Morgunblaðið - 23.03.2008, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 23. MARS 2008 MORGUNBLAÐIÐ
19. mars 1978: „Í árslok
1975 var gjaldeyrisstaðan
neikvæð um 4.286 m. kl.,
mæld á gengi í árslok 1977.
Á árinu 1976 batnar gjald-
eyrisstaðan verulega, eða
um 3.990 m. kl., en var
áfram neikvæð í árslok um
tæpar 300 m. kr. Þessi bati
heldur áfram á árinu 1977. Í
lok þess árs er gjaldeyr-
isstaðan jákvæð um 6000 m.
kr.
Gjaldeyristaða er end-
anleg niðurstaða allra
greiðsluhreyfinga gjaldeyris
á vegum bankakerfisins.
hún er því háð þeim erlendu
lántökum, sem hverju sinni
koma inn í gjaldeyrismynd
bankakerfisins, en erlendar
lánatökur fóru fram úr áætl-
un ársins 1977 m.a. vegna
mikillar aukningar skipainn-
flutnings, bæði fiski- og far-
skipa. En jafnvel þótt lána-
hlið gjaldeyrisstöðunnar sé
höfð í huga, sem skylt er, má
ljóst vera, að hún hefur farið
batnandi í tíð núverandi rík-
istjórnar.“
20. mars 1988: „Síðustu
vikur hefur staðið yfir hörð
barátta milli bandarískra
stjórnvalda og helzta valda-
manns Panama, en Banda-
ríkjamenn telja sannað, að
hann hafi greitt fyrir eitur-
lyfjaflutningum um Panama
til Bandaríkjanna. Senni-
lega er þetta í fyrsta sinn,
sem gerð er ákveðin tilraun
til að velta valdamanni úr
sessi af þessum sökum. En
jafnframt má segja, að stríð-
ið við eiturlyfjasalana, sem
geisað hefur í áratugi, sé
komið á nýtt stig.“
22. mars 1998: „Margir
munu fagna því, að nú sjást
fyrstu merki þess, að sam-
skipti Bandaríkjamanna og
Kúbu eru að komast í betra
horf. Clinton, Bandaríkja-
forseti, hefur ákveðið að
slaka á refsiaðgerðum gegn
Kúbu og Fídel Castró, for-
seti Kúbu, hefur tekið þeirri
ákvörðun vel. Gera verður
ráð fyrir, að þetta séu aðeins
fyrstu skrefin í átt til þess
að samskipti Bandaríkja-
manna og Kúbu og þar með
Vesturlandaþjóða og Kúbu
verði með eðlilegum hætti,
þegar fram líða stundir.
Segja má, að Kúba hafi
orðið eins konar eft-
irlegukind eftir að kalda
stríðinu lauk. Samskipti
Rússlands og Vesturlanda
eru bæði mikil og náin.
Fyrrum leppríki Sovétríkj-
anna í Mið- og Austur-
Evrópu hafa smátt og smátt
komizt í eðlilegt samband
við nágrannaríki sín. Þótt
samskipti Bandaríkjamanna
og Kínverja séu ekki
hnökralaus er þó alveg aug-
ljóst, að markvisst er unnið
að því af beggja hálfu að þau
verði eins og vera ber enda
báðum til hagsbóta.“
Úr gömlum l e iðurum 23 . mars
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
IÐRUN OG FYRIRGEFNING
Kristján Karlsson skáld segir ísamtali um Passíusálmana: „Nú vitum við að sálmar
eru áróðursverk. Milton orti, að sagt
er, til að réttlæta vegu guðs við
menn. Það er Hallgrímur líka að
gera í Passíusálmunum. Og Passíu-
sálmana er of einfalt að kalla sálma-
flokk, því að þeir eru ballöðusafn
undir ýmsum háttum og stundum
ósamstæðir í kenningunni. Stíllinn
er oft fjarri nútímasmekk og virkar
ófágaður og jafnvel fráhrindandi, en
hinsvegar er tilfinningahiti og
ástríða, barnsleg einlægni, ljóðræn
stílfegurð, svo að maður er feti nær
því að skilja kirkju skáldsins sem
listaverk og þar með kvæði hans sem
móralskan grundvöll, en ekki áróður.
Fallegustu línur, ef þú vilt:
Því ég er guðs barn og bróðir þinn
blessaður Jesú herra minn.
Og til dæmis allur 44. sálmurinn
sem margir hafa lofað gegnum tíð-
ina.“
Úr þessum orðum má lesa að
kirkjan sé í eðli sínu listaverk guði til
dýrðar; mórallinn undir því kominn
hvort boðskapurinn nái að verða
listaverk. Það sem er á milli línanna
skiptir máli, ekki endilega hvað
stendur í þeim. Það er ekki áróð-
urinn sem gerir menn kristna, held-
ur tilfinningin fyrir listrænum skiln-
ingi og lífinu.
Víst er framsetningin ekki alltaf
fáguð eða hnökralaus hjá Hallgrími,
ekki frekar en hjá Matthíasi Joch-
umssyni, en það býr kraftur í orð-
unum – kraftur trúarinnar. Orðin
eru meira en áróður, þau vekja til-
finningar með lesandanum um eitt-
hvað meira, kannski miklu meira.
Þannig sprettur trúin af tilfinning-
um, sem listin vekur með okkur.
Þess vegna er kærkomið að tón-
skáldið Jón Ásgeirsson hafi unnið
það þrekvirki að semja tónverk við
Passíusálmana, sem frumflutt er um
helgina, því það vekur okkur svefn-
göngur vanans af doðanum og færir
okkur sanninn um að það er eitthvað
meira – býr meira í tilverunni en
augun nema.
Og það hjálpar okkur að takast á
við erfiðleikana í lífinu, svo sem sorg-
ina yfir missi ástvina. Lífið getur
verið miskunnarlaust og andspænis
því er freistandi að lokast eins og
steinn, loka á allar tilfinningar og
hleypa engum að okkur. En það meg-
um við ekki, við verðum að opna fyrir
gleðina, þó að stundum sé sorgin
fylgifiskur hennar.
Píslarsagan er ofarlega í huga okk-
ar um páska. Boðskapurinn í Pass-
íusálmunum er tær. Hann gerir skil
líkamlegum þjáningum Krists, – við
eigum að hreinsast af syndum fyrir
blóð Krists. En séra Árni Pálsson
hefur bent á að líkamlegi sársaukinn
var ekkert hjá andlegu þjáningunum.
Það var snúið út úr orðum guðs son-
ar, sem hafði boðskap að flytja, öllu
sem hann predikaði um kærleikann
og fyrirgefninguna. Ekki nóg með
það, heldur var hrækt á hann, sett á
hann þyrnikóróna til að hæða hann
og niðurlægja, og svo var spilað um
klæði hans. Niðurlægingin fer verr
með manninn en að það blæði úr lík-
ama hans. Það eru dýpstu sárin.
Fórnin var mikil sem Kristur
færði. En boðskapurinn í trúnni er sá
að hann opnar hliðið fyrir öllum, sem
eru hreinir í hjarta sínu. Samastaður
trúarinnar er í hjartanu, þar sem við
finnum til. Þannig leið ræningjanum
sem krossfestur var við hlið Jesú og
fann til iðrunar, iðraðist af hjarta
sínu fyrir syndir sínar. Og þessi þjóf-
ur er eini maðurinn sem fæðst hefur
á jörðinni sem hefur verið boðið að
ganga beint inn í dýrð guðs í himna-
ríki. Það var ekki eftir skynsamlega
yfirvegun sem himinninn opnaðist
honum eða vegna verka hans. Hann
iðraðist og honum var fyrirgefið. Og
það er grundvöllurinn í öllum kristn-
um boðskap, sem á erindi við alla,
líka þá sem ekki eru trúaðir.
Öll finnum við til samúðar og iðr-
unar. En kunnum við að fyrirgefa?
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Þ
að er pólitískt og efnahagslegt óveður
framundan á Íslandi að öllu óbreyttu
og ef mikil gengislækkun krónunnar
gengur ekki til baka að einhverju
leyti.
Vandinn, sem við stöndum frammi
fyrir er ekki lengur vandi bankanna einna vegna
fjármögnunar þeirra heldur þjóðarinnar allrar
vegna þess, að sá efnahagslegi stöðugleiki, sem við
höfum búið við á annan áratug er horfinn.
Að óbreyttu stefnir í einhverja mestu kjara-
skerðingu, sem hér hefur orðið frá því í byrjun tí-
unda áratugarins.
Áhrif gengislækkunarinnar munu smátt og
smátt koma fram, í sumum tilvikum strax, í öðrum
tilvikum á næstu vikum og mánuðum.
Fyrir hinn almenna borgara skiptir staða hús-
næðismála mestu. Þeir sem hafa tekið húsnæðislán
í erlendri mynt verða strax varir við áhrif geng-
islækkunarinnar í mikilli hækkun höfuðstóls lána-
skuldbindinga og hækkun afborgana. Þeir, sem
tekið hafa húsnæðislán í íslenzkum krónum munu
kynnast áhrifum verðtryggingarinnar í ríkara mæli
en nokkru sinni frá því á níunda áratugnum.
Sú fjármögnunaraðferð, sem rutt hefur sér til
rúms við bílakaup mun hafa mikil áhrif á afkomu
þeirra, sem hafa nýtt sér hana, hvort sem er með
erlendum lánum eða innlendum.
Dýrum og eyðslufrekum bílum hefur fjölgað mik-
ið og kostnaður við rekstur þeirra mun nú koma
fram með miklum þunga í buddu fólks.
Stór hópur landsmanna hefur undirbúið ferðir til
útlanda í sumar og í mörgum tilvikum fest sér þær.
Þetta sama fólk hefur gert ráð fyrir, að evran
mundi kosta 90-95 krónur. Hún kostaði 122 krónur
á miðvikudaginn var. Það er augljóst, að sumarfríið
verður margfalt dýrara en fólk gerði ráð fyrir og
ekki ósennilegt að einhverjir hætti við, ef þeir þá
geta það.
Á heimavígstöðvum er alveg ljóst, að innfluttar
matvörur munu hækka mikið og innlendar matvör-
ur, sem í mörgum tilvikum byggja að einhverju
leyti á erlendum aðföngum hækka líka. Fólki finnst
nóg um þá hækkun, sem nú þegar er komin fram,
en hún á eftir að verða miklu meiri ef gengislækk-
unin gengur ekki til baka.
Nánast allar vörur, sem fólk þarf á að halda til
daglegra þarfa munu hækka verulega.
Verkalýðsfélögin eru nýstaðin upp frá gerð
kjarasamninga á hinum almenna vinnumarkaði.
Það er auðvitað ljóst, að þær kjarabætur, sem þá
var samið um, eru að hverfa að öðru óbreyttu. Fyrir
páska mátti heyra í einstaka verkalýðsforingja, sem
taldi að ríkið ætti að koma til skjalanna og tryggja
gerða samninga með einhverjum hætti. Þetta er
auðvitað fullkomlega óraunsætt. Ríkið hefur enga
burði til þess að tryggja samningana. Ríkið mun
verða af miklum tekjum, sem áætlaðar höfðu verið
á þessu ári, einfaldlega vegna þess, að það hlýtur að
verða mikill samdráttur í neyzlu. Ríkið getur ekki
komið í veg fyrir þá kjaraskerðingu, sem er að
verða.
Fyrir páska kom fram, að opinberir starfsmenn,
sem margir hverjir eru með lausa samninga telja
sig ekki geta byggt samninga á þeim grundvelli,
sem gerðir voru á hinum almenna vinnumarkaði.
En geta opinberir aðilar byggt á þeim samningum?
Mörgum fannst forysta Samtaka atvinnulífsins
ganga alltof langt í þeirri samningagerð og að þeir
samningar væru óraunhæfir miðað við það ástand,
sem blasti við á fyrstu vikum þessa árs.
Það er augljóst, að fyrirtæki, sem starfa á heima-
markaði, geta ekki velt áhrifum gengislækkunar á
rekstur þeirra út í verðlagið. Sum munu reyna það
en standa frammi fyrir minnkandi sölu. Þessi fyr-
irtæki standa frammi fyrir miklum vanda. Fyrir tíu
dögum íhugaði stjórnandi myndarlegs fyrirtækis
að miða hækkun á framleiðsluvörum sínum við að
meðaltalsgengi evrunnar yrði um 98 krónur. Varla
dettur þeim manni í hug að miða við þá tölu í ljósi
þeirrar lækkunar, sem varð á gengi krónunnar fyr-
ir páska.
Fyrirtæki, sem eiga enga möguleika á að velta
verðhækkunum út í verðlagið eiga engan annan
kost en að fækka fólki til þess að draga úr kostnaði.
Það er að vísu enn nóga vinnu að fá á Íslandi en út-
lendingum fækkar óðum á vinnumarkaðnum m.a.
vegna þess, að það borgar sig ekki lengur fyrir þá
að vinna hér. Þeir fá nú mun færri evrur fyrir launin
en áður. Kjaraskerðing þeirra er mikil og hún er
orðin að veruleika nú þegar.
Í nálægum löndum er talað um að fjármálageir-
inn á Vesturlöndum muni fækka fólki um 15% á
næstu mánuðum, að því er lesa mátti um í brezka
dagblaðinu Financial Times fyrir nokkrum dögum.
Íslenzkir bankamenn hafa nefnt sömu prósentutölu
og fyrirsjáanlegt að áformum þeirra um fækkun
starfsmanna verður fylgt eftir með vaxandi þunga á
næstu mánuðum.
Það þarf því ekki mikið að gerast til þess að farið
verði að brydda á atvinnuleysi eftir nokkra mánuði.
Auðvitað eru til bjartari hliðar á gengislækkun-
inni. Sjávarútvegurinn réttir úr kútnum en gerir
gengislækkun meira en að gera sjávarútvegsfyr-
irtækjum kleift að lifa niðurskurðinn á þorskveið-
unum af?
Innlend ferðaþjónusta nýtur góðs af gengislækk-
uninni. Og fyrirtæki, sem selja vöru og þjónustu
hagnast á henni. Spurningin er hins vegar, hvort
þessi jákvæðu áhrif verða svo mikil að þau vegi á
móti hinum neikvæðu. Það hefur yfirleitt ekki
gerzt, þegar mikil lækkun hefur orðið á gengi krón-
unnar.
Þessi dökka mynd, sem hér er dregin upp verður
að veruleika ef gengislækkun krónunnar gengur
ekki til baka. Þegar haft er í huga, að það er nánast
ómögulegt að fá upplýsingar um hvað hefur leitt til
hins mikla falls krónunnar á skömmum tíma er ekki
við því að búast að hægt verði með nokkrum hætti
að spá um það hvort lækkun á genginu gengur til
baka.
Þess vegna eiga bæði fyrirtæki og einstaklingar
ekki annan kost en að gera ráð fyrir hinu versta. Og
hafa ber í huga að nú er komin til sögunnar kynslóð,
sem hefur aldrei kynnzt þess konar efnahags-
ástandi og hér gæti verið að skella á. Þessi kynslóð,
sem er nú í því hlutverki að stjórna fyrirtækjum,
stendur agndofa frammi fyrir tölunum, sem blasa
við. Þetta sama fólk bregzt reitt við, þegar það sér
hækkun á erlendum lánum og innlendum lánum
vegna verðtrygginga og krefst skýringa á þessum
hækkunum. Það er ekki sízt þetta fólk, sem spyr
hverjir hafi komið lækkun á gengi krónunnar af
stað.
Fyrir viku birtist forystugrein á laugardags-
morgni hér í blaðinu, þar sem spurt var hverjir
högnuðust á gengislækkun krónunnar. Þann laug-
ardagsmorgun streymdu inn bréf til ritstjórnar
Morgunblaðsins, þar sem ýmsar kenningar voru
settar fram um það hverjir væru að hagnast.
Pólitískur stormur framundan
E
ins og útlitið er nú gæti farið saman
mikil kjaraskerðing almennings á
næstu mánuðum og alvarleg fjár-
málakreppa, sem er skollin á í
Evrópu og Bandaríkjunum gæti
dembst yfir okkar í lok þessa árs
eða snemma á næsta ári, ef engin breyting verður á
alþjóðlegum fjármálamörkuðum. Hliðaráhrif fjár-
málakreppunnar eru þegar komin fram hér í hruni
á hlutabréfamarkaðnum og miklum vandamálum
þeirra, sem hafa verið umsvifamiklir á þeim mark-
aði. Sumir eru fallnir fyrir borð. Aðrir hanga á blá-
Laugardagur 22. mars
Reykjavíkur
Barist á móti storminum.