Morgunblaðið - 30.09.2007, Blaðsíða 32

umhverfi
32 SUNNUDAGUR 30. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
H
vað skyldu margir vita
hvar Móhálsadalur
er? Dalurinn sá ligg-
ur um fólkvang
flestra sveitarfélaga á
suðvesturhorni landsins sem heitir
Reykjanesfólkvangur. Nú eru á
borði stjórnar fólkvangsins, tillögur
til umsagnar um lagningu háspennu-
lína þvers og kruss um fólkvanginn
m.a. um Móhálsadal. Þar um liggur
sk. Djúpavatnsleið þvert yfir
Reykjanesskagann og gefur þá til-
finningu að allt þéttbýli sé víðs fjarri
og ósnortin náttúra tekin við. Og ör-
nefnin lýsa fjölbreytileikanum eins
og Fjallið eina, Norðlingaháls, Hrú-
tagjá, Mávahlíðar, Fíflavallafjall,
Hofmannaflöt, Lækjarvellir, Djúpa-
vatn, Ketilsstígur, Hattur og Hetta,
Krókamýri og Vigdísarvellir og loks
er komið að Latsfjalli og Lat við Suð-
urstrandarveg. Þessi kennileiti hafa
vísað veginn í 1.100 ár og gera enn.
Háspennulínur í
Reykjanesfólkvangi
Í og við Reykjanesfólkvang hefur
Hitaveita Suðurnesja sótt um leyfi
fyrir tilraunaborunum til að virkja
jarðvarmann, ef hann reynist næg-
ur. Þegar hefur verið borað við
Trölladyngju við Sog, skammt aust-
ur af Keili með tilheyrandi jarðraski
á einkar viðkvæmu svæði. Boranir
eru að hefjast við Sandfell sunnan
Selsvalla og vestan Núpshlíðarháls á
svæði fjarri öllum vegum og slóðum
og síðan kemur röðin að Seltúni í
Krýsuvík, einum kunnasta ferða-
mannastað á Reykjanesskaganum.
Kannski verður Brennisteinsfjöllum
hlíft (nafngjafi Jónas Hallgrímsson),
en þar hafa Orkuveita Reykjavíkur
og Landsvirkjun óskað eftir að bora.
Í þetta svæði á að sækja orku til að
hægt verði að byggja álver í Helgu-
vík og nú stendur stjórn Reykjanes-
fólkvangs uppi með kvölina og völina
og háspennulínurnar.
Ef af verður mun verða byggð ný
háspennulína – loftlína til Suð-
urnesja út frá Hafnarfirði og um
miðju Reykjanesskagans. Sú lína
mun blasa við þegar ekið er suður á
Höskuldarvelli og í nánd Keilis.
Einnig ef farið er á Selsvelli sunnan
Trölladyngju, en þar er eitt mesta
gróðurlendi á öllum Reykjanesskag-
anum og eitt sinn heimkynni hrein-
dýra. Tillaga er gerð um jarðstreng
frá Seltúni og yfir Sveifluháls hjá
svokölluðum Ketilsstíg og áfram yfir
Móhálsadal og Núpshlíðarháls að
Trölladyngju. Annar kostur er að
leggja streng frá Seltúni með Suður-
strandarvegi allt til Svartsengis.
Einnig er boðið upp á jarðstreng
þvert yfir Sveifluháls, Móhálsadal og
Núpshlíðarháls að Sandfelli.
Leggja þarf vegaslóða til að koma
strengjunum fyrir og augljóslega
mun fylgja þeim mikil rask, einkum í
hraununum. Ekki er talið gerlegt að
leggja háspennulínuna út á Suð-
urnes með viðkomu í Trölladyngju
og Sandfelli í jörð sökum tæknierf-
iðleika og kostnaðar. Hér eru engir
kostir góðir og reyndar hver öðrum
verri, hugsi menn eitthvað um um-
hverfið og ósnortna náttúru þessa
svæðis.
Umhverfisslys í Krýsuvík 1949
Haustið 1949 flutti Sigurður Þór-
arinsson, jarðfræðingur tímamóta-
erindi sem síðar var flutt í útvarpið
og vakti þjóðarathygli, en þar talaði
Sigurður fyrir setningu löggjafar um
náttúruvernd. Dæmið sem fyllti
mælinn var umgengni við sprengi-
gíginn Grænavatn í Krýsuvík, en
brennisteinssambönd gefa vatninu
sérkennilegan grænan lit og þar
hafa fundist sjaldgæfir gabbró hnyð-
lingar. Meðal þeirra sem heyrðu
málflutning Sigurðar var Eysteinn
Jónsson sem þá var mennta-
málaráðherra og fékk hann Sigurð
til að undirbúa fyrstu löggjöf um
náttúruvernd á Íslandi.
Í erindi Sigurðar sagði hann m.a.
eftirfarandi:
,,Þetta litla vatn er óefað meðal
merkustu náttúrufyrirbrigða í sinni
röð, og þar sem það liggur í sér-
kennilegu umhverfi, við þjóðveg, og
ekki nema klukkutíma keyrslu frá
höfuðstaðnum, kemur vart sá út-
lendur jarðfræðingur til landsins, að
ekki sé keyrt með hann um Krýsu-
víkurveg og honum sýnt Græna-
vatn.“ Síðan segir:
,,En nú er á einu ári búið að for-
djarfa svo þetta fallega og merkilega
náttúrufyrirbæri, að hér eftir mun
maður blygðast sín fyrir að sýna það
nokkrum útlendingi.“
Síðan lýsir Sigurður fram-
kvæmdum Hafnarfjarðarbæjar á
staðnum og segir svo:
,,En þessum turnum og fjósi hefur
verið valinn undarlegur staður,
frammi á norðvesturbakka Græna-
vatns. Nú er búið að fara um stórt
svæði með jarðýtum alveg fram á
bakka vatnsins. Með þessu umróti
og hinum háu votheysturnum er búið
að gjörbreyta svip vatnsins og svipta
svæðið þeirri sérkennilegu auðn-
arstemningu, er þar ríkti áður.“ Og
enn segir Sigðurður:
,,Svo virðist, sem nú eigi að fara að
nota Grænavatn sem eins konar
ruslatunnu. Þar er búið að hella
hlassi af glerbrotum og drasli niður
yfir suðurbakka vatnsins, svo að
blasir við vegfarendum langt að“.
Loks segir Sigurður í þessu magn-
aða erindi:
,,Hefði hér verið komin á nátt-
úruverndarlöggjöf, hefði líklega ver-
ið hægt að bjarga Grænavatni frá
fordjörfun án þess að ,,nýsköpun“
Hafnarfjarðar í Krýsuvík hefði á
nokkurn hátt beðið tjón af“.
Fólkvangur í niðurníðslu
Hvernig er svo ástandið við
Grænavatn í dag, nærri 60 árum síð-
ar? Því er fljótsvarað – lítið breytt.
,,Nýsköpunarbyggingarnar“ að
hruni komnar, girðingarræksni ligg-
ur ofan í Grænavatn og ekki hefur
komist í verk að gera brúklegan
göngustíg kringum vatnið.
Satt að segja er þetta lýsandi fyrir
umgengnina í öllum Reykjanesfólkv-
angi og kannski á Reykjanesskag-
anum öllum. Hann er eins og einskis
manns land þar sem allt er leyfilegt.
Vélhjóla- og jeppamenn hafa sína
hentisemi. Gapandi malarnámur
bjóða fólk velkomið í fólkvanginn.
Gróðurinn á undanhaldi og rusl fyllir
lautir og gjótur.
Kannski vita fæstir að þeir séu
komnir í fólkvang og þá tekur virð-
ingarleysið við. Eina byggingin sem
sannarlega stendur undir nafni er
litla kirkjan í Krýsuvík, en göngu-
skálinn á Lækjarvöllum í Móháls-
adal var skotinn í tætlur.
Er þá nema létt verk fyrir ýtur,
gröfur, bori og önnur stórvirk tæki
að klæða landið borholum, stöðv-
arhúsum, háspennulínum, gufurör-
um, vegum og öðrum mannvirkjum
fyrir álið í Helguvík eða eitthvað
annað? Kannski er líka öllum sama?
Landvernd og eldfjallagarður
Á sumardögum 2006 settu sam-
tökin Landvernd fram hugmyndir
sínar um framtíðarsýn á Reykjanes-
skaganum. Kjarninn í þeim hug-
myndum var eldfjallagarður og fólk-
vangur er næði yfir svæðið frá
Þingvallavatni út á Reykjanestá og
að Eldey.
Stoðir eldfjallagarðsins yrðu fjór-
ar: náttúruvernd, útivist, ferðaþjón-
usta og jarðvarmavinnsla og nýting
jarðefna. Á Reykjanesskaganum eru
ósnortin víðerni eins og Brenni-
steinsfjöll og friðlýst svæði s.s.
Reykjanesfólkvangur, Blá-
fjallafólkvangur o.fl. Þá eru verð-
mætar menningarminjar við hvert
fótmál og má þar nefna: Selvog, Her-
dísarvík, Krýsuvík, Húshólma og
Selatanga. Í þessum menning-
arminjum er ekki síst skráð atvinnu-
saga okkar til sjós og lands í gegnum
aldirnar.
Merkilegust er þó jarðfræðin með
úthafshrygg á þurru landi og plötu-
skilin milli Evrópu og Ameríku, þar
sem landið stækkar um 2 cm á ári
hverju. Segja má að Reykjanesskag-
inn sé eins og opin bók í landsköpun,
sem gerir þetta svæði eitt hið áhuga-
verðasta í heiminum fyrir jarðvís-
indamenn jafnt sem allan almenning.
Orkuvinnslan á Reykjanesskag-
anum fram til þessa hefur annars
vegar verið bundin við austasta hluta
skagans á Hengilssvæðinu og á
Hellisheiði og hins vegar vestast á
Reykjanesi og í Svartsengi.
Í tillögum Landverndar er lögð
áhersla á þessi svæði sem áfram-
haldandi orkuvinnslusvæði m.a. með
Hefur þú komið í Móhálsadal?
Úr gögnum Landsnets.
Reykjanes Horft til suðurs á flugi fyrir ofan Sveifluháls. Ein af hugmyndum Landsnets um orkuflutninga er jarðstrengur frá Seltúni, sem er hverasvæðið
lengst til vinstri á myndinni, yfir í Trölladyngju austan við Keili. Þeirri famkvæmd myndi fylgja vegagerð yfir Sveifluháls, Móhálsadal og Núpshlíðarháls.
Fyrirhugað er að bora
á Reykjanesskaga í leit
að jarðvarma. Verði af
framkvæmdum og ál-
ver rísi í Helguvík
munu háspennulínur
verða strengdar í loft-
línu til Suðurnesja frá
Hafnarfirði með til-
heyrandi raski. Reynir
Ingibjartsson skrifar
um baráttuna um
Reykjanesskagann.
» Í þetta svæði á að sækja orku til að hægt verðiað byggja álver í Helguvík og nú stendur stjórn
Reykjanesfólkvangs uppi með kvölina og völina og
háspennulínurnar.
Ljósmynd/Ellert Grétarsson
Austurengjahver Í Krýsuvíkurlandi er ósnortið hverasvæði sem fáir vita um. Hitaveita Suðurnesja hefur uppi
áform um rannsóknaboranir sem kunna að ógna þessari náttúruperlu. Í baksýn má sjá Sveifluháls.