Morgunblaðið - 18.10.2006, Side 29

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 18. OKTÓBER 2006 29
STÓRIÐJA og virkjanir tengdar
henni hafa löngum verið umdeildar
hér á landi. Vegna þess hve miklar
breytingar verða á umhverfi af völd-
um vatnsaflsvirkjana og mikil land-
svæði fara undir vatn, hafa menn lit-
ið til jarðhitans til þess að sjá
stóriðju fyrir orku, umhverfisáhrif
jarðhitavirkjana séu lítil og ekki var-
anleg.
Nú er talið að jarð-
hitinn sé endurnýj-
anleg auðlind sem þó
sé ekki endilega sjálf-
bær. Með hugtakinu
sjálfbær nýting jarð-
hita er í stuttu máli átt
við að ekki sé tekið
meira af auðlindinni en
sem endurnýjuninni
nemur á hverju jarð-
hitasvæði og endist
jarðhitinn á því svæði
þá í nokkur hundruð
ár. Sé tekið meira kem-
ur að því að vinnslan borgar sig ekki
lengur. Það skiptir því máli að finna
þetta hámarksvinnslustig og fara
ekki upp fyrir það, a.m.k. ekki til
lengdar því að með því kunna fram-
tíðarmöguleikar til nýtingar orkunn-
ar úr því jarðhitasvæði að eyðileggj-
ast.
Orkuveita Reykjavíkur hefur
virkjað á Hengilssvæðinu, fyrst á
Nesjavöllum og var fyrsti áfanginn
tekinn í notkun árið 1990. Sú virkjun
var fyrst og fremst hugsuð fyrir
hitaveitu, þ.e. til húshitunar en raf-
magnsvinnslan var hugsuð sem við-
bót til að nýta betur orkuna í iðrum
jarðar. Uppsett afl á Nesjavöllum er
nú 300 MW fyrir hitaveitu og 120
MW fyrir rafmagn. Á síðustu árum
hefur aðaláherslan verið lögð á að
nýta jarðhitann til rafmagnsfram-
leiðslu. Reist hefur verið 120 MW
rafmagnsvirkjun á Hellisheiði og
hefur verið ákveðið að stækka hana
þannig að hún framleiði 270 MW raf-
magn og 400 MW fyrir hitaveitu. Þá
er fyrirhugað að virkja 135 MW raf-
magn á Ölkelduhálsi og 90 MW við
Hverahlíð. Ef af öllum þessum fram-
kvæmdum verður verður afl til raf-
magnsframleiðslu rúmlega 600 MW
og 700 MW til hitaveitu. Til sam-
anburðar er Kárahnjúkavirkjun um
700 MW. Holur sem boraðar hafa
verið í Henglinum gefa að meðaltali
60 MW til hitaveitu en 5 MW ef nota
á þær til rafmagnsframleiðslu. Raf-
magnið verður selt til stóriðju að
mestu leyti. Hefur þegar verið samið
um sölu u.þ.b. 300 MW til Norðuráls
og skrifað undir viljayfirlýsingu um
sölu 200 MW til stækkunar í
Straumsvík og hugsanlegrar verk-
smiðju í Helguvík.
Í matsskýrslu um stækkun Hellis-
heiðarvirkjunar segir að rafmagns-
framleiðsla muni minnka um allt að
20% á þrjátíu árum. Áhrifin séu hins
vegar afturkræf, þann-
ig að verði öll vinnsla á
Nesjavöllum, Hellis-
heiði og í Skarðsmýr-
arfjalli stöðvuð eftir
þrjátíu ár þá muni
lækkun þrýstings
ganga til baka á 50–60
árum. Það tekur þó
mun lengri tíma að ná
upphaflegu hitastigi
eða 500 til 1.000 ár.
Rétt er þó að geta þess
að kólnunin er ekki
mikil. Áætlanir um
orkuvinnslu í Hengli
gera ráð fyrir að hún verði hraðari
en endurnýjun orkunnar. Því þarf að
hægja á vinnslunni í framtíðinni eða
að hvíla svæðin, það er að hætta að
nota þau um tíma, kannski í nokkra
áratugi. Það er því ekki hægt að
kalla fyrirhugaðar virkjanir sjálf-
bærar í þeim skilningi sem lýst var
hér á undan. En er þá ekki bara
hægt að færa sig um set þegar ekki
er meiri orku að hafa þar sem verið
er hverju sinni? Því er til að svara að
öllum mannvirkjum fylgir rask.
Augu manna hafa opnast enn frekar
fyrir því að ósnortin eða að minnsta
kosti lítt snortin náttúra er líka verð-
mæt auðlind. Það er mikilvægt að
halda jafnvægi í nýtingu auðlind-
anna þannig að nýting einnar auð-
lindar eyðileggi ekki aðra eða jafnvel
sjálfa sig eins og getur gerst með of-
nýtingu jarðhitans.
Munur á vatnsaflsvirkjunum og
jarðhitavirkjunum er margvíslegur.
Vatnsaflsvirkjanir eru yfirleitt þann-
ig að ekki eru miklir möguleikar til
að skipta framkvæmdinni þannig að
hægt sé að nýta virkjunina smám
saman eftir því hvernig fram-
kvæmdum miðar. Öðru máli gegnir
um jarðhitavirkjanir. Þar er virkjað
smám saman, til dæmis er virkjað í
30–45 MW þrepum í Henglinum og
hægt er að virkja í minni áföngum.
Virkjun í þrepum fellur mjög vel að
sjálfbærri nýtingu jarðhitans. Þá
eru viðbrögð jarðhitasvæðisins
könnuð fyrir hvert þrep og er þannig
hægt að finna hámark sjálfbærrar
vinnslu sem síðan er hægt að við-
halda mjög lengi. Hlutdeild stóriðju
á raforkumarkaði fer mjög vaxandi
um þessar mundir og árið 2009 verð-
ur hún komin upp í 80% af allri raf-
orkunotkun á landinu, en fyrir tíu ár-
um var hlutfallið tæpur helmingur.
Þörf stóriðju vex í stökkum, þegar
ný fyrirtæki taka til starfa eða eldri
fyrirtæki stækka verksmiðjur sínar.
Almenni markaðurinn vex hins veg-
ar jafnt og þétt. Því er af mörgum
ástæðum hyggilegt að mæta aukn-
ingu almenna markaðarins með
jarðhitavirkjunum en að láta fall-
vötnin fullnægja orkuþörf stóriðj-
unnar. Betri nýting fæst með því að
hitaveita nýti afgangsvarma frá raf-
magnsframleiðslunni að minnsta
kosti þar sem jarðhitinn er svo ná-
lægt þéttbýli að það borgi sig að nota
hann þannig, og best er nýtingin ef
dreifikerfi hitaveitunnar er tvöfalt.
Notkun stóriðju er nokkuð stöðug
allt árið en raforkunotkun almenna
markaðarins er mun líkari notkun
hitaveitunnar, en hvort tveggja er
mest á veturna og minna á sumrin.
Þá nást árleg hvíldartímabil í stað
þess að stöðva þurfi framleiðsluna í
áratugi vegna ofnýtingar. Ef við
kunnum okkur hóf og leggjum
áherslu á sjálfbæra nýtingu endist
jarðhitinn um langa framtíð. Að öðr-
um kosti þarf að fara í stöðugt dýrari
virkjanir og spilla svæðum sem
menn vilja varðveita ósnortin. Af
framansögðu tel ég ljóst að það sé
röng stefna að nýta jarðhitann í
Hengli og á Reykjanesi til rafmagns-
framleiðslu fyrir stóriðju, hann á
fyrst og fremst að nýta til hitunar og
fyrir almennan raforkumarkað.
Nýting jarðhitans
Guðrún Zoëga skrifar um orku-
nýtingu » Því er af mörgumástæðum hyggilegt
að mæta aukningu al-
menna markaðarins
með jarðhitavirkjunum
en að láta fallvötnin full-
nægja orkuþörf stóriðj-
unnar.
Guðrún Zoëga
Höfundur er verkfræðingur og fyrr-
verandi varaformaður Stjórnar veitu-
stofnana, forvera Orkuveitu Reykja-
víkur.
UNDANFARNA daga hef ég
eins og aðrir landsmenn fylgst
með njósnamálinu mikla, og er
hjartanlega sammála
um að auðvitað er
nauðsynlegt að öll
kurl komist til grafar
í þessu máli, enda
nauðsynlegt til að
fullkomið traust náist
meðal þjóðarinnar að
um þessi mál.
Eitt af fyrstu verk-
um nýsetts þings var
meðal annars að sam-
þykkja lög sem gera
rannsókn á málum er
varða öryggismál
þjóðarinar af þessu
tagi auðveldari og þeim opinberu
starfsmönnum og þeim er látið
hafa að störfum og áður gátu ekki
tjáð um mál af þessu tagi vegna
trúnaðarskyldu er nú bæði gert
það skylt og mögulegt.
Kæri Jón, það var meðal annars
fyrir atbeina minn sem kjósanda
þinn á þessum árum að þú sast í
embætti utanríkisráðherra 1993
þegar þú segir að sími þinn hafi
verið hleraður á skrifstofu utan-
ríkisráðherra Lýðveldisins Ís-
lands. Þú fékkst mitt atkvæði
vegna þess að ég taldi að þú værir
sá maður sem ég treysti best til
að vernda þau gildi sem lýðræðið
er.
Eitt af frumhlutverkum utanrík-
isráðherra þjóðarinnar hlýtur
ávallt að vera að vernda sjálfstæði
og stolt þjóðarinnar,
og bregðast við af
fullri hörku þegar í
stað, þegar sá er því
hlutverki gegnir telur
því ógnað. Þú segir að
þig hafi grunað að
sími þinn hafi verið
hleraður, og þú hafir
fengið tæknimennt-
aðan vin þinn til að
kíkja á málið! Þegar
komið hafi í ljós að
svo var, hvað gerðir
þú. Ekki neitt! Datt
þér aldrei í hug að
nefna þetta við forsætisráðherra,
sem þú gast ekki vænt um þetta á
þessum tíma, eftir því sem þú seg-
ir sjálfur. Hvað með dóms-
málaráðherra, eða aðrar þær
stofnanir ríkisins sem um slík mál
eiga að sjá? Mátti ekki reikna með
að þeirra símar væru einnig hler-
aðir? Það hefði verið gott að að-
vara þá.
Nei þú segir núna 13 árum síðar
í sjónvarpsviðtali í Kastljósinu
þann 13. sept. að það hafi komið
þér að gagni að vita að þessi til-
tekni sími væri hleraður þá gætir
þú umgengist hann á annan hátt ,
og telur álitamál hvort eitthvað
hefði gerst, hefðirðu látið vita af
þessu! Til hvers hefði það leitt?
Ég segi nú bara eins og krakk-
arnir: „Er ekki allt í lagi heima
hjá þér“. Þú varst utanrík-
isráðherra þjóðarinnar og bar að
gæta hagsmuna hennar fyrst og
fremst. Hvort það kom þér að ein-
hverju persónulegu gagni að vita
hvort síminn var hleraður eða
ekki, skiptir hreint engu máli. Þér
bar að láta vita af þessu þannig að
eftir væri tekið í þeirri stöðu sem
þú gegndir.
Það má alveg ljóst vera að hefð-
ir þú á þessum tíma, meðan þú
fórst með valdið tekið málið upp
og af þeim krafti sem þú gerir í
dag, þá er öruggt að öll umræða
um þessi mál væri talsvert á öðr-
um nótum. Það hlýtur að vera
hugsjón hvers stjórnmálamanns er
gefur sig til starfa fyrir þjóð sína
að vinna henni til gagns, og stuðla
að heilbrigðara þjóðfélagi.
Kæri Jón
Hannes Friðriksson skrifar um
símahleranir »Datt þér aldrei í hugað nefna þetta við
forsætisráðherra …?
Hannes Friðriksson
Höfundur er innanhússarkitekt og
áhugamaður um stjórnmál.
EF SATT er, var það sann-
kallað þjóðþrifaverk að hlera sím-
töl Jóns Baldvins Hannibalssonar
fyrrverandi utanríkisráðherra,
enda ómögulegt að snjöll símtöl
þessa merka stjórnmálaleiðtoga
og sagnameistara geymist aðeins
í munnlegri geymd heppinna við-
mælenda hinum megin á línunni.
Nú þarf bara að finna upptök-
urnar, rita þær upp og gefa út.
Gætu þær kallast Þjóðsögur Jóns
Hannibalssonar eða Á tali með
Jóni Baldvin.
Nú berast fréttir af því að sími
undirmanns ráðherrans, Árna
Páls Árnasonar, þá lögfræðings á
varnarmálaskrifstofu, hafi einnig
verið hleraður. Rísa af þessu
margar spurningar: Til hvers í
ósköpunum? Hver hleraði símann
hjá Árna? Var síminn hjá þeim
sem hleraði símann hjá Árna hler-
aður? Skyldi Jón hafa vitað af
þessu?
Þess er krafist að sýslumað-
urinn á Akranesi dragi til ábyrgð-
ar þá sem að stóðu, fyrir sóun á
almannafé.
Sveinn Andri Sveinsson
Hlerað til einskis
Höfundur er hæstarétt-
arlögmaður.
Bréf til blaðsins
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
EIGUM við að halda íslensku krón-
unni? Hvernig komum við vöxtunum
aftur niður? Spurningarnar eru
margar, en það eru líka margir að
reyna að svara. Landsbankamenn
voru nokkuð brattir að koma með 7
ára spá. Hún er mjög líklega röng, en
úttekt bankans á stöðu og stefnu er
um margt athyglisverð. Hugleið-
ingum greiningardeilda undanfarið
um trúverðugleika Seðlabankans
mætti mæta með spurningu um trú-
verðugleika greiningardeildanna.
Líkar viðskiptabönkunum bara vel
við hátt vaxtastig? Ég held ekki núna
eftir innkomu erlendra fjárfesta fyrir
um ári síðan. Þá fjárfestu þeir mikið í
svokölluðum krónubréfum og virtust
treysta því að Seðlabankinn héldi
krónunni uppi með reglubundnum
vaxtahækkunum. Íslensku viðskipta-
bankarnir voru líklega farnir að
draga úr slíku framferði. Þeim var að
verða ljóst að krónan var orðin allt of
sterk og þeir voru farnir að sanka að
sér gjaldeyri um síðustu áramót. Þeir
reyndust auðvitað þekkja landann
betur en útlendingarnir. Samt var
þessi fyrsti vottur að erlendri sam-
keppni óþægileg tilfinning. Núna
gæti þetta verið að stefna í eitthvað
meira en óþægilega tilfinningu.
Ég mæli með því að Seðlabankinn
lækki stýrivextina fyrir áramótin um
a.m.k. 2% og 5% til viðbótar fljótlega
eftir áramótin og svo um 0,5% mán-
aðarlega fram á næsta sumar. Allir
reikna með viðsnúningi og hann þarf
að vera snöggur til að hafa áhrif.
Tímabundin gengislækkun mun
fylgja, en það þarf að slá á puttana á
neytendum og minna þá á að enn sé
ekki tímabært að henda sér aftur út í
jeppakaup.
Hvað með verðbólguna? Sá háttur
fjölmiðla að segja frá mánaðarlegum
mælingum verðlagsvísitölu með því
að birta töluna um hækkun síðustu
tólf mánuðina virðist rugla almenning
frekar en upplýsa. Menn skilja þetta
sem væntanlega verðbólgu, sem væri
þá um 8%. Það er auðvitað fjarri lagi.
Væntinguna er betra að mæla með
verðbólguhraðanum og margfalda þá
hlutfallshækkun síðasta mánaðar
með 12 (mætti kalla verðbólgu á árs-
grundvelli). Auðvitað geta verið
skekkjur í þessu líka, en mun minni.
Þannig er verðbólgan, þegar þetta er
skrifað 1. 10., að komast undir 4% en
er ekki í 8%. Með þessu áframhaldi
og með okkar seðlabanka álíka hæg-
fara og þann ameríska, þá verður
verðbólgan komin undir 1% eftir ár
og stöðnun komin í atvinnulífið.
Svo ég víki aftur að fyrstu spurn-
ingunni, þá held ég að margir séu að
komast að þeirri niðurstöðu, að
spurningin snúist í raun um trú okkar
á getu okkar og skilning til að takast
á við efnahagsmálin. Núna snýst
þetta ekki bara um getu stjórnmála-
manna eins og áður, heldur eru það
margir sem hafa áhrif. Erlendir fjár-
festar líka.
HALLDÓR I. ELÍASSON,
Bakkavör 3, Seltjarnarnesi.
Peningamálin
Frá Halldóri I. Elíassyni:
FAGNA ber öll-
um umræðum
sem beina sjónum
okkar foreldra
skarpar að högum
og líðan barna –
og um leið líðan
og veru okkar
fullorðinna.
Allir foreldrar
gera axarsköft,
öllum verður eitt-
hvað á í messunni. En það er and-
rúmslofið og blærinn sem skiptir svo
miklu í uppeldi barna. Í hraða, æðib-
unugangi og eftirsókn eftir vindi sem
stundum einkennir nútímasamfélag
gleymist oft hvað náin samvera full-
orðinna og barna er mikilvæg fyrir
þroska þeirra og líðan. Og brátt
skellur á blessað jólabókaflóðið. Auk-
um samverustundirnar strax.
Rannsóknir sýna ótvírætt að lest-
ur á hverjum degi og sögustund full-
orðinna með börnum:
 tengir fullorðna og börn saman
með jákvæðum hætti og hjálp-
ar börnum til að hlusta og taka
eftir því sem sagt er.
 hjálpar börnum til að setja sig í
spor annarra, samsama sig að-
stæðum og örvar þau til að tjá
eigin hugsanir og tilfinningar í
samskiptum við fullorðna.
 eykur víðsýni barna, breytir
heimsmynd þeirra og sýnir
þeim fjölbreytileika lífsins, ólík-
ar skoðanir og trú fólks.
 auðveldar nám barna þegar
þau byrja í skóla og eykur
þekkingu með lestri ólíkra
sagna og bóka.
 venur börn á virka hlustun, efl-
ir málþroska þeirra, örvar
ímyndunaraflið og styrkir sam-
band þeirra við fullorðna.
 veitir börnum hlýju og nánd,
hefur róandi áhrif.
 gefur þeim frið til að hugsa og
velta vöngum og örvar þannig
sköpunargáfu þeirra og lífs-
orku.
ÞÓRIR S. GUÐBERGSSON,
rithöfundur og félagsráðgjafi.
Samvera og
sögustund með börnum
Frá Þóri S. Guðbergssyni:
Þórir S
Guðbergsson