Morgunblaðið - 06.07.2008, Qupperneq 10

kki er kyrrð í Mosfells-
bænum þennan dag fyrir háværu suði í vélorf-
um. „Þetta eru sláttumenn djöfulsins,“ segir
Jón Kalman Stefánsson brosandi. „Ég loka
reyndar á þessa djöfladýrkendur þarna úti og
heyri þetta ekki þegar ég skrifa.“
Vinnustofan [teiknuð af Pétri Ármannssyni
arkitekt] er í nýreistu garðhúsi við heimili höf-
undarins í Mosfellsbæ. Hún er niðurgrafin að
hluta til að ná lofthæðinni. Ekki aðeins fyrir
hugsunina, heldur líka bókahillurnar. Og þetta
er í fyrsta skipti í áratug sem hillur standa auð-
ar. „Þetta fyllist,“ segir Jón Kalman með hægð.
Það er legubekkur í öðrum enda herberg-
isins. Þó ekki til þess að sofa. „Ég kann eig-
inlega ekki að leggja mig á daginn,“ segir hann.
„Ég hef ekki þann hæfileika. En ég leggst til að
hlusta á tónlist og svo er ágætt að vinna þar á
tölvuna.“
Á vesturveggnum er stór gluggi, sem skrapp
þó saman um helming frá teikningum arki-
tektsins. Enda er útsýnið ekkert síðra um
bókahillurnar – þær þrengja ekki sjóndeild-
arhringinn. Á sumrin er dregið fyrir gluggana,
þar sem birtan getur verið óþægileg, en stund-
um á veturna þykir Jóni Kalmani notalegt að
draga þau frá. „Þá eru trén svört – það þykir
mér fallegt.“
Á skrifborðinu er blýantur og blöð með smáu
letri, sem er nánast ólæsilegt, og þar er orð-
unum raðað í næstu skáldsögu. „Ég skrifa nátt-
úrlega fyrsta uppkast með blýanti,“ segir Jón
Kalman.
– Náttúrlega, étur blaðamaður upp eftir hon-
um.
„Og les það svo yfir og byrja að slá inn á
tölvu. Ég er með þannig flæðandi stíl að ég verð
að halda utan um orðin um leið og ég set þau á
blað. Ef ég myndi slá beint inn á tölvu, þá
myndu þau bara flæða um allt og verða form-
leysa. En það er margt sem maður skrifar bara
fyrir vindinn eða ruslatunnuna, og líklega hendi
ég að minnsta kosti helmingnum af því sem ég
skrifa.“
– Það er mikilvægt að eiga gott strokleður?
„Já, það er jafnmikilvægt og blýanturinn. Yf-
irleitt nota ég það mikið. Stundum næ ég
stemmningu eða senu sem rétt þarf að pússa,
en það er þó aldrei að vita hvað ratar inn á end-
anum. Maður er kannski þrjár vikur að vefa inn
senu og er ánægður með hana, en eftir mánuð
er hún komin í ruslið. Mesta vinnan er að
stroka út.“
Jón Kalman geymir þó fyrsta uppkastið –
frumskrifin. En það er „tilviljunarkennt“ hvort
hann geymir annað. Og blaðamaður veitir eft-
irtekt rauðri minniskompu á skrifborðinu.
„Í fimmtán ár hef ég reynt að koma mér upp
vinnubókakultúr,“ segir hann. „Allir alvöruhöf-
undar eru með glósubók, en ég næ í mesta lagi
að hálffylla þær – svo er það búið. Mér hefur þó
gengið ágætlega með þessa. Yfirleitt hripa ég
niður hugmyndir að senum eða stemmningu.
Og ég er með hana á mér á þvælingi – reyni að
muna eftir henni í bæjarferðum. Það getur ver-
ið helvíti erfitt að vera fjarri heimilinu þegar
orðin fara að suða í höfðinu og hvergi blað og
penna að finna, þá er lífsbjörg í minnisbókinni.“
– Ertu fáanlegur til að tala um næstu bók?
„Nei, ekki mikið,“ segir hann og víkur sér
undan spurningunni, felur andlitið í lófunum,
strýkur höfuðið, grefur hendurnar í hárinu,
„þetta er hjátrú,“ heldur hann áfram, „það væri
eins og að svíkja einhvern. Ég tilheyri þeim
hópi höfunda sem finnst að ekki eigi að tala um
óklárað verk. Það er næstum eins og að tala um
skapgerð á ófæddu barni. Það eina sem ég segi
núna er að þetta er einhvers konar framhald af
Himnaríki og helvíti – heimur sem vex þar.“
Þrátt fyrir að Jón Kalman velji blýant, strok-
leður og yddara, þá er hann með tölvu og meira
að segja þráðlausa nettengingu. „Ég er tengd-
ur bólunni,“ segir hann, „og varð háður tölvu-
pósti um leið og ég kynntist því yndislega sam-
skiptaformi.“
Á borðinu er Flautuleikur álengdar, ljóða-
þýðingar Gyrðis Elíassonar, That Little Somet-
hing eftir Charles Simic og gömul og slitin
kaffikanna, varla að hún hangi saman. „Ég verð
að hafa mína könnu,“ segir Jón Kalman til
skýringar. „Hún er ellefu ára gömul og ég tek
hana með mér þegar ég fer í vinnuferðir.“
Kaffi skiptir rithöfunda máli. Það er gömul
saga og ný. Og þó að kaffihúsin í París séu víðs
fjarri, þá er ekki það sama kaffi og kaffi. „Við
erum aðeins með Bónus og Krónuna í Mos-
fellsbæ. En það þarf að fara í Nóatún í Graf-
arvogi eftir kaffinu mínu, möluðu espressó-
kaffi, 100% Arabica.“
Ef litið er fram hjá kaffinu, þá hefst venju-
legur dagur í lífi rithöfundarins þegar yngra
barnið er komið í leikskólann. „Þá byrjar stíf-
asta törnin; morgnarnir hafa alltaf verið aðal-
vinnustundin hjá mér. Ég frumvinn á morgn-
ana, enda er ég þá ferskur og einbeitingin alveg
óskert. Svo er maður lullandi fram eftir degi.
Það fer eftir því hvar ég er staddur í verkinu.
Stundum vinn ég allan daginn og líka á kvöldin
eftir að börnin eru sofnuð, en þá er verkið kom-
ið það langt að ég get lesið yfir og slegið inn.“
– Hreyfirðu þig mikið?
„Ég hef alltaf þurft þess. Það er eins og í mér
sé hlaupandi strákur. Ég verð að hlaupa – ann-
ars líður mér ekki vel. Annaðhvort hleyp ég eða
sprikla í fótbolta, fer í tækin, bara hvað sem er.
Kannski er ég bara smali.“
– Varstu ekki einu sinni smali?
„Jú, ég var í sveit vestur í Miðdölum, og mað-
ur elti kindur alla daga, þangað til þær voru
reknar á fjall. Svo voru kýrnar sóttar úti í móa,
það er mikil poesía í því að sækja kýr út í móa,
þegar sumarið er ungt, vindurinn sefur og það
eru hrossagaukar á himni. Og að sjálfsögðu fór
maður í leitir á haustin.“
– Gerirðu það enn þá?
„Nei, ég hef ekki farið lengi. Enda fækkar
fénu sífellt og þetta er allt önnur veröld en var.
En það er ógleymanleg upplifun að vera nánast
aleinn í smalamennsku einhvers staðar uppi á
heiðum.“
Eftir lesturinn á Himnaríki og helvíti ímynd-
ar blaðamaður sér að hún sé skrifuð undir
áhrifum frá Aðventu Gunnars Gunnarssonar og
Gamla manninum og hafinu eftir Hemingway –
sé jafnvel óður til þessara tveggja skáldverka,
annars vegar óveðrið á fjöllum og hins vegar
hrakningar á hafi.
„Ég las Aðventu á hverju ári í fjórtán eða
fimmtán ár,“ segir Jón Kalman, „og þjóðsagan
segir að Hemingway hafi orðið fyrir áhrifum af
Aðventu þegar hann skrifaði Gamla manninn
og hafið, jafnvel að hún hafi sprottið upp af Að-
ventu. Senan þegar strákurinn fer yfir fjallið er
vissulega óður til Aðventu í aðra röndina, en ég
var aldrei sérstakur Hemingway-maður. Ég
varð reyndar á sínum tíma ástfanginn af Sun
Also Rises, gleymi aldrei dásamlegri senu á há-
sléttu Spánar, þeir eru tveir á ferð, minnir mig,
á leiðinni á nautaatið, og kæla vínið í læk. Það
er eitthvað svo sterk lífsnautn í því, og nátt-
úrlega fjarri íslenskum veruleika. En svo held
ég að báðir þessir höfundar hafi orðið fyrir
áhrifum … “
Jón Kalman bítur í tunguna.
Jón Kalman bítur í tun
» Svo voru kýrnar sóttar úti í
móa, það er mikil poesía í
því að sækja kýr út í móa, þeg-
ar sumarið er ungt, vindurinn
sefur og það eru hrossagaukar
á himni.
Eftir Pétur Blöndal
pebl@mbl.is
E
Við manninn mælt