Morgunblaðið - 26.09.2006, Blaðsíða 43

UNGVERSKA skáldið George Ta-
bori, sem missti föður sinn í gas-
klefum nasista, notar brandarann,
notar farsann til að nálgast það
hræðilega. Verk hans oftast í
mörgum lögum; skopið teygir sig
víða: í íróníu, orðaleiki, klúrar
skrýtlur og inn á svið sem al-
mennt er ekki talið við hæfi að
spauga með. Helfarir, krossfest-
ing, útrýmingarbúðir, ekkert er
honum heilagt því í kjarna hvers
brandara felst djúp alvara og
„sigrast verður á tabúum ef þau
eiga ekki að eyðileggja mann
sjálfan“.
Hér leiðir Tabori okkur inn í
hluta af mannkynssögunni. Ungur
og eiginlega ófær um að lifa birt-
ist Adolf Hitler, utan úr dreifbýl-
inu, í leiguhjalli í Vín og hittir þar
fyrir gyðinginn Schlomo Herzl,
farandbóksala, sem er að glíma
við að skrifa æviminningar sínar:
„Mein Kampf“. Herzl tekur í góð-
semi sinni að sér það hlutverk að
láta þennan krakkaskratta standa
í lappirnar, gengur honum í móð-
urstað, gefur honum að borða, lán-
ar honum frakka sinn, snyrtir
prússneskt yfirskegg stráksins í
hinn fræga bursta, hjálpar honum
til að ná hylli sinnar eigin ástar, –
og gefur Hitler loks það ráð þegar
honum mistekst að ná inngöngu í
Listakademíuna að fara út í póli-
tík sem og hann gerir …
Athvarfið þar sem Hitler og
Herzl hittast hefur Snorri Freyr
Hilmarsson byggt haganlega úr
hráum viði. Sviðsgólfið rís upp á
móti áhorfendum og gefur svig-
rúm fyrir leik framan við aðal-
leikrýmið; kojur leigjendanna sem
byggðar eru upp sem opinn bak-
veggur og hliðarveggur í athvarf-
inu vísa jafnframt sterkt í útrým-
ingarbúðir nasista. Búningar hans
og gervi Sigríðar Rósu Bjarna-
dóttur eru einnig mjög góð og
undirstrika að við erum í leikhúsi
og hér er verið að leika grófar
staðalímyndir.
Þessi áhersla á leikhúsið og að
allt er í þykjustunni er ríkjandi í
sviðsetningu Hafliða Arngríms-
sonar. Hann hefur þurft að stytta
leikritið mikið, sumpart sennilega
vegna ókunnugleika okkar Íslend-
inga á ýmsum þáttum þýskrar
sögu og menningar. Því miður hef-
ur hann hins vegar ekki ráðist
gegn öllum þeim tabúum sem Ta-
bori gengur á hólm við í þessu
verki né náð í öll þau lög sem
verkið samanstendur úr. En hann
hefur lagt mikla alúð í vinnuna
með leikurunum og er launað
ríkulega með þeim firna góða ár-
angri er Bergur Þór Ingólfsson
nær í túlkuninni á Adolf Hitler.
Bergur Þór sem vitnar á stórum
köflum í Chaplin, nær að gera
persónuna afspyrnu hlægilega en
um leið hættulega; af miklum
hraða afhjúpar hann í öllu lát-
bragði, smæstu svipbrigðum, með
flottri tæmingu og uppbyggingu á
texta: óöruggan, samanherptan
persónuleika af minnimátt-
arkennd, vænissjúkan hafsjó af
hatri og oflæti. Gegn þessum Hit-
ler er Þór Tulinius teflt sem gyð-
ingnum og góðmenninu Schlomo
Herzl. Gervi Þórs er skemmtilegt
og fas hans og bæklaðar hreyf-
ingar. Hann ljómar af manngæsku
og frásögn hans um örlög föðurins
eitt það besta sem ég hef séð til
hans á sviði. En hann er of hægur,
gefur sér of mikinn tíma, lýsir upp
of fáa drætti og einkum saknar
maður „hins gyðinglega húmors“,
íróníunnar – því eitt af lyk-
ilatriðum þessa verks er hvernig
Hitler breytir bröndurum gyðinga
í ískaldan veruleika. Hvernig
brandarinn verður hættulegur.
Blindar brandarakallinn sjálfan.
Þór er heldur ekki gert léttara
fyrir með því að láta Mörtu Nor-
dal leika gölnu Grétu, hér er hún
ekki á réttum stað, og hún er ekki
nógu ung og þar er eitt tabúið
sem menn hafa ekki þorað að
glíma við.
Það er sem sé fleira í þessu
verki en birtist í sýningunni.
Merkilegt líka hve oft ferst fyrir
að vinna út hvörf í atburðarásinni
og áhrif þeirra á persónurnar,
eins og til dæmis höfnun Listaaka-
demíunnar á Hitler eða hvers
vegna Gréta dregst allt í einu að
Hitler og hættir að hafa áhuga á
hinum ljóta Herzl. Verst þó að hér
tapast að það er lífshættulegt fyr-
ir gyðinga að hafa samúð með
gyðingahöturum. Þáttur sem hefði
verið mikilvægt að koma til skila í
okkar vænissjúka heimi.
En ég er búin að sjá þessa sýn-
ingu tvisvar og hafði gaman af í
bæði skiptin, því það besta við að
fara í leikhús er að sjá góðan leik
og það er mikið af honum í þess-
um svartnættisfarsa. Og mikið
hægt að hlæja þó hláturinn kafni
stundum í hálsinum á manni.
Hvernig Hitler komst til valda
LEIKLIST
Leikfélag Reykjavíkur
Eftir George Tabori í þýðingu Gísla Rún-
ars Jónssonar. Leikstjóri: Hafliði Arn-
grímsson. Leikmynd og búningar: Snorri
Freyr Hilmarsson. Gervi: Sigríður Rósa
Bjarnadóttir. Lýsing: Lárus Björnsson.
Hljóð: Sigurvald Ívar Helgason. Leikarar:
Bergur Þór Ingólfsson, Þór Tulinius, Guð-
mundur Ólafsson, Marta Nordal, Hanna
María Karlsdóttir og Björn Ingi Hilm-
arsson.
Nýja svið Borgarleikhúss, 23. sept-
ember, 2002 kl. 20.00.
Mein Kampf
María Kristjánsdóttir
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Fyndni „Það besta við að fara í leikhús er að sjá góðan leik og það er mikið
af honum í þessum svartnættisfarsa. Og mikið hægt að hlæja þó hláturinn
kafni stundum í hálsinum á manni.“
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 26. SEPTEMBER 2006 43
menning
Jæja … nema hvað … auðvitaðskellti maður sér á tónleikahér í Berlín á dögunum enda
hundruð tónleika í gangi dag hvern
um alla borg. Svimandi fyrir sveita-
drenginn og frummanninn frá Ís-
landi. Já, maður getur bókstaflega
látið kylfu ráða kasti og smellt sér
óvænt inn á næsta stað og upplifað
stórfenglega tónleika. Svo eru tón-
leikar sem manni finnst að maður
þurfi að sjá. En í þetta sinnið var um
að ræða tónleika sem ég VARÐ að
sjá. Var ekki Marta Sebestyen, engl-
aröddin frá Ungverjalandi, að
syngja í Menningarbrugghúsinu,
sem stendur fimmtíu metra frá
fögru heimili mínu.
  
Ég gleymi því aldrei er ég komstfyrst í kynni við þessa hæfi-
leikaríku söngkonu. Ég var staddur
á heimili vinafólks úti í bæ, en hús-
bændur þar eru miklir áhugamenn
um tónlist, einkanlega klassík og
þjóðlagatónlist. Og eins og svo oft er
dró umslag ákveðinnar plötu mig að
sér. Á tíma spilastokka og nið-
urhleðslu eru þessar upplifanir að
tapast; eitthvað sem er staðreynd og
ég læt vera að ég harmi það eitt-
hvað sérstaklega. En þessi plata,
eignuð Marta Sebestyen og Muzsy-
kas og undir heitinu The Prisoner’s
Song fangaði athygli mína rakleiðis.
Umslagið er svo flott; fallegt en ang-
urvært í senn, ekki ósvipað tónlist-
inni á sjálfri plötunni. Það er eitt-
hvað nýbylgjulegt við það, og
gleðilegt frávik frá hinni fremur
metnaðarlausu umslagastefnu sem
of oft fylgir hinni svokölluðu heims-
tónlist (já, ég veit. Auðvitað gengur
ekki að kalla alla aðra tónlist en
vestræna heimstónlist … en vá hvað
þetta orð hefur fest).
En auðvitað var það mögnuð rödd
Sebestyen sem heillaði fyrst og
fremst. Fremur há rödd og minnir
dulítið á raddbeitingu indverskra
söngkvenna. Hljómurinn er seið-
andi, Sebestyen er lagið að teygja
og toga á melódíunni þannig að
röddin virðist koma úr einhverjum
handanheimi. Fyrst og fremst er þó
auðheyranlegt að Sebestyen er
sannkallað náttúrubarn í söngnum
  
Sebestyen átti eftir að brjótast úrlitlum heimi ungverskrar þjóð-
lagatónlistar, með vafasömum
hætti. Rödd hennar má t.d. heyra í
hinni ömurlegu mynd The English
Patient og einnig söng hún með
hinni enn ömurlegri sveit, Deep
Forest. Manni fannst eins og Sebe-
styen gerði sér ekki alveg grein fyr-
ir hæfileikum sínum og væri með
þessu að vanvirða þá.
En að þessum blessuðu tón-
leikum, sem ollu mér sumpart von-
brigðum. Fyrir það fyrsta fór um
ein klukkustund í ræður þriggja
kerfiskalla um undursamlegheit
Ungverjalands, og datt hvorki af
þeim né draup. Hverjum datt þetta í
hug, stemningin var steindauð í
salnum áður en tónleikarnir byrj-
uðu. Tónleikarnir voru þá allir nokk
fjarlægir, það var rétt í endann sem
gefið var í.
Þetta er því afar sorglegur endir
á annars ágætum pistli. En jæja,
maður á þó alltaf plöturnar.
Ungversk tregafegurð
» Var ekki MartaSebestyen, engl-
aröddin frá Ungverja-
landi, að syngja í
Menningarbrugghús-
inu, sem stendur fimm-
tíu metra frá fögru
heimili mínu.
Ungversk Söngkonan Marta Sebestyen ásamt hljómsveit sinni Muzikas.
arnart@mbl.is
AF LISTUM
Arnar Eggert Thoroddsen
Sverrir Kristinsson, löggiltur fasteignasali
Einbýlishús óskast nú þegar
Æskileg staðsetning:
Garðabær, Seltjarnarnes eða Arnarnes.
Rétt eign má kosta allt að 150 millj.
Allar nánari upplýsingar veitir Sverrir Kristinsson.
Æskileg stærð 350-400 fm
Sverrir Kristinsson, löggiltur fasteignasali
Traustur kaupandi óskar eftir einbýlishúsi í Fossvogi.
Staðgreiðsla í boði.
Allar nánari upplýsingar veitir Sverrir Kristinsson.
EINBÝLISHÚS Í FOSSVOGI ÓSKAST -
STAÐGREIÐSLA
– Ö r u g g f a s t e i g n a v i ð s k i p t i ! –
Laugavegur 182 • 4. hæð • 105 Rvík Fax 533 4811 • midborg@midborg.is
Björn Þorri hdl., lögg. fastsali, Karl Georg hrl., lögg. fastsali.
Sími 533 4800
Mjög góð 69,2 fm 3ja herbergja
íbúð við Bólstaðarhlíð í Reykja-
vík. Íbúðin er á 4. hæð og skipt-
ist í forstofu, baðherbergi, eld-
hús, tvö svefnherbergi og stofu.
Sameiginlegt þvottahús og sér-
geymsla í sameign. Um er að
ræða góða íbúð í nágrenni við
alla helstu þjónustu, s.s. leik-
skóla, skóla, Kringluna og aðra
þjónustu. V. 15,9 m. 7876
BÓLSTAÐARHLÍÐ 50
OPIÐ HÚS Í DAG MILLI KL 18-19
Karla 868-1207 tekur á móti gestum í dag milli kl. 18-19