Morgunblaðið - 04.04.2007, Page 10

10 MIÐVIKUDAGUR 4. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Eftir Kristján Jónsson
kjon@mbl.is
Jarðfræðingar semrannsakað hafa set-hjalla og rofstalla ásvæðinu sem hverf-
ur undir Hálslón hafa komist
að því að efsti hluti Dimmu-
gljúfra er mun yngri en talið
hefur verið og myndaðist að
hluta eftir landnámið á ní-
undu öld. Gjóskulög af
þekktum aldri voru notuð til
að tímasetja þróunina. Áður hefur verið talið að
gröftur Dimmugljúfra hafi byrjað fyrir um
4.000 árum og verið enn í gangi fyrir um 1.800
árum.
Annað sem vekur athygli er að ekki bendir
neitt til að hamfaraflóð hafi orðið í Jöklu. Um-
merki flóða sem fundist hafa stafa af venjuleg-
um leysingaflóðum á vorin á tímaskeiðinu áður
en sjálf gljúfrin voru orðin að veruleika. Áin
flæmdist þá um eyrar sem voru þar sem nú eru
stórir hjallar eins og Sandskeiðshjallinn og
hjallinn í Lindum. Gerðist þetta í þeirri hæð lík-
lega fram á 12. öld.
Sagt var frá rannsóknum jarðfræðinganna í
blaðinu Austurglugganum í fyrra. Rannsóknir á
rofsögu voru á hendi Snorra P. Snorrasonar og
Sigmundar Einarssonar hjá Almennu verk-
fræðistofunni, Ingibjörg Kaldal og Skúli Vík-
ingsson hjá Íslenskum orkurannsóknum sáu um
rannsóknir á setlögum og Guðrún Larsen og
Bergrún A. Óladóttir hjá Jarðfræðistofnun Há-
skóla Íslands tímasettu upphleðslu og rof set-
laga og gröft efsta hluta Dimmugljúfra.
Jökullinn hörfaði inn í dalinn
Guðrún Larsen segir að áður en þessar rann-
sóknir voru gerðar hafi að vísu verið búið að
gera grein fyrir því hvernig dalurinn hefði fyllst.
„Það var jökull sem hörfaði inn dalinn og fyllti
hann smátt og smátt. Neðst settist framburður
úr jöklinum en síðan kom rólegt tímabil og
stöðuvatn var í dalnum fyrir um 7.500 árum,
landið umhverfis það greri upp. Stöðuvatn var
enn í dalnum fyrir um 2.500 árum og Vatnajök-
ull virðist hafa verið mun minni en núna.
Þegar loftslag versnaði á ný fór áin í dalnum
að bera fram möl yfir allt svæðið, hún var þá
orðin að jökulá. Þegar áin var komin niður að
berghöftunum við Kárahnjúka fór hún að naga
þau niður. Það gerðist fyrir um það bil 1.500–
2.000 árum.“
– Sagt hefur verið að þarna hafi áður orðið
mikil hamfaraflóð og þau gætu endurtekið sig
með alvarlegum afleiðingum. Hvað er um þetta
að segja með tilliti til rannsókna ykkar?
„Þau merki sem menn töldu sig hafa séð um
þessi stóru flóð sem hefðu fyllt gljúfrið skýrast
af leysingaflóðum eða einhverju slíku, að
minnsta kosti ekki af neinum hamfaraflóðum
hafi gljúfrið ekki verið til í núverandi mynd.
Hafi gljúfrið verið grunnt eða jafnvel ekki verið
farið að myndast þarf ekki mikið leysingavatn
til að það sullist upp á barma farvegarins. Þessi
ummerki eru ekki eftir stórflóð enda er gljúfrið
ekki grafið í neinum hamförum. Það var áin sem
rann þarna til skamms tíma sem gróf gljúfrið.
Þegar áin var komin með tæki til að grafa
með, möl og grjót, þegar það var orðið auravatn
inni í dalnum fyrir ofan núverandi Kára-
hnjúkastíflu og áin fór að bera möl ofan á berg-
höftin, fóru þau að sverfast niður. Vatn eitt út af
fyrir sig getur reyndar grafið með því að hola og
getur grafið undan fossbrún ef þar er bergstál
og mjúkt millilag, þannig getur gljúfur myndast
aftur á bak. En í þessu tilfelli held ég að áin hafi
bara nagað þetta niður með möl.
Hafrahvammagljúfur, öðru nafni Dimmu-
gljúfur, er nokkuð langt, það grófst auðvitað
ekki allt niður á stuttum tíma. En það var haft
þarna sem áin byrjaði að naga fyrir 1.500–2.000
árum. Og þetta berghaft hélt uppi setlögunum í
dalnum.“
Magnús Tumi Guðmundsson jarðeðlisfræð-
ingur segir að niðurstöður jarðfræðinganna séu
afar athyglisverðar. Hann telur umræðurnar
um hamfaraflóð lengi hafa verið á villigötum og
nú sé búið að ljúka þeim.
„Góðar fréttir fyrir stífluna“
„Það lá reyndar alltaf fyrir. En það má segja
að þetta séu einnig góðar fréttar varðandi
sprungurnar á botni gljúfursins. Þegar gljúfrið
verður skyndilega til þrýstist botninn saman af
því að bergið í honum verður að taka við allri
spennunni í berginu sitthvorumegin við gljúfrið.
Fargið sitthvorumegin þrýstir saman berginu í
gljúfurbotninum. Það er svo stutt síðan þetta
gerðist að það getur verið að sprungurnar í
botninum séu enn spenntar saman og það eru
góðar fréttir fyrir stífluna.
Þetta eru því í meginatriðum góðar fréttir
varðandi stöðugleika stíflunnar. Á móti kemur
að uppi á gljúfurbörmunum gæti verið meiri til-
hneiging til að sprungur víkki. Þar verður hins
vegar vatnsdýpið ekki eins mikið og á botninum.
Niðurstöðurnar segja okkur hins vegar ekkert
um það hvernig þróunin muni verða við Desj-
arárstíflu.
Og auðvitað verða að líða nokkur ár áður en
hægt er að tala um einhverja reynslu af lóninu,
þá fyrst getum við fullyrt eitthvað um það. Það
var á sínum tíma umræða um það hvort það
væri óhætt að hleypa vatni í gljúfrið en mín
skoðun hefur alltaf verið að það hafi í reynd ekki
verið annað að gera,“ sagði Magnús Tumi Guð-
mundsson.
Jökla fékk tæki og fór að grafa
Morgunblaðið/RAX
Guðrún Larsen
Rannsóknir jarðfræðinga sýna að Dimmugljúfur eru mun yngri en talið hefur verið og kenningar
um mikil hamfaraflóð í ánni fyrr á öldum virðast ekki vera á rökum reistar
Tign náttúrunnar Fyrir átta árum fór hópur manna niður Dimmugljúfur og framhjá þver-
hníptum hamraveggjunum á tveim gúmmíbátum sem ekki virðast burðugir í þessu umhverfi.
ALLS biðu 112 sjúklingar á Land-
spítalanum – háskólasjúkrahúsi
(LSH) eftir varanlegri vistun í
byrjun síðasta mánaðar. Þar af
biðu 62 aldraðir eftir rými á
hjúkrunarheimili og 50 skjólstæð-
ingar geðsviðs LSH eftir búsetu-
úrræði.
Í samtali við Morgunblaðið seg-
ir Anna Stefánsdóttir, hjúkrunar-
framkvæmdastjóri LSH, þennan
fjölda ekki ásættanlegan en bendir
á að þetta séu samt færri en oft
áður, sem skýrist af ýmsum sam-
spilandi þáttum. Beri þar fyrst að
nefna að framkvæmdastjórn LSH
hafi leitað til hjúkrunarheimila og
heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneytisins um aðstoð við út-
skrift sjúklinga sem þurfi á vist á
hjúkrunarheimili að ræða, en aldr-
aðir sjúklingar á LSH hafa fengið
um 90% rýma sem losna á hjúkr-
unarheimilinu Sóltúni, á Vífilsstöð-
um og í Skógarási. Þá hafi þjón-
usta Miðstöðvar heimahjúkrunar á
höfuðborgarsvæðinu eflst og auk-
ist að undanförnu, t.d. í formi
kvöld- og næturþjónustu.
Bendir Anna á að um 900 sjúk-
lingar sem útskrifuðust af LSH
árið 2006 hafi fengið heimahjúkr-
un eftir útskrift. Einnig hafi LSH
undanfarin ár starfrækt sérstakt
útskriftar- og öldrunarteymi, sem
hafi aðstoðað við 1.125 útskriftir á
sl. ári eða 4% útskrifta spítalans.
Spurð segir Anna óraunhæft að
engir sjúklingar á LSH bíði eftir
varanlegri vistun. Segist hún gera
sér vonir um að hægt verði að ná
því markmiði að jafnan verði ekki
fleiri en 30–40 sem bíði eftir var-
anlegri vistun. Aðspurð um að-
stæður fólks á biðlistanum segir
Anna alla öldruðu einstaklingana
dvelja á Landakoti, þar sem þeir
búi ýmist í tví- eða þríbýli. Tekur
Anna fram að það sé aldrei auð-
velt fyrir fólk að búa á spítala í
langan tíma. Hvað skjólstæðinga
geðsviðs áhræri dvelji þeir allir á
Kleppsspítala. „Margt af þessu
fólki er tiltölulega ungt, en hefur
dvalið hjá okkur lengi, jafnvel ár-
um saman. Það er ekki ásætt-
anlegt fyrir það fólk að búa hjá
okkur á spítalanum,“ segir Anna
og tekur fram að beðið sé eftir bú-
setuúrræðum fyrir geðfatlaða sem
félagsmálaráðuneytið sé með á
sinni könnu.
Fjöldinn ekki
ásættanlegur
112 sjúklingar á Landspítala – háskóla-
sjúkrahúsi bíða varanlegrar vistunar



 


  
 

   

    


      
 

    

  
   !" #

      


$% 

"% &
 
 '


  
 

 

   
  !