Morgunblaðið - 23.03.2008, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. MARS 2008 33
þræði. Aðrar aukaverkanir eru þær, að íslenzku út-
rásarfyrirtækin standa frammi fyrir miklum
erfiðleikum og spurning, hversu lengi þau komast
hjá því að selja eignir. Raunar er ekkert sjálfgefið
að þau geti selt eignir þurfi þau á því að halda.
Það geta því komið upp alvarleg vandamál á
mörgum vígstöðvum á sama tíma og þá verður
spurt hvað stjórnvöld hér ætli að gera. Hvað geta
þau gert?
Íslenzka ríkisstjórnin hefur nákvæmlega engin
áhrif á það, sem er að gerast á fjármálamörkuðun-
um út í heimi. Og þar er íslenzku bönkunum bland-
að inn í alls óskyld málefni með furðulegum hætti. Í
einum virtasta fjármáladálki heims, dálki Lex í Fin-
ancial Times var fyrir nokkrum dögum fjallað um
fall eins stærsta fjármálafyrirtækis Bandaríkjanna,
Bear Stern, og ástæður þess falls en fyrirtækið var
selt fyrir nánast ekki neitt um síðustu helgi. Lex út-
skýrði ástæðurnar fyrir falli Bear Stern og bætti
því við að af sömu ástæðum væru Lehman Brothers
og íslenzku bankarnir „undir þrýstingi“. Það er erf-
itt að sjá samhengið á milli þessara stóru banda-
rísku fjármálafyrirtækja og litlu íslenzku bankanna
en svona er skrifað. Það var svo bót í máli, að í öðr-
um áhrifamiklum fjármáladálki, breakingviews, í
Wall Street Journal var fjallað um íslenzku bank-
ana á mun jákvæðari hátt núna rétt fyrir páska.
Íslenzk stjórnvöld geta engin áhrif haft, hvorki á
ástandið sjálft né svona umræður. Það er hlustað af
kurteisi á íslenzka ráðamenn, þegar þeir kynna sína
hlið á málunum en svo skrifa menn það, sem þeim
hentar og þeir telja vera rétt.
Ríkisstjórnin verður hins vegar að horfast í augu
við þann möguleika, að alvarleg fjármálakreppa
geti blasað við hér vegna fjármögnunarvanda ein-
hverra íslenzku bankanna undir lok þessa árs og á
næsta ári. Hún getur ekki leitt hjá sér þá stað-
reynd, að þessi vandi geti komið upp. Hún verður að
vera undir það búin og þarf að hafa gert sér grein
fyrir, hvernig hún mundi bregðast við tilteknum að-
stæðum, ef þær kæmu upp. Hún þarf með öðrum
orðum að hafa varaáætlun.
En hún á líka eftir að fást við afleiðingar hinnar
miklu gengislækkunar. Hún á eftir að standa
frammi fyrir kröfum frá verkalýðshreyfingunni,
sem að öllu óbreyttu mun fara fram á einhverjar að-
gerðir af hálfu ríkisstjórnar til að tryggja umsamd-
ar kjarabætur.
Hún á eftir að fást við starfsmenn ríkisins, sem
augljóslega eru með í uppsiglingu óraunhæfar kröf-
ur í ljósi þess, hvernig aðstæður hafa breytzt. Hún á
eftir að fást við kröfur einstakra starfshópa eins og
hjúkrunarfræðinga, sem hóta uppsögnum ef ekki
verði komið til móts við kröfur þeirra. Hún á eftir að
fást við magnaða óánægju almennings vegna þess,
sem áður var lýst, stórhækkandi afborgana af hús-
næðislánum og almennt aukins kostnaður við dag-
lega framfærslu, sem hlýtur að leiða til verulegs
samdráttar í neyzlu.
Núverandi ríkisstjórn getur verið að sigla inn í
sams konar erfiðleikatímabil og ríkisstjórn Davíðs
Oddssonar tók við vorið 1991 ef ekki margfalt meiri
efnahagserfiðleika og kreppu en þá stóð yfir. Sumir
sögðu að það samdráttarskeið væri eitt af fjórum
mestum erfiðleikatímabilum í efnahagsmálum á 20.
öldinni. Þeir, sem muna efnahagserfiðleikana, sem
skullu yfir árið 1967 og stóðu næstu þrjú árin velta
því fyrir sér hvort við erum að upplifa það sama eða
eitthvað enn þá verra.
Sjálfstæðisflokkurinn er hertur í lífsins ólgusjó
og hefur hvað eftir annað staðið við stjórnvölinn á
slíkum erfiðleikatímum. En það verður fróðlegt að
sjá hvernig Samfylkingin bregzt við. Þar er á ferð-
inni nýr flokkur og þótt hlutar hans hafi staðið við
hlið Sjálfstæðisflokksins, bæði 1967-1969 og eins í
byrjun tíunda áratugarins hefur þeim verið ýtt til
hliðar innan Samfylkingarinnar og þar er í forystu
fólk, sem hefur aldrei gert annað en að ráðast á aðra
fyrir efnahagsleg vandamál, sem yfirleitt hafa kom-
ið að utan og við höfum ekkert ráðið við.
Kannski verður þetta eldskírn Samfylkingarinn-
ar og vonandi stenzt hún þá eldskírn. Hitt er alveg
ljóst, að ríkisstjórnin getur ekki leyft sér þann mun-
að að sitja hjá og gera ekki neitt.
En hvað getur hún gert? Hún getur búið sig und-
ir að það versta gerist í fjármálageiranum, þannig
að hún hafi alla vega undirbúið varaáætlun, sem
vonandi þarf aldrei að grípa til. Í því sambandi get-
ur vafalaust verið skynsamlegt að fara ofan í saum-
ana á bankakreppunni á Norðurlöndum á tíunda
áratugnum og kanna til hvaða ráða var þá gripið.
En hvernig bregzt hún við þeim vanda, sem aug-
ljóslega steðjar að hinum almenna borgara nú þeg-
ar vegna gengislækkunarinnar? Auðvitað getur rík-
isstjórnin beðið átekta og gert sér vonir um að
gengislækkunin gangi til baka eins og telja verður
að forsætisráðherra hafi gefið til kynna í kjölfar rík-
isstjórnarfundar um daginn.
En hún getur líka gert annað. Hún getur tekið
sér fyrir hendur að upplýsa þjóðina. Að tala við
þjóðina. Að útskýra eins og kostur er hvað er að
gerast og hvernig skynsamlegt er að hver og einn
bregðist við, sem er augljóslega að draga úr neyzlu.
Hún getur sagt við fólk að það komi ekki til greina
að taka stór lán til þess að tryggja þær kjarabætur,
sem um var samið í síðustu kjarasamningum. Hún
getur sagt við fólk, að það sé óhjákvæmilegt að
þjóðin taki á sig nokkra kjaraskerðingu um þessar
mundir og það sé kannski ekki svo óskaplega erfitt í
ljósi þeirrar miklu velmegunar, sem hér hefur ríkt í
meira en áratug.
Hún getur lofað fólki því, að hún muni beita sér
fyrir rannsókn á þeim viðskiptum, sem hér fara
fram t.d. á gjaldeyrismarkaði til þess að leiða í ljós,
hvað þar hefur verið að gerast undanfarna daga og
vikur. Hún getur lofað fólki því, að það muni verða
leitt fram í dagsljósið ef einhverjir hafa verið að not-
færa sér eða öllu heldur misnota hinn frjálsa mark-
að sjálfum sér til hagsbóta.
Þetta og vafalaust margt fleira getur ríkisstjórn
gert og á að gera.
Svartsýni?
E
inhverjir kunna að spyrja, hvort
hér hafi verið dregin upp of svört
mynd af horfum í efnahags- og at-
vinnumálum þjóðarinnar. Það
kemur í ljós á næstu mánuðum og
misserum, hvort svo hafi verið. En
gleymum því ekki hvernig ein dýpsta efnahags-
lægðin, sem gekk yfir íslenzku þjóðina á 20. öldinni
byrjaði. Hún byrjaði með því að það birtist frétt hér
í Morgunblaðinu um að verð á fiskblokk á Banda-
ríkjamarkaði hefði lækkað um tvö sent á pundið.
Það var upphafið. Afleiðingin af þessari tveggja
senta lækkun ásamt hruni á síldveiðum og afla-
bresti á vetrarvertíð varð sú að í janúar 1969 voru
fimm til sex þúsund manns atvinnulaus í Reykjavík.
Hvers konar ástand halda menn að yrði hér ef 10-
15 þúsund manns yrðu atvinnulaus á Reykjavík-
ursvæðinu snemma á næsta ári?
Þess vegna er betra að vera of svartsýnn en of
bjartsýnn. Það er betra að gera ráð fyrir hinu
versta og búa sig undir það en fljóta sofandi að
feigðarósi.
» Það er pólitískt og efnahagslegt óveður framundan á Ís-landi að öllu óbreyttu og ef mikil gengislækkun krónunnar
gengur ekki til baka að einhverju leyti.
Vandinn, sem við stöndum frammi fyrir, er ekki lengur vandi
bankanna einna vegna fjármögnunar þeirra heldur þjóðarinnar
allrar vegna þess, að sá efnahagslegi stöðugleiki, sem við höfum
búið við á annan áratug, er horfinn.
Að óbreyttu stefnir í einhverja mestu kjaraskerðingu, sem hér
hefur orðið frá því í byrjun tíunda áratugarins.
rbréf
Morgunblaðið/Valdís Thor