Morgunblaðið - 28.10.2007, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 28. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
M
eðan sorpfjöllin virðast yfirþyrmandi
og óendanleg eru góðu fréttirnar þær
að endurvinnsla eykst ár frá ári og í
fyrra fór um 7% meira af úrgangi í end-
urvinnslu frá Sorpu en árið á undan. Því fer þó
fjarri að við gætum ekki endurunnið meira. Ár-
leg rannsókn fyrirtækisins á húsasorpi, þ.e.
rusli sem ekki fer í endurvinnslu heldur í sorp-
tunnuna, sýnir að hægt væri að flokka og end-
urvinna stærstan hluta heimilissorpsins eða
koma því í aðra farvegi en urðun. Þar eru
stærstu póstarnir dagblöð og matarleifar en
sömuleiðis virðist plast eiga greiða leið í tunnur
landsmanna, ef undanskildar eru drykkjar-
umbúðir sem bera skilagjald.
En hvers vegna skyldu Íslendingar ekki flokka
meira en raun ber vitni? Hulda Steingrímsdóttir,
umhverfisráðgjafi hjá Alta, bendir á að Íslend-
ingar séu talsvert á eftir öðrum Norðurlanda- og
Evrópubúum hvað það varðar. „Annars staðar
eru menn löngu farnir að sjá ofsjónum yfir því
landsvæði sem fer undir öskuhauga. Augu okk-
ar hafa þó opnast, bæði vegna aukinna krafna
og kostnaðar vegna sorpsins sjálfs, auk þess
sem land hefur hækkað í verði.“
Hún segir Íslendinga þó duglega varðandi
vissa flokka sorps. „Við erum mjög dugleg að
skila gosdrykkjaumbúðum en þar held ég að
komi til samspil góðs kerfis og hvatningar í
formi greiðslu fyrir umbúðirnar. Á hinn bóginn
má skoða hvernig þessu er háttað með dag-
blöðin sem bera ekki úrvinnslugjald. Þrátt fyrir
mikinn áróður um að flokka dagblöð frá öðru
rusli eru þau nærri þriðjungur heimilissorpsins.
Þar má velta því fyrir sér hvort úrvinnslugjald
myndi ekki breyta öllu?“
Til að stemma stigu við pappírnum í heim-
ilissorpinu tók Reykjavíkurborg nýlega upp á því
að bjóða svokallaðar bláar tunnur sem ætlaðar
eru undir dagblöð og annan prentpappír. Sá er
hins vegar galli á gjöf Njarðar að þeir sem vilja
fá slíkar tunnur heim til sín þurfa að borga
7.400 krónur fyrir þá þjónustu árlega. Ekki sér-
lega hvetjandi, eða hvað?
Guðmundur hjá Reykjavíkurborg segir
ástæðu þess að fullt gjald var lagt á bláu tunn-
una m.a. vera að borgin hafi ekki viljað hafa
mikil áhrif á eftirspurn eftir svipaðri þjónustu
sem þegar var í boði. Þar vísar hann í þjónustu
Gámaþjónustunnar og Íslenska gámafélagsins
sem bjóða endurvinnslutunnur gegn gjaldi. Í
þær er hægt að setja pappír auk fleiri sorp-
flokka, s.s. fernur, málma, plast og rafhlöður
sem fara í sömu tunnu í aðskildum pokum.
„Þetta er mjög góð þjónusta og við vildum ekki
draga úr eftirspurn eftir henni með því að vera
með ókeypis þjónustu fyrir söfnun á pappír.“
Raunar hefur Gámaþjónustan kært borgina til
Samkeppniseftirlitsins vegna bláu tunnunnar
en niðurstaða í því máli liggur ekki fyrir.
Guðmundur bendir á að grenndargámarnir
verði áfram til staðar fólki að kostnaðarlausu.
„Hagrænir hvatar eru hins vegar nauðsynlegir
og þess vegna höfum við stefnt að því að
hækka sorphirðugjöldin þar til við náum raun-
kostnaði. Þeir sem eru með minna sorp borga
þá minna.“ Vísir að þessu er græna tunnan svo-
kallaða sem er tæmd aðra hverja viku í stað
vikulega eins og hefðbundnar svartar sorptunn-
ur gegn helmingi lægra sorphirðugjaldi. Í dag er
þó dýrara að vera með eina græna tunnu og
eina bláa í stað einnar svartrar. „Þegar sorp-
hirðugjöldin hækka ætti þessi munur að
minnka,“ segir Guðmundur.
Glænýtt í Góða hirðinum
Það sem ræður þó úrslitum varðandi áhrif
sorps á loftslag og náttúruna almennt er ekki
flokkun eða hvernig sorpið er meðhöndlað held-
ur einfaldlega hversu mikið sorp við sköpum
með lifnaðarháttum okkar. Aftur komum við að
neyslunni sem er jú undirrót vandamálsins,
gróðurhúsaáhrifanna sjálfra, og að þeirri ein-
földu staðreynd að eftir því sem við kaupum og
notum meira, því meira rusl skiljum við eftir okk-
ur. „Við verðum vör við að neysla og sóun hefur
aukist enda helst þetta í hendur við að við erum
farin að hugsa svolítið einnota,“ sagði Ragna í
samtali við Morgunblaðið fyrr í ár.
Þetta rímar vel við upplifun þeirra sem starfa
hjá Góða hirðinum. „Við virðumst vera kaupglöð
þjóð,“ segir Anna K. Jakobsdóttir verslunarstjóri
þar. „Svo uppgötvar fólk að hlutirnir sem það
keypti nýtast ekki og þá fáum við þá jafnvel í
pakkningunum hingað.“ Hún segir þetta geta
verið allt frá smáhlutum og gjafavöru upp í heilu
húsgögnin sem eru lítið notuð eða glæný. „Fólk
endurnýjar hlutina hraðar og oftar en áður og
sem betur fer veit það þá af þessari leið að
koma með þá hingað til okkar. Við fáum núna
miklu betri vöru en áður og margir hlutanna eru
mjög eigulegir. Það sér ekkert á þeim eins og
var algengt í upphafi þegar Góði hirðirinn hóf
starfsemi sína.“
Neyslan minnkar sumsé ekki og Björn hjá
Sorpu segir lög og reglur ekki til þess fallnar að
draga úr henni né ruslinu sem hún getur af sér.
„Löggjafinn hefur lagt það á þá sem fást við úr-
gang, þ.e.a.s. sveitarfélögin og fyrirtækin í
þessum bransa, að draga úr myndun úrgangs.
Sveitarfélögin eru öll af vilja gerð og geta verið
með ýmiss konar áróður og fræðslu en ef menn
ætla sér virkilega að stjórna úrgangsmagninu
þarf að gera það með einhvers konar neyslu-
stýringu eða framleiðendaábyrgð. Slíkt er hins
vegar ekki á færi sveitarfélaganna að stjórna
heldur ríkisins. Að lokum má íhuga hvort það sé
akkur þeirra fyrirtækja sem í þessum bransa
starfa að dregið sé úr myndun úrgangs yfir höf-
uð.“ 
Sorpflokkun í samkeppni
Svo uppgötvar fólk að hlutirnir
sem það keypti nýtast ekki ...
Út í loftið
„En getum við, lítil fjölskylda í Graf-
arvoginum, komið einhverju til leiðar
í þessum efnum?“ spyr Loftur. Hon-
um vex verkefnið enn svolítið í aug-
um.
„Aha, sorpskrímslið. Þú ert hrædd-
ur við sorpskrímslið,“ segir Ringó og
bregður sér eitt augnablik í gervi
ófreskju. Baðar út öngum.
Snæfríður Sól starir á hann, augun
ætla út úr höfðinu.
„Þið skuluð ekki vanmeta mátt
heimilanna í umhverfis- og loftslags-
málum. Sumir segja að stærsta um-
hverfisvandamálið sé í raun van-
máttur einstaklingsins. Menn telja
sig ekki þess umkomna að gera neitt í
málinu. Það er misskilningur. Völdin
eru hjá okkur, alþýðunni,“ þrumar
Ringó eins og byltingarleiðtogi á
efsta degi.
„Er Che Guevara ekki örugglega
dauður?“ hvíslar Loftur að Ísafold.
„Hvar grófstu þennan mann eig-
inlega upp?“
Ísafold ýtir honum frá sér. „Hvað
fleygjum við miklu rusli á ári?“ spyr
hún Ringó.
„Meðal höfuðborgarbúi fleygir um
225 kílóum af sorpi í tunnuna á ári.
Það er ekkert smáræði. Og úrgangur
í sorptunnu er því miður oftast auð-
lind á villigötum,“ segir Ringó dapur í
bragði.
Hreinn flýtir sér að skrifa setn-
inguna niður. „Auðlind á villigötum.“
Þvílík snilld.
Hvers vegna endurvinnsla?
„Hvers vegna er mikilvægt að end-
urvinna rusl?“ spyr Ísafold.
„Af ýmsum ástæðum. Til dæmis er
í mörgum tilfellum ódýrara að end-
urvinna úrgang en að urða og á það
við um flest það sem Sorpa tekur við.
Sem dæmi greiðir hún fyrirtækjum
fyrir tvær tegundir úrgangs, bylgju-
pappa og glæra plastfilmu ef komið
er með ákveðið magn í mánuði. End-
urvinnsla á úrgangi getur dregið
verulega úr ýmiskonar umhverfis-
mengun. Til dæmis dregur endur-
vinnsla pappírs og pappa úr losun
koltvísýrings og við endurvinnslu á
áli er t.d. aðeins notuð 5% af þeirri
orku sem færu til frumframleiðslu á
málminum. Þá er fólginn í því sparn-
aður fyrir sveitarfélögin ef íbúar
flokka og skila á endurvinnslustöðvar
eða í grenndargáma fremur en að
setja úrganginn í sorptunnurnar
heima fyrir.“
„Af hverju þarf að flokka ruslið?“
spyr Hreinn.
„Til þess að hægt sé að nýta það
hráefni sem felst í úrgangi þá þarf að
flokka hann vandlega eftir efnisteg-
undum. Það er ekki hægt að nýta úr-
gang sem er blandaður þar sem mis-
munandi efnistegundir þurfa að fara í
ólíka vinnslu. Því betur sem úrgangur
er flokkaður þeim mun verðmætari
er hann.“
„Hvað græðum við á því að flokka
úrgang og endurvinna?“ spyr Ísafold.
„Við erum til dæmis að spara auð-
lindir, draga úr urðun og spara þann-
ig landssvæði, nýta hráefni og við-
halda hringrás efna í náttúrunni og
koma í veg fyrir að hættuleg efni ber-
ist út í umhverfið, svokölluð spilli-
efni,“ svarar Ringó skilmerkilega.
Svört, græn og blá tunna
„Við erum með svarta öskutunnu
en Leibbi vinur minn og þau eru með
græna. Hver er munurinn á þeim?“
spyr Hreinn.
„Svarta tunnan frá borginni er
tæmd vikulega en sú græna á hálfs-
mánaðar fresti. Það þýðir að Leibbi
og þau eru sennilega með minna rusl
en þið. Kannski hafa þau ráðið nið-
urlögum sorpskrímslisins,“ segir
Ringó og fer aftur í stellingar. Snæ-
fríður Sól, sem komin er langleiðina
undir pilsfald móður sinnar, gægist
varfærnislega út.
„Þarna sérðu, lagsi. Það er allt
hægt,“ segir Ringó við Loft.
„Borga menn þá minna fyrir
grænu tunnurnar?“ spyr Loftur.
„Já, helmingi minna. 6.150 krónur
á ári. Þið greiðið 12.300 krónur.“
„Eru svo ekki til bláar tunnur
líka?“ spyr Ísafold.
„Þegar sorp sem safnað er úr
svörtu og grænu heimilistunnunum
er flokkað sundur kemur í ljós að
dagblöð og tímarit eru um 27% af því
sem fer í tunnuna og þannig stærsti
úrgangsflokkurinn. Næst á eftir eru
matarleifar, um 23% af þyngd þess
sem fer í tunnurnar. Af þessum sök-
um kom bláa tunnan fram á sjón-
arsviðið. Í hana má setja öll dagblöð,
tímarit, markpóst og annan prent-
pappír. Annan úrgang má ekki setja í
tunnuna. Bláa tunnan eru sömu
stærðar og svörtu og grænu heim-
ilistunnurnar og mér skilst að hugs-
anlega verði boðið upp á söfnun á
fleiri úrgangsflokkum með henni síð-
ar. Hún er losuð á þriggja vikna
fresti.“
„Kostar eitthvað að fá hana?“ spyr
Loftur.
„Já, árgjaldið er 7.400 krónur.“
„7.400 krónur,“ endurómar Loftur.
„Er það ekki mótsögn? Er ekki eðli-
legra að hið opinbera greiði mér fyrir
að flokka sorp en ekki öfugt?“
„Það er ekki ósanngjörn spurning,
vinur minn. En svona er þetta, a.m.k.
ennþá.“