Morgunblaðið - 26.09.2006, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 26. SEPTEMBER 2006 33
✝ Guðrún Laxdalkaupkona fædd-
ist í Reykjavík 1.
mars árið 1914. For-
eldrar hennar voru
hjónin Elín Laxdal,
söngkona og tón-
skáld, f. 7. desember
1883, d. 13. nóv-
ember 1918 og Jón
Laxdal, kaupmaður
og tónskáld, f. 13.
október 1865, d. 7.
júlí 1928. Elín var
dóttir Matthíasar
Jochumssonar
skálds og prests og konu hans Guð-
rúnar Runólfsdóttur. Jón var son-
ur hjónanna Jóns Guðmundssonar
hafnsögumanns og skipstjóra á
Akureyri og Friðbjargar Guð-
rúnar Grímsdóttur húsfreyju.
Fóstursonur Jóns Laxdal og Elínar
var Björn Laxdal og fósturdóttir
Jóns og þriðju konu hans, Inger
Lehmeier, er Birgitte Pálsson,
fædd í Danmörku 27. febrúar
1926.
Guðrún giftist árið 1934 Sigurði
Arnalds, stórkaupmanni og útgef-
anda, f. 15. mars 1909, d. júlí 1998.
Þau skildu. Börn þeirra eru 1) Jón
Laxdal Arnalds fyrrverandi ráðu-
neytisstjóri í sjávarútvegsráðu-
neytinu og borgardómari, f. 28.
janúar 1935. Fyrri eiginkona hans
var Sigríður Eyþórsdóttir leik-
kona, f. 21. ágúst 1940. Börn
þeirra eru a) Eyþór Arnalds, fram-
fræðingur, f. 29. september 1972.
Sonur þeirra er Úlfur Elíasson, f.
29. desember 2002.
Þriðja barn Guðrúnar Laxdal er
Elín Hanna Laxdal, læknir, f. 4.
desember 1953, dóttir Stefáns
Jónssonar fréttamanns, rithöf-
undar og alþingismanns. Sonur El-
ínar er Stefán Laxdal, f. 18. nóv-
ember 1991.
Hinn 29. febrúar 1944 giftist
Guðrún Jens Figved, verslunar-
stjóra KRON, f. 11. maí 1907, d. 23.
júní 1945. Sambýlismaður Guð-
rúnar um langt árabil var Christi-
an Zimsen, f. 26. september 1910,
d. 7. september 1991.
Guðrún ólst upp í Reykjavík
fram á unglingsár en flutti með
Inger stjúpmóður sinni til Dan-
merkur eftir andlát föður síns.
Guðrún stundaði nám við ungl-
ingaskóla í Frakklandi og Bret-
landi. Framhaldsnám stundaði hún
við Margretheskolen í Kaup-
mannahöfn þar til hún flutti aftur
til Íslands, 18 ára að aldri. Guðrún
stofnaði heildverslun ásamt fyrri
eiginmanni sínum, Sigurði Arn-
alds, undir nafni hans og heild-
verslunina Innkaup ásamt seinni
eiginmanni sínum, Jens Figved.
Árið 1945 setti Guðrún á stofn list-
munaverslun í Reykjavík og rak
hana með nokkrum hléum á
Freyjugötu, Laugavegi og í
Hafnarstræti fram til ársins 1977.
Guðrún starfaði einnig sem leik-
munavörður Þjóðleikhússins í
nokkur ár.
Útför Guðrúnar verður gerð frá
Dómkirkjunni í dag og hefst at-
höfnin klukkan 15.
kvæmdastjóri, f. 24.
nóvember 1964, áður
kvæntur Móeiði Júní-
usdóttur söngkonu
og guðfræðinema, f.
4. maí 1972, og börn
þeirra eru Ari Elías
Arnalds, f. 20. janúar
2001, og Guðrún Sig-
ríður Arnalds, f. 15.
október 2003. Sam-
býliskona Eyþórs er
Dagmar Una Ólafs-
dóttir, jógakennari, f.
1. júní 1981. b) Berg-
ljót Arnalds, leikkona
og rithöfundur, f. 15. október
1968. Sonur hennar og Stefáns
Ingólfssonar er Matthías Arnalds
Stefánsson, tónlistarnemi, f. 24.
febrúar 1986. Síðari kona Jóns er
Ellen Júlíusdóttir, félagsráðgjafi,
f. 18. október 1935. 2) Ragnar Arn-
alds, rithöfundur og fyrrverandi
ráðherra, f. 8. júlí 1938, kvæntur
Hallveigu Thorlacius, brúðuleik-
ara, f. 30. ágúst 1939. Börn þeirra
eru a) Guðrún Arnalds, jógakenn-
ari og hómópati, f. 28. júlí 1964.
Sambýlismaður hennar er Logi
Vígþórsson, danskennari, f. 13.
júní 1965. Dóttir Guðrúnar og
Steinþórs Ásgeirs Als, versl-
unarmanns, f. 14. desember 1961,
er Sara Steinþórsdóttir, f. 20.
ágúst 1991. b) Helga Arnalds,
brúðuleikari og myndlistarkona, f.
6. september 1967. Sambýlismaður
hennar er Elías Bjarnason, verk-
Guðrún Laxdal sem við kveðjum í
dag lifði langa og viðburðaríka ævi,
hélt reisn sinni fram á síðustu stund
og fékk að lokum að fara í friði, í sínu
eigin rúmi, falleg eins og ung stúlka.
Hún var einkabarn foreldra sinna,
Jóns Laxdal kaupmanns og tón-
skálds og Elínar Matthíasdóttur
söngkonu. Móðir hennar lést úr
spænsku veikinni þegar hún var fjög-
urra ára og þá hrundi veröldin sem
fram að þessu hafði verið svo örugg.
Tíu árum síðar lést Jón faðir hennar.
Það voru þung spor fyrir 14 ára ung-
ling að ganga á eftir kistu föður síns
frá Dómkirkjunni upp í kirkjugarð.
Búin að missa báða foreldra sína
svona ung. Næstu árin gekk hún í
skóla erlendis og þegar hún flutti aft-
ur til Íslands var hún altalandi á
ensku, þýsku, frönsku og dönsku,
orðin heimsborgari, og bar það með
sér alla tíð. Hún giftist Sigurði Arn-
alds skömmu eftir heimkomuna og
eignðist með honum tvo syni, Jón og
Ragnar. Seinni maður Guðrúnar var
Jens Figved sem hún missti eftir
stutta sambúð. Áföllin í lífinu höfðu
kennt henni að mæta því sem að
höndum bar með æðruleysi og það
gerði hún einnig nú. Hún ákvað að
koma undir sig fótunum í verslunar-
rekstri. Heimsstyrjöldinni var rétt
ólokið og engar flugsamgöngur við
landið, en hún lét það ekki aftra sér
heldur steig upp í bandaríska her-
flugvél og flaug til Bretlands og Evr-
ópu í innkaupaleiðangur. Húnkom
heim með togara á aðfangadag með
kynstrin öll af listmunum og forn-
gripum og í janúar opnaði hún versl-
un við Freyjugötu. Vörurnar að utan
ruku út á fyrstu dögum. Upp frá
þessu stundaði hún verslun með
minjagripi í áratugi. Hún vann alla
tíð myrkranna á milli, en sótti sér
orku í sundlaugarnar og var fastur
gestur fyrst á morgnana í marga ára-
tugi. Á dögum gömlu lauganna
skaust hún yfir Sundlaugaveginn á
sloppnum. Árið 1953 birtist lítill sól-
argeisli í fjölskyldunni. Skömmu fyr-
ir jólin fæddist dóttirin og litla syst-
irin sem var skírð í höfuðið á Elínu
ömmu sinni. Hennar faðir var Stefán
Jónsson fréttamaður og alþingis-
maður.
Guðrún var ætíð í góðu og mátu-
lega nánu sambandi við börnin sín.
Hún kunni að feta þessa vandrötuðu
braut ástúðar í bland við hæfilegt af-
skiptaleysi. Vinir Jóns, Ragnars og
Elínar voru alltaf velkomnir á Sund-
laugaveginn og nýttu sér það óspart.
Það sem laðaði okkur að henni var
bæði hvað hún var skemmtileg og
glaðvær og ekki síður hvað hún var
frjálslynd og laus við að dæma ungt
fólk. Guðrún elskaði að ferðast og á
veturna þegar um hægðist í verslun-
inni fór hún oft á flakk og þá gjarnan
á fjarlægar slóðir. Hún kom endur-
nærð úr þessum ferðalögum og ég
man hvað hún var falleg þegar hún
kom heim frá Afríku,sólbrún og út-
hvíld. Og þá barði ástin enn einu
sinni að dyrum. Gamall vinur hennar
úr Landakotsskóla, Christian Zim-
sen, kom um þetta leyti inn í líf henn-
ar og þau fengu saman 17 ár þar til
hann lést. Hún var sjálfri sér nóg
fram á síðasta dag. Fylgdist vel með
öllu. Þann 7. þessa mánaðar kom
hennar kall. Hún fór með reisn, líkt
og Auður djúpúðga forðum sem gekk
til hvílu að kvöldi og fannst látin að
morgni. Mynd af Jóni Laxdal hékk
fyrir ofan rúmið hennar og við sett-
umst hjá henni og fundum sterkt fyr-
ir helgi dauðans.
Hallveig Thorlacius.
Guðrún Laxdal var dóttir
hjónanna Elínar Matthíasdóttur og
Jóns Laxdal Jónssonar. Hún fæddist
1. marz 1914 og lést hinn 7. septem-
ber og hafði þá tvo vetur hins tíunda
tigar.
Guðrún var sundfélagi okkar í
Laugardal áratugum saman. Hún
varð þar vinkona Christians Zimsen
apótekara í Laugarnesapóteki. Þau
voru eitt prútt par í okkar augum og
óaðskiljanleg í áravís þó þau héldu
hvort sitt heimili. Við nutum gest-
risni þeirra mörg sumur í bústað
Christians á Elliðavatni. Þar var
gaman að koma og njóta góðra veit-
inga í þeim fagra ranni. Þau voru
mikið ræktunarfólk og var það ávallt
fræðandi að koma þarna og fá út-
skýringar Christians á smáatriðum
náttúrunnar, sem fara auðveldlega
framhjá borgarbarninu.
Þarna var stundum borið fram, að
afloknu stórbakkelsi Guðrúnar, eitt
fágætasta vín sem nokkur hefur
smakkað. Foringi vor, Björgvin af
Vaðnesverzlun, nefndi þetta „fívle-
vín“ og mátti hver skilja sem hann
vildi, því foringinn talaði stundum til
lýðsins í líkingamáli eins og frelsar-
inn. En vín þetta gerðu þau úr þús-
undum fíflakróna sem spruttu þarna
við Elliðavatnið. Þarna lifðum við
sundfélagrnir góðar stundir í sús og
dús við hlátrasköll og margskonar
fíflarí.
Í mínum huga var Guðrún Laxdal
ávallt „Dame Guðrún“ þó hún væri
oft bara kölluð Lilla Laxdal milli fé-
laganna. Slíkt var hennar yfirbragð
og öll framganga. Fágaðan virðu-
leika lagði frá henni til náungans.
Manni gat ekki annað en þótt vænt
um þessa konu og viljað hennar veg
ávallt beinan. Hún var stillileg og hlý
í framgöngu. Hún bar sig líka tígu-
lega á velli, fremur meðalhá í vexti,
fríð sýnum og fönguleg. Hún hafði
ágætan og yfirvegaðan húmor. Eitt
sinn þurftu pottfélagar að taka til
meðferðar fégirnd tannlækna fyrir
veitta þjónustu. Beindust spjótin því
auðveldlega að Sigga Þórðar tanna
sem fékk það óþvegið. „Uss látiðið
ekki svona, hann Sigurður er ekkert
dýrari en hárgreiðslukonana mín,“
sagði þá Lilla. Siggi hafði hana Lillu
líka ávallt síðan í hávegum.
Sjálfsagt hefur hún Guðrún fengið
sinn skammt af tárum og trega um
dagana. En í daglegri umgengni var
hún glöð og reif. Og viss erum við
þess, að hún átti góðar stundir með
Christiani Zimsen, slíkt ljúfmenni,
fjölfræðingur og hugljúfi sem hann
var.
Hún var af listafólki komin. Sjálfur
höfundur sálmsins góða um hið milda
ljós sem lýsir mönnunum, séra Matt-
hías Jochumsson, var afi hennar.
Foreldrar hennar voru þekkt tónlist-
arfólk, faðirinn tónskáld og móðirin
söngkona. Hún hefur því líklega ver-
ið í eðli sínu nokkur listamaður og
víst mun flest hafa leikið í höndum
hennar. Menntuð var hún betri skól-
um útlandsins. Félagslynd var hún
og liðtækt selskabsljón á yngri árum.
Róttækur vinstrisinni var hún sögð
vera þó hún flíkaði lítt. En um leið
var hún sjálfstætt fólk eins og Bjart-
ur í Sumarhúsum, sem bjargar sér
og sínum. Lengi starfandi í viðskipa-
lífi höfuðborgarinnar við listmuna-
sölu. Hún var heilsuhraust að sjá og
hélt börnum sínum gott heimili. Þau
komust öll í efri lög mannfélagsins og
lifa móður sína. Naut hún skjóls af
þeim síðustu árin þegar sundferðir
hennar strjáluðust vegna aldursins.
Var það nokkuð fleira fyrir yður? Svo
hefur Lilla sjálfsagt spurt kúnnana í
verzlun sinni í gamla daga eins og þá
tíðkaðist. Það er svo með þennan
gamla sundfélagahóp okkar, að það
þynnast raðirnar sem árin líða. Það
koma helst öngvir nýir í þennan
flokk, því þeir sem eftir eru vita allt
og taka ekki tilsögn lengur. Smám
saman verður því saga hans öll. En
auðvitað bætast nýir hópar af fólki í
skörðin eins og Tómas lýsir fyrir
okkur. Og eilífðina munar auðvitað
ekki hætishót um okkar flokk í astró-
bíóradíófóní hinna himnesku sund-
lauga, – eins foringinn okkar hann
Björgvin hefði hugsanlega orðað það
einhverntímann. Og svo „hver veit
nema ljósir lokkar, lítill kjóll og stutt-
ir sokkar“? Við hinir gömlu samsynd-
arar í Laugardal kveðjum Lillu Lax-
dal og sendum hennar fólki okkar
bestu kveðjur. Hennar milda ljós
lýsti okkur til bóta.
e.u. sundfélaganna í Laugardal
Halldór Jónsson.
Ég kom fyrst á heimili Guðrúnar
Laxdal að Sundlaugavegi 26 fyrir 57
árum, þá ellefu ára gamall. Milli mín
og yngri sonar hennar, Ragnars Arn-
alds, hafði tekizt vinátta. Á tímabili
næsta áratuginn og rúmlega það var
ég nánast daglegur gestur á heimili
hennar.
Fyrir mig var þetta heimili svolítið
framandi. Móðir þeirra bræðra Jóns
og Ragnars var útivinnandi, sem
ekki var algengt í þá daga. Þeir voru
því mikið einir heima á daginn eftir
að skóla var lokið með félögum sín-
um. Það gerðist margt á Sundlauga-
vegi 26 á þessum árum. Ragnar var
að búa til eilífðarvél en ég vissi ekki
hvað eilífðarvél var. Það er vél, sem
gengur um alla eilífð sagði Ragnar og
benti stoltur á nokkrar kókflöskur og
gúmmíslöngur, sem lágu á milli
þeirra á eldhúsborðinu.
Smátt og smátt varð Sundlauga-
vegur 26 eins konar miðstöð póli-
tískra og menningarlegra umræðna,
þar sem skoðanir voru mjög skiptar.
Sumir þeirra, sem mest hafa komið
við sögu íslenzkra stjórnmála síðustu
áratugi fengu þar sína fyrstu þjálfun
í stjórnmálaátökum. Auk Ragnars
sjálfs, Halldór Blöndal og Jón Bald-
vin Hannibalsson. Aðrir sem síðar
hafa komið við sögu íslenzks menn-
ingarlífs önduðu að sér því menning-
arlega andrúmslofti, sem ríkti á
heimili afkomenda Jóns Laxdals tón-
skálds, Ara Arnalds, Matthíasar
Jochumssonar og Einars H. Kvaran.
Þar á ég við fólk eins og Atla Heimi
Sveinsson, tónskáld, Magnús heitinn
Jónsson kvikmyndaleikstjóra og
Brynju Benediktsdóttur leikstjóra.
Húsmóðirin á heimilinu tók öllu
sem sjálfsögðum hlut. Þar ríkti ein-
stakt frjálsræði og frjálslyndi. Guð-
rún Laxdal talaði alltaf við okkur
sem jafningja hvert sem umræðuefn-
ið var og á hvaða aldri sem við vorum.
Ég hef stundum hugsað um það í
starfi mínu síðar á ævinni að á heimili
hennar hafi ég lært að bera virðingu
fyrir skoðunum annarra og að vera
ekki hræddur við skoðanir annarra,
enda var ég yfirleitt á öndverðum
meiði við flesta þá sem komu í heim-
sókn að Sundlaugavegi 26. Það vega-
nesti hefur reynzt mér vel í ákvarð-
anatöku um birtingu á efni í
Morgunblaðinu, sem ég hef verið
gersamlega ósammála. Umræðurnar
á heimili Guðrúnar Laxdal stækkuðu
sjóndeildarhring okkar.
Annað veganesti fékk ég hjá Guð-
rúnu Laxdal. Að bera virðingu fyrir
Jóni Leifs og verkum hans. Á þeim
árum var Jón Leifs mjög til umræðu
manna á meðal og þá ekki síður tón-
verk hans. Yfirleitt var talað illa um
Jón Leifs en ekki á Sundlaugavegi
26. Með umtali sínu um þetta merka
tónskáld tókst Guðrúnu Laxdal að
innræta okkur félögum Ragnars
djúpa virðingu fyrir þessum manni
og því, sem hann var að gera, sem
gekk þvert á almenningsálit þeirra
tíma.
Tónlistaruppeldi okkar á þessum
árum fengum við jöfnum höndum hjá
Ingólfi Guðbrandssyni í Laugarnes-
skólanum og hjá Guðrúnu Laxdal en
þar var hlustað mikið á klassíska
músík.
Pólitískar umræður hörðnuðu
mjög á Sundlaugavegi 26 á þessum
árum enda Ísland nýgengið í Atlants-
hafsbandalagið og tveimur árum
seinna kom varnarliðið til landsins.
Það hafði þó engin áhrif á vináttu
okkar sem þar komum saman.
Allt fór þetta fram undir vernd-
arvæng húsmóðurinnar sem tók full-
an þátt í umræðum okkar ef það
hentaði henni.
Svo urðum við stór og hvert okkar
um sig fór í sína átt en vináttan sem
varð til á æskudögum hélzt og heldur
enn.
Snemma árs 1992 kom Guðrún
Guðlaugsdóttir, blaðamaður á Morg-
unblaðinu, til mín með hugmynd um
að leita eftir samtali við Guðrúnu
Laxdal í blaðið. Mér leist vel á þá
hugmynd sem varð til þess að ég
hringdi í Lillu Laxdal og spurði hvort
ég mætti koma í heimsókn. Hún tók
því vel. Ég kom aftur að Sundlauga-
vegi 26. Þar var allt lítið breytt frá
æskudögum okkar Ragnars. Ég sat
hjá henni lengi dags og spurði hana
um líf hennar sem ég hafði ekki haft
vit á að gera áratugum áður. Þessa
dagstund gerði ég mér grein fyrir að
þessi kona hafði átt sér ævintýralegt
líf. Sá nánast ótrúlegi lífsferill var
rakinn í samtali við hana hér í Morg-
unblaðinu hinn 15. marz 1992. Og ég
skildi betur það umhverfi og andrúm
sem ég hafði gengið inn í haustdaga
árið 1949 og hafði meiri áhrif á mig
en ég gerði mér nokkra grein fyrir á
þeim tíma en æ betur á seinni árum.
Sl. vetur bauð eitt barnabarna
hennar, Eyþór Arnalds, mér að koma
í heimsókn til ömmu sinnar. Þar átt-
um við skemmtilegt samtal eins og
jafnan áður og áhugi Guðrúnar Lax-
dal á pólitískum afskiptum sonarson-
ar síns augljós.
Fyrir nokkrum vikum vorum við
nokkrir gamlir vinir Ragnars og
Hallveigar Thorlacius, eiginkonu
hans í kvöldverðarboði hjá þeim. Í
húsi þeirra bjuggu mæður beggja
háaldraðar. Við Atli Heimir gengum
saman á fund Guðrúnar. Þótt hún
væri komin hátt á tíræðisaldur sýndi
hún þess engin merki. Mig óraði ekki
fyrir að hún ætti svo stutt eftir.
Guðrún Laxdal er með merkari
konum sem ég hef kynnzt um dag-
ana. Ég verð forsjóninni ævinlega
þakklátur fyrir að hafa leitt mig í
hennar hús.
Styrmir Gunnarsson.
Guðrún Laxdal
Pantanir í síma 562 0200
Á fallegum og notalegum
stað á 5. hæð Perlunnar.
Aðeins 1.350 kr. á mann.
Perlan
ERFIDRYKKJUR