Morgunblaðið - 22.05.2008, Blaðsíða 24

24 FIMMTUDAGUR 22. MAÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
- kemur þér við
Sorpið sett á bílinn
Foreldrar 22 veikra
barna fá ekki krónu
Flísar hrynja af há-hý-
sum í Skuggahverfi
Farþegar Iceland Ex-
press beðnir að koma
heim seinna
Læstir inni á
hommahóteli
Stafaganga eykur
brennslu
Hvað ætlar þú
að lesa í dag?
ALLAR þjóðir eru háðar lífríkinu
um lífsbjargir. Við minnumst þess á
alþjóðlegum degi líffræðilegrar fjöl-
breytni í dag. Hugtakið
líffræðileg fjölbreytni
er samheiti yfir hin
ýmsu og fjölbreyttu
birtingarform lífsins,
ekki einungis þær millj-
ónir tegunda lífvera
sem til eru á jörðinni,
heldur líka samfélög
þeirra og erfðabreyti-
leika.
Verndun
mikilvægra svæða
Samningurinn um líf-
fræðilega fjölbreytni
hefur að geyma grunn-
reglur um umgengni okkar við lífið á
jörðinni, sem þjóðir heims hafa orðið
ásáttar um. Samkvæmt honum ber
okkur í fyrsta lagi skylda til að
vernda lífið á jörðinni. Lífheimurinn
er ekki einungis merkilegur vegna
fjölbreytni hinna milljóna tegunda
lífvera, heldur ekki síður vegna flók-
inna tengsla lífveranna innbyrðis og
við umhverfi sitt. Lífið hefur til
dæmis haft áhrif á andrúmsloftið,
samsetningu þess og hitastig og
þrátt fyrir miklar framfarir í vís-
indum þekkjum við ekki endilega til
hlítar alla þætti í hinum óraflókna
vef lífheimsins. Ísland er ekki eyland
í þessum vef, við þurfum til dæmis að
gæta vel að þeim fuglategundum
sem hingað koma til að verpa eða
staldra við á leið til annarra heim-
kynna. Okkur ber að leggja sérstaka
áherslu á að vernda þau svæði þar
sem lífríkið er hvað ríkulegast og má
þar nefna Mývatn – sem er kannski
gjöfulasta stöðuvatn á sinni breidd-
argráðu á jörðinni – hálendisvinjar
eins og Þjórsárver og hin stórbrotnu
fuglabjörg í Vestmannaeyjum og
Vestfjörðum og víðar.
Lífheimurinn sér okkur fyrir fæðu
og mörgum öðrum af helstu þörfum
okkar. Það er önnur
skylda okkar gagnvart
lífheiminum og okkur
sjálfum og framtíðinni
að nýta þessa auðlind á
skynsamlegan og sjálf-
bæran hátt. Fáar þjóð-
ir hafa lært þessa lexíu
eins vel og við Íslend-
ingar. Hinn græni líf-
hjúpur landsins er að
stórum hluta í tætlum
eftir ofnýtingu og upp-
blástur liðinna alda.
Við megum ekki láta
eins fara fyrir lífríki
sjávar eins og skóg-
unum og jarðveginum. Við þurfum
að gæta fjöreggsins í hafinu um
ókomna tíð og byggja sókn okkar í
nytjastofna á vísindum og sjálf-
bærni.
Græðum sárin
Við þurfum líka að reyna að græða
þau sár sem við höfum valdið. Það
var stór áfangi í sögu umhverfisráðu-
neytisins þegar málefni og stofnanir
skógræktar og landgræðslu fluttust
til þess við síðustu stjórnarskipti.
Þessar aldargömlu stofnanir búa
ekki eingöngu yfir ríkulegri sögu og
þekkingu, heldur vilja og þrótti til að
halda áfram starfi sínu við að stöðva
landeyðingu og græða landið. Ég sé
fram á stórt verkefni í endurheimt í
viðbót við skógrækt og landgræðslu,
sem er endurheimt votlendis. Stór
hluti framræsts votlendis er lítt eða
ekkert nýttur og þar má endurreisa
fjölbreytt vistkerfi. Við þurfum svo
að efla þekkingu okkar á lífríki hafs-
botnsins og skoða hvort við getum
staðið okkur betur í að vernda kór-
alla og svampbotna og önnur sam-
félög djúpsins og kannski end-
urheimt líka sködduð vistkerfi á
hafsbotni, sem kunna að gegna hlut-
verki í lífkeðju hafsins og viðkomu
nytjastofna.
Líffræðileg fjölbreytni og
landbúnaður
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni er
í ár sérstaklega helgaður landbúnaði
og það minnir okkur á þá staðreynd
að lífríkið er undirstaða okkar dag-
lega brauðs og lífsviðurværis. Þegar
við hugsum um vernd lífríkisins reik-
ar hugurinn kannski til geirfuglsins
eða tígrisdýra og pandabjarna og
annarra dýra sem eru útdauð eða
eru í útrýmingarhættu. Við leiðum
síður hugann að moldinni undir fót-
um okkar og þess aragrúa af smá-
sæju lífi sem þar býr. En þar er að
finna í bókstaflegum sem óeig-
inlegum skilningi undirstöðu lífsins á
landi og velferðar okkar mannanna.
Það minnir okkur á að við erum að-
eins ein tegund af milljónum og til-
vera okkar er háð hinum. Ég óska
öllum til hamingju með Dag líf-
fræðilegrar fjölbreytni og vona að
okkur Íslendingum auðnist að sýna í
verki þá virðingu sem við þurfum að
sýna lífinu, fegurð þess og fjöl-
breytni.
Lífið, fegurð þess og
fjölbreytni
Þórunn Sveinbjarnardóttir
skrifar í tilefni af Degri
líffræðilegrar fjölbreytni,
sem er í dag
Þórunn
Sveinbjarnardóttir
»Dagur líffræðilegrar
fjölbreytni er í ár
sérstaklega helgaður
landbúnaði.
Höfundur er umhverfisráðherra.
HVERNIG stendur á því að í
heilbrigðiskerfinu greinum við ein-
staklinga út frá takmörkunum
(sjúkdómum) þeirra
en ekki getu? Af
hverju leggjum við
meiri áherslu á að
fræða nemendur í
heilbrigðisgreinum um
sjúkdóma en heil-
brigði? Getur verið að
„bati“ einstaklinga
liggi að mestu leyti
innra með þeim? Eig-
um við að stefna að
því að greina heilsu á
undan sjúkdómum?
Ísland er, þegar
kemur að lífs-
stílstengdum röskunum á heilsu,
engin undantekning og hefur tíðni
lífsstílstengdra sjúkdóma aukist svo
að jafnvel er farið að nota tungutak
smitsjúkdóma um slíkar raskanir.
Þær geta vissulega orðið langvinnar
en eru alls ekki smitandi í þeim
skilningi orðsins sem við þekkjum
best. Því kann að vera varasamt að
tala um „faraldur“ offitu og fylgi-
kvilla hennar. Þessir langvinnu
sjúkdómar sem eiga rætur sínar í
margsnúnum félagslegum, efna-
hagslegum og líffræðilegum orsök-
um eru taldir stærsti heilsufars-
vandi þeirrar kynslóðar sem nú er
að vaxa úr grasi. Langvinnir sjúk-
dómar eru að stærstum hluta fyr-
irbyggjanlegir og er samábyrgð ein-
staklingsins og samfélagsins á
orsakaþáttunum mikil. Til þess að
geta lækkað tíðni þessara sjúkdóma
þarf margt að haldast í hendur og
hugarfarsbreyting að verða meðal
almennings. En ef til vill er það
gildismat okkar sem þarf hvað mest
á endurskoðun að halda ef við ætl-
um að breyta ástandinu. Við breyt-
um nefnilega ekki heiminum nema
með því að byrja á okkur sjálfum.
Til að leiða slíkar
breytingar frá afleið-
ingartengdri nálgun að
orsakatengdri þarf
hæfa leiðtoga.
Háskólinn í Reykja-
vík svarar kalli sam-
félagsins um öfluga
leiðtoga á sviði heilsu-
tengdrar þjónustu með
nýju námi sem hefur
göngu sína í haust.
Námið er sambland af
markvissri leiðtoga-
þjálfun og sértækum
greinum tengdum lýð-
heilsu og heilsueflingu þjóðarinnar.
Hér á landi búum við svo vel að
eiga fagfólk í fremstu röð á sviði
rannsókna, stefnumótunar og að-
gerða til eflingar heilbrigðis. Nú er
hins vegar aðkallandi þörf fyrir
sterka leiðtoga til að leiða þær
breytingar sem nauðsynlegar eru til
að snúa þessari þróun við og búa til
betra, skilvirkara og hagkvæmara
heilbrigðiskerfi.
Ný hugsun í heilbrigðisþjónustu
kallar á nýja nálgun í námi fyrir
fólk sem er tilbúið til að taka þátt í
þeim breytingum og verkefnum
sem við okkur blasa í heilbrigð-
isgeiranum.
Námið, sem hefst í september
2008 við Háskólann í Reykjavík, er í
samvinnu við þrjá erlenda háskóla:
Columbia-háskólann í New York,
McGill-háskólann í Montreal í Kan-
ada og Mayo Clinic í Rochester í
Bandaríkjunum. Prófessorar frá
þessum virtu stofnunum munu
koma til Íslands til að miðla þátt-
takendunum af þekkingu sinni og
hvetja okkar fólk til dáða.
Stjórnun þekkingarfyrirtækja
eins og heilbrigðisfyrirtæki eru
krefst mikillar hæfni í mannlegum
samskiptum og sveigjanleika í sí-
breytilegu umhverfi heilsu og van-
heilsu. Í náminu verður lögð áhersla
á að nemendur skoði sinn eigin
stjórnunarstíl með gagnrýnu hug-
arfari og öðlist bæði persónulegan
þroska og aukna þekkingu á heil-
brigði og stjórnun. Fagfólk úr
breiðum hópi mun sameina þekk-
ingu sína og ekki síst læra hvert af
öðru en einnig leggjum við áherslu
á að fá til liðs við okkur nemendur
sem telja sig geta gegnt óvenjulegu
hlutverki í heilbrigðismálum þjóð-
arinnar svo sem frumkvöðla sem
koma inn með nýja og ferska hugs-
un og læra að hrinda hugmyndum
sínum í framkvæmd og koma þeim
á framfæri við aðra.
Heilsa er ekki háð heppni – heilsa
er að miklu leyti val hvers og eins.
Heilsa – leiðtogar –
frumkvöðlar – stjórnun
Guðjón Magnússon skrifar um
nýtt nám á sviði heilsutengdrar
þjónustu við Háskólann í
Reykjavík
Guðjón Magnússon
»Ný hugsun í heil-
brigðisþjónustu kall-
ar á nýja nálgun fyrir
fólk sem er tilbúið til að
taka þátt í þeim verk-
efnum sem við blasa í
heilbrigðisgeiranum.
Höfundur er prófessor
í lýðheilsufræði við Háskólann
í Reykjavík.