Morgunblaðið - 03.02.2008, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 3. FEBRÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Prag í Tékklandi er ein af fegurstu borgum Evrópu. Menning, listir og
dulúð miðalda setur svip á Prag sem iðar af mannlífi. Fallegar
byggingar, Karlsbrúin, Hradcanykastalinn, Stjörnuúrið, kirkjur, tónleikar,
listasöfn, kristall og litskrúðugar verslanir. Við hefjum ferðina á flugi til
Frankfurt og gistum eina nótt í Amberg áður en við leggjum af stað til
Prag. Á leiðinni stoppum við í Pilsen hjá Pilsener Urquelle
bjórverksmiðjunni, skemmtileg skoðunarferð, létt snarl og bjór. Við
gistum í 4 nætur í Prag og förum þaðan t.d. til Karlsbad sem er einn
þekktasti heilsubær landsins. Gamla ríkisborgin Nürnberg í Þýskalandi
verður okkar síðasti áfangastaður og gistum við þar í 2 nætur.
Fararstjóri: Hólmfríður Bjarnadóttir
Verð: 118.200 kr.
VOR 1 & 2
16. - 23. mars / 23. - 30. mars
Sp
ör
-
R
ag
nh
ei
ðu
r
In
gu
nn
Á
gú
st
sd
ót
tir
Gullborgin Prag
s: 570 2790 www.baendaferdir.is
A L L I R G E T A B Ó K A Ð S I G Í B Æ N D A F E R Ð I R
EIGNARHALD Á ORKUAUÐLINDUNUM
hinum megin frá,“ eins og Elín
Smáradóttir gantast með.
Sífellt er verið að vinna orku á
meira dýpi og hefur það vakið spurn-
ingar um ábyrgð ef eitthvað fer úr-
skeiðis.
Hvorki Bjarni né Ólafur
höfðu erindi sem erfiði
Frumvörp á síðustu áratugum með
tillögum til að takmarka umráða- og
hagnýtingarrétt landeigenda ýmist
við ákveðið hitastig eða dýpt hafa
ekki fengið framgang en þess má
geta að þessi eignarréttindi eru
stjórnarskrárvarin.
Í þessu sambandi nefnir Aagot
mjög áhugaverðar tillögur sem komu
fram á Alþingi um miðja síðustu öld.
„Í fyrsta lagi lagði Bjarni Bene-
diktsson, sem síðar varð formaður
Sjálfstæðisflokksins, fram frumvarp
árið 1945 um breytingu á lögum um
eignar- og notkunarrétt jarðhita, sem
sett voru 1940. Meginatriðið í frum-
varpi Bjarna var að setja hagnýtingu
jarðhita mörk og lagði hann til að
leyfi þyrfti til að bora dýpra en tíu
metra.
Í öðru lagi lagði Ólafur Jóhann-
esson, sem síðar varð formaður
Framsóknarflokksins, fram frum-
varp árið 1956 sem byggðist á vinnu
nefndar sem var auk Ólafs skipuð
Jakobi Gíslasyni raforkumálastjóra
og Gunnari Böðvarssyni yfirverk-
fræðingi. Með frumvarpinu skrifaði
Ólafur, sem var mikill lögspekingur,
greinargerð um eignarhald á jarðhita
sem birtist síðar í tímariti lögfræð-
inga. Þar lagði hann fram þá tillögu
að markalínan á eignarráðunum yrði
sett við 100 metra dýpi og sá jarðhiti
sem liggur dýpra væri sameign þjóð-
arinnar. Það að afmarka eignarrétt
E
ignarhald á auðlindum í
og á jörðu fylgir fast-
eignum samkvæmt lög-
um um rannsóknir og
nýtingu á auðlindum í
jörðu nr. 57/1998. Eig-
andi fasteignar hefur
þar af leiðandi allar
heimildir yfir auðlindum á og í fast-
eign, sem ekki eru sérstaklega tak-
markaðar með lögum, þ. á m. til hag-
nýtingar jarðhita. Um vatnsréttindi
landeigenda gilda vatnalög nr. 15/
1923 en ný vatnalög, lög nr. 20/2006,
munu að óbreyttu taka gildi 1. nóv-
ember 2008.
Elín Smáradóttir, lögfræðingur
Orkustofnunar, segir þetta fyr-
irkomulag alls ekki sjálfgefið og víð-
ast hvar í löndunum í kringum okkur
séu orkuauðlindirnar í eigu ríkisins.
Það er heldur ekki allt sem sýnist í
þessum efnum hér á landi. Það er all-
tént skoðun Aagotar Vigdísar Ósk-
arsdóttur lögfræðings, sem nú gegnir
rannsóknarstöðu til þriggja ára við
Lagastofnun Háskóla Íslands. Við-
fangsefni hennar er auðlindaréttur
með sérstakri áherslu á orkumál.
Lagastofnun nýtur styrks frá Sam-
orku, Samtökum orku- og veitufyr-
irtækja á Íslandi, til að kosta rann-
sóknarstöðuna.
„Eftir að ég byrjaði að skoða orku-
málin varð mér fljótt ljóst að mörgum
spurningum er ósvarað varðandi
eignarhald á auðlindunum.
Þetta eru spurningar sem aðkall-
andi er að svara í grundvall-
aratriðum. Að því hef ég einbeitt mér
undanfarna mánuði,“ segir Aagot.
Hún hefur meðal annars kynnt sér
þróun orkulöggjafarinnar á tutt-
ugustu öldinni, með sérstakri áherslu
á vatnalöggjöfina, og segir umræðu
um eignarhald á orkuauðlindunum
hafa staðið meira og minna í heila öld,
bæði í samfélaginu og á Alþingi.
Og hver er niðurstaðan? Því er
fljótsvarað: Hún er rýr. Að minnsta
kosti erum við enn að deila um það
hver eigi vatnið og hver eigi jarðhit-
ann djúpt í iðrum jarðar.
„Við höfum sem þjóð ekki komist
að niðurstöðu um það hvernig við ætl-
um að haga þessum málum. Að vísu
voru þjóðlendulögin á sínum tíma
ákveðin lausn vegna þess að þá var
skorið úr um það að ríkið færi með
eignarhald á stórum landsvæðum þar
sem mjög mikilvægar auðlindir er að
finna. Þeim yfirráðum fylgja eign-
arráð á téðum auðlindum,“ segir Aa-
got.
Í gildandi rétti eru engin dýpt-
artakmörk og nær eignarhald vænt-
anlega inn að miðju jarðar eða „þang-
að til einhver kemur á móti manni
Morgunblaðið/Ómar
Hjálparfoss Mikil orka býr í fallvötnum þessa lands og má maðurinn sín lítils andspænis þeim. Þjóðinni og forráðamönnum hennar hefur líka gengið
illa að koma sér saman um sjónarmið varðandi eignarhald á fossum og öðrum orkuauðlindunum gegnum tíðina. Er nú tímabært að taka af skarið?
ORKAR TVÍMÆLIS
Orkumál eru í deiglunni.
Ekki síst afstaðan til
eignarhalds á orkuauð-
lindum landsins, hvort
sem þær eru í fallvötnum
eða iðrum jarðar, og
orkufyrirtækjum og
mannvirkjum. Tekist
hefur verið á um þessi
mál í samfélaginu og á
Alþingi í heila öld en
óyggjandi niðurstaða
liggur ekki fyrir. Hvort
er þyngra á vogarskál-
unum, einkaeignarrétt-
urinn eða hagsmunir al-
mennings? Hvað með
samspilið milli nýtingar
og verndunar landsins?
Er ekki tími til kominn
að menn taki af skarið í
þessum efnum – í eitt
skipti fyrir öll?
Eftir Orra Pál Ormarsson
orri@mbl.is