tók eina af
brotunum, sem ég á eftir að láta inn í
albúmið mitt. Ég veit ekki hvert ég á
að senda þetta, en finnst að það þurfi
að koma fram.
Virðingarfyllst,
GUÐJÓN JÓNSSON,
154 Bon Aire, Iowa City,
Bandaríkjunum.
Hvað mega tollverðir
ganga illa um farangur?
Frá Guðjóni Jónssyni:
Bréf til blaðsins
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
OFT vill það gleymast í veruleika
daglegra grimmdarverka gegn fólki
víða um heim að hvorki minni né fá-
tíðari brot eru framin gegn dýrum,
þótt raddir þeirra séu okkur þöglar
og þau fari því varhluta af samúð okk-
ar. Sennilega verðum við aldrei á eitt
sátt um hver réttindi dýra skuli vera
innan mannlegs samfélags, en burt-
séð frá viðhorfum fólks til mataræðis
eða feldskera þá trúi ég því að eigi
hinn almenni borgari þess framast
kost muni hann vilja standa í vegi fyr-
ir grimmdarlegum dýratilraunum
snyrtivörufyrirtækja víða um heim.
Það er vel mögulegt að framleiða
ágætissnyrtivörur án þess að saklaus
dýr eyði til þess ævi sinni á rannsókn-
arstofum í algerri firringu frá nátt-
úrulegu umhverfi og líði þar hægan,
kvalafullan dauðdaga. Það er einnig
staðreynd að hvert og eitt okkar get-
ur haft áhrif á þennan veruleika og
breytt honum, og framlag okkar allra
skiptir máli.
Sífellt fleiri framleiðendur gera sér
grein fyrir því að með aukinni meðvit-
und hins almenna neytanda hefur
myndast umtalsverður markaður fyr-
ir dýravænar snyrtivörur. Fyrirtækið
The Body Shop hefur t.a.m. löngum
haft það fyrir sín helstu einkunnarorð
að vera andsnúið dýratilraunum.
Þegar ég gerði mér ferð í verslun
þess í Kringlunni um daginn tók ég
hins vegar eftir því að vörurnar virt-
ust orðið skiptast í tvennt. Annars
vegar voru gömlu, kunnuglegu lín-
urnar, skreyttar vörumerkinu vel
þekkta auk slagorðsins „against ani-
mal testing“. Hins vegar voru nýju
línurnar, og ég veitti því athygli að
þær bera vörumerkið eilítið breytt.
Það er auðþekkjanlegt, en merkj-
anlega breytt, og á nýju vörunum er
auk þess ekkert að finna um dýr, til-
raunir né annað því tengt. Aðspurð
kom afgreiðslustúlkan af fjöllum, en
sagði að samkvæmt hennar bestu vit-
und stundaði fyrirtækið ekki tilraunir
á dýrum. Þegar heim kom leitaði ég
upplýsinga á netinu, og viti menn: Í
mars 2006 var The Body Shop keypt
með manni og mús af risasamsteyp-
unni L’Oreal/Nestlé. L’Oreal hefur
alla tíð stundað tilraunir á dýrum og
ekki er útlit fyrir að breytingar verði
þar á. Nestlé er þar á ofan alræmt
skítafyrirtæki sem ber m.a. ábyrgð á
umfangsmikilli aukningu ung-
barnadauða í þriðja heiminum, eftir
áróðursherferðir byggðar á hollustu
þurrmjólkurdufts fyrirtækisins um-
fram móðurmjólk, sem að sjálfsögðu
er bull og olli miklum skaða.
The Body Shop er sem sagt gengið
frá hugsjóninni, og mér finnst ég
óneitanlega illa svikin af þeim sem
neytandi. Jafnast þetta á við þá síð-
búnu uppgötvun mína að Converse
hafi verið í eigu þrælapískaranna hjá
Nike síðan 2003 … missti ég kannski
af fréttatilkynningu til neytenda? Svo
virðist sem ekki megi gera ráð fyrir
þjáningarfríum vörum nema það
standi á þeim með stóru letri, og þá er
alltaf til í dæminu að öðru máli gegni
um allar aðrar vörur sama fyrirtækis.
Ég vil ekki versla við fyrirtæki sem
beitir ofbeldi af einhverju tagi, á
mönnum eða dýrum, á einhverju stigi
framleiðslunnar, því síður þegar við-
komandi fyrirtæki reynir að færa sér
samvisku mína og annarra í nyt með
misvísandi markaðssetningu og fjár-
magnar eftir sem áður grimmdarlegar
tilraunir sínar með peningunum okk-
ar. The Body Shop hefur hér með
misst æru sína fyrir augliti mínu, án
nokkurrar vonar um endurreisn.
Verum meðvituð um illa meðferð á
dýrum sem stöðugt viðgengst, ávexti
hennar má sjá allt í kringum okkur.
Þau þurfa á samvisku okkar að halda,
enda ófær um að tala máli sínu sjálf.
Við erum öll neytendur, höfum gríð-
arlegt vald sem slíkir og getum beitt
því í sífellu í gegnum daglega neyslu
okkar, en aðeins ef við erum meðvituð
um hryllinginn sem legið getur á bak
við hverja framleidda vöru. Ég mæli
með síðunum www.peta.org og
www.caringconsumer.com, en þar er
m.a. að finna lista yfir fyrirtæki sem
versla má við með góðri samvisku og
önnur sem ber að sniðganga. Þegar
við gerum okkur grein fyrir valinu er
vald neytandans okkar. Látum ekki
misnota okkur; verum meðvituð.
ERLA ELÍASDÓTTIR
Baldursgötu 30, Reykjavík.
Um réttindi dýra og
svik við neytendur
Frá Erlu Elíasdóttur: