Morgunblaðið - 28.10.2007, Blaðsíða 34

ævistarf
34 SUNNUDAGUR 28. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
É
g er sjálfsagt eini for-
stjórinn á landinu sem
er fæddur inni á sinni
eigin stofnun,“ segir
Guðrún Birna Gísla-
dóttir, forstjóri dvalar- og hjúkr-
unarheimilisins Grundar.
Á Grund er þessa helgi haldið upp
á tvöfalt afmæli. Í fyrsta lagi eru nú
85 ár frá því heimilið var vígt, en það
gerðist 29. október 1922 (en fyrstu
árin var heimilið til húsa í öllu
smærra húsi sem stóð við Kapla-
skjólsveg). Í öðru lagi er haldið upp
á það að Gísli Sigurbjörnsson, fyrr-
um forstjóri Grundar og faðir Guð-
rúnar, hefði orðið 100 ára þann sama
dag. Í kringum þessa helgi rekur
hver stórviðburðurinn annan á
heimilinu.
Guðrún er þriðji ættliðurinn sem
fer með stjórn Grundar. Föðurafi
hennar, Sigurbjörn Ástvaldur Gísla-
son, stofnaði Grund ásamt fleirum á
sinni tíð. Sigurbjörn var þjóðkunnur
guðfræðingur og kennari. Þetta var
á 2. áratug síðustu aldar. Þá ríkti
mikil örbirgð í landinu og Sigurbirni
hraus hugur við aðbúnaði fjöl-
margra aldraðra hér. Hann hafði
kynnst starfrækslu elliheimila er-
lendis. Í samvinnu við fáeina hug-
sjónamenn og kaupmenn í bænum
stofnaði hann líknarfélagið Samverj-
ann sem beitti sér fyrir því að unnt
væri að festa kaup á húsi við Kapla-
skjólsveg og koma þar á fót Elli-
heimilinu Grund.
„Hann afi var stórkostlegur mað-
ur,“ segir Guðrún. „Ég man vel eftir
honum. Amma mín, Guðrún Lár-
usdóttir alþingismaður og skáld, og
tvær dætur þeirra drukknuðu vo-
veiflega árið 1938. Þá flutti hann
ávarp við gröfina. Hann vígðist sem
prestur hér til heimilisins árið 1942.
Afi og amma byggðu Ás á Sól-
vallagötu og Pétur Lárusson bróðir
Guðrúnar byggði Hof sem er við
hliðina. Þaðan eru komin nöfnin á
Ásvallagötu og Hofsvallagötu.“
Uppeldisár á elliheimili
„Ég er fædd hér í stóra húsinu
rétt eins og eldri systur mínar.
Pabbi og mamma áttu heima þar.
Við vorum ekki með séríbúð heldur
bjuggum meðal heimilisfólksins.
Gangurinn sem við bjuggum á var
kallaður Frúargangur. Það var
vegna þess að mamma var alltaf
kölluð frú Helga. Árið 1945 fluttum
við í starfsmannahúsið Minni-
Grund.
Það má segja að ég sé alin upp á
elliheimili. Ég umgekkst gamla fólk-
ið á hverjum degi, lærði af því að
prjóna og spila marjas en líka að
drekka kaffi sex ára. Að vísu var
þetta nú mestmegnis mjólk með
kaffi út í. Við systurnar lékum okkur
hér, hlupum um gangana og földum
okkur. Þetta væri ekki leyft í dag.
Mér hefur alla tíð liðið betur með
mér eldra fólki. Það hefur bara alltaf
verið þannig. Ég er nú búin að vinna
hér í meira en 40 ár. Ég bý hér í
húsinu við hliðina á. Það er stutt að
fara. Og einhvern tímann þá bara
fer ég ekkert heim.
Það var líka mjög gaman þegar
sundlaugin var tekin í notkun árið
1953. Hún er ekki stór, það eru
svona þrjú sundtök yfir og við feng-
um að leika okkur þar um helgar,
systurnar.
Nína systir mín lærði síðan að
hjóla á Frúarganginum. Fólk átti
þar fótum fjör að launa. Við vorum
líka naskar að finna út hvert af
heimilisfólkinu ætti nammi.
Við vorum í rauninni dekraðar.
Svo þegar lyftan kom í húsið þá voru
það mikil nýmæli. Þá vorum við
systurnar í lyftunni tímunum sam-
an. Ég man líka að það var um tíma
sólpallur við stærra húsið. Þar
ákváðum við að útbúa skautasvell.
Við bárum vatn í fötum eftir göng-
um hússins og út á þennan sólpall og
létum frjósa þar. Ég skil ekki allt
sem við komumst upp með. Við vor-
um svo heppin að vera með danskan
garðyrkjumann á þessum tíma sem
hét Larsen. Hann starfaði hér í tæp
60 ár og garðurinn hans fékk oft
verðlaun. Á haustin vorum við stelp-
urnar ötular við að slíta upp blómin
og hlaupa með þau inn og færa
gamla fólkinu inn á herbergi. Og
þetta leyfði pabbi allt saman.“
– Þarna hefur verið fólk frá 19.
öld, úr allt öðru samfélagi en nú er.
Manstu þá ekki eftir heimilisfólki
sem bar svipmót löngu liðins tíma?
„Jú, jú. Hér var til dæmis ein
kona með kött með sér. Hún var
kölluð Katta-Helga. Þetta væri nú
ekki leyft í dag. Svo átti ég mjög
góða vinkonu sem var kölluð Ásta
Pje. Hún reykti pípu sem var
óvenjulegt. En mér eru margir
minnisstæðir. Það var skúr hér á
lóðinni þar sem menn riðu net lengi
vel. Ég man að það var alltaf sérstök
lykt af snærinu.
Við ölumst í raun upp í umhverfi
þar sem líf okkar og starfsemi heim-
ilisins voru eitt. Maðurinn minn seg-
ir líka stundum að það sé erfitt að
greina þarna á milli í mér, ég sé svo
samofin þessu öllu. Ég er til dæmis
skírð úti á elliheimili. Og síðar gifti
afi Sigurbjörn mig þar og fyrri
manninn minn sem er látinn. Synir
mínir voru líka skírðir þarna í kap-
ellunni. Þá var heimilisfólkið gest-
irnir.“
– Svo heimilisfólkið varð líkt og
guðforeldrar skírnarbarnanna?
„Já. Það var mjög notalegt.
Hér var líka oft einkar sérstakur
andi í kringum jólin. Þá settumst við
niður og flokkuðum póst og kveðjur
og bárum svo til heimilisfólksins.
Við vorum líka alltaf með litlar jóla-
gjafir handa fólkinu. Allra fyrst man
ég að var gefið epli og appelsína. Þá
sátum við við að pússa eplin og svo
töldum við brjóstsykur í poka. Svo
fórum við með þetta í öll herbergin.
Á aðfangadag messaði afi og eftir
það fórum við systurnar með pabba
á öll herbergin, tókum í höndina á
öllum og buðum gleðileg jól. Ég hef
reynt að halda þessum sið. Á gaml-
árskvöld voru svið í matinn. Þá fór
fólk með kjammana með sér inn á
herbergi og stakk úr þeim með vasa-
hníf. Þegar ég sagði kokkinum okk-
ar þetta fórnaði hann bara höndum!
Það voru mikil þrengsli hérna oft
og tíðum. Nú eru hér 220 heim-
ilismenn. En þegar flest var voru
hér 380. Þó var það áður en Litla-
Grund kom til og hjónaíbúðir úti á
Brávallagötu. Svo við erum því búin
að fækka heimilisfólki um 160
manns.“
Aðhaldssami húmoristinn
Faðir Guðrúnar, Gísli Sigur-
björnsson, var aðeins 27 ára þegar
hann tók við starfi sem forstjóri
Grundar. Hann gegndi starfinu í
tæp 60 ár en lést 1994, 86 ára að
aldri. Gísli er löngu orðinn þjóðsaga,
samgróinn starfsemi Grundar.
„Pabbi kenndi okkur systrunum í
æsku að við ættum að vera góðar við
gamla fólkið,“ segir Guðrún. „Elli-
heimilið var hans hjartans mál,
númer eitt, tvö og þrjú. Maður
heyrði frá upphafi að það var það
sem skipti öllu máli. Pabbi mátti í
raun ekkert aumt sjá. Hann var æv-
inlega að rétta fólki hjálparhönd og
þá gjarnan bak við tjöldin.
Þegar pabbi tekur við stjórninni
hér er heimilið nánast gjaldþrota.
Ég var um daginn að skoða erindi
sem hann flutti á 25 ára starfs-
afmæli sínu og þar segir hann:
„Undanfarið hef ég farið yfir
fundargerðir stjórnar stofnunar-
innar þessi 25 ár sem ég hef starfað
hér. Ég var alveg forviða á því sem
ég las. Ég var búinn að gleyma erf-
iðleikunum sem alls staðar voru, til-
litsleysinu, tómlætinu og stundum
beinlínis andúð sem við áttum við að
stríða. Fjárhagslegir örðugleikar
voru miklir. Ég vissi stundum ekki
hvað gera átti. 50 krónur voru borg-
aðar af 1.000 króna víxli. Persónu-
lega var ég kominn í ábyrgðir með
allar mínar eigur sem þá voru ekki
miklar og sparipeninga dætra minna
varð ég að taka oftar en einu sinni til
að hjálpa yfir erfiðasta hjallann.
Ríkisstyrkurinn sem hafði verið
4.000 krónur á ári var felldur niður
strax og ég tók við stjórn heimilis-
ins.“
Pabbi sagði alltaf við mig: „Ef
smáatriðin eru ekki í lagi þá geta
stóru hlutirnir heldur ekki verið
það.“ Hann vildi ekki að fólk skorti
neitt en honum ofbauð hins vegar
allt bruðl. Til dæmis um það er, þeg-
ar verið var að byggja við stóra hús-
ið. Þá fékk pabbi okkur til að fara
um svæðið og safna notuðum og
bognum nöglum. Hann keypti síðan
naglana af okkur aftur, lét rétta þá
og nota upp á nýtt. Þú getur nú
ímyndað þér hver færi að gera
svona í dag!“
– Svo honum myndi þá vænt-
anlega ofbjóða ýmislegt bruðl í sam-
félaginu núna?
„Mér ofbýður nú reyndar oft
sjálfri bruðlið út um allt – og líka hér
inni á heimilinu. Allir þessir plast-
pokar og pappír, allt það sem er
hent. Það þykir ekki fínt að vera
nýtinn. Ég er ekki að tala um að
vera nískur, það er allt annað.
Pabba myndi sjálfsagt bregða í
brún ef hann kæmi hér inn og sæi
hvernig umhorfs er á gamla skrif-
borðinu hans. Ég nota það ennþá.
Þetta er afar skrautlegt borð og allt
útskorið. En það var aldrei neitt á
því á hans tíð nema eitt lítið box með
minnismiðum. Hann sat alltaf í stól
með útskornu háu baki. Þetta var
mjög óþægilegur stóll. Ég skipti
honum út fyrir stólinn sem ég nota
núna. Ég hef aldrei viljað fá hingað
nútíma skrifstofustól á hjólum. En
sonur minn segir að hann hafi aldrei
kynnst verri stól á ævi sinni. Svo ég
er kannski ekki svo ólík pabba að
þessu leyti.
Grund er komin til ára sinna og
við erum kannski svolítið gamaldags
með það hvernig við innréttum
heimilið. Við erum til dæmis með í
fullri notkun stóla frá 1930. sem
Góður andi á Grund
Guðrún Birna Gísla-
dóttir fæddist á Grund
og elliheimilið varð
hennar starfsvett-
vangur. Hún varð for-
stjóri á fæðingarstað
sínum. Hallgrímur
Helgi Helgason ræddi
við hana í tilefni af tvö-
földu stórafmæli, sem
haldið er á Grund nú
um helgina.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Þriðji ættliðurinn Guðrún Birna Gísladóttir er þriðji ættliðurinn, sem fer með stjórn dvalar- og hjúkrunarheimilisins Grundar. Hún hefur starfað þar í 40 ár.
Nýtnin í hávegum höfð Gísli á Grund borgar börnunum fyrir notaða nagla
af byggingarsvæði Grundar sem svo voru réttir við.
» Þeir sögðu að ekki myndi sjást til sólar fyrir
húsinu. Þá tók pabbi sig til og lét steypa í vegg-
inn stóreflis sól og mála hana gula. Þessi sól er enn
á húsgaflinum.