Morgunblaðið - 06.07.2008, Blaðsíða 31

ti að þurfa að una þeim kosti
menn hér þurfa að búa við.“
d barnæskunni
di þessara orða verður ekki
ir heimsókn í Shatila, sögu-
mannabúðir í Beirút.
Í byrjun júní var haldin nokkuð óvenjuleg
ljósmyndasýning hér í Beirút. Þar var varp-
að ágætu ljósi á aðstæður, ekki aðeins í Sha-
tila heldur í öllum tólf flóttamannabúðum
Palestínumanna sem finna má í Líbanon.
Aðstandendur sýningarinnar segja að sýn-
ingin muni fara víða, m.a. til einhverra Evr-
ópuríkja. Að ljósmyndasýningunni stóðu
frjáls félagasamtök að nafni Zakira en um
er að ræða verkefni sem hlaut heitið Lahza,
eða innsýn, og var hleypt af stokkunum í
febrúar 2007. Verkefnið fól í sér að fimm
hundruð börnum sem búa í flóttamannabúð-
unum, flestum á aldrinum 7-12 ára, var
kennd undirstöðutækni í ljósmyndun og síð-
an afhent einnota myndavél. Börnin voru
síðan beðin um að festa á mynd umhverfi
sitt og veita þannig innsýn í lífið í búðunum.
Alls tóku börnin meira en 13.000 myndir
og í framhaldinu voru bestu myndirnar
valdar. Þær voru síðan gefnar út í formi
bókar en 70 myndir voru settar upp sem
ljósmyndasýning. Verkefnið Lahza er því
bæði bók og sýning sem gefur mjög sér-
stæða sýn á daglegt líf flóttamanna í gegn-
um augu barnsins.
Myndirnar sýna börn í aðstæðum sem að
mestu leyti ræna þau tækifærinu til að njóta
barnæskunnar, með vopn í höndum eða í
reiðileysi á götum úti. Umhverfið er sann-
arlega ekki sniðið að þörfum þeirra til að
þroskast á sínum eigin hraða og hlýtur að
teljast heilsuspillandi, bæði líkamlega og
andlega. Byssumenningin er áberandi og of-
beldi í loftinu. Myndirnar sýna þjáningu
barna og fullorðinna sem reyna sitt besta til
að lifa af við ömurlegar aðstæður.
Hvað er það sem gerir aðstæður Palest-
ínumanna í Líbanon svo slæmar sem raun
ber vitni? Palestínsku flóttafólki í Líbanon
hefur til þessa verið neitað um borgaraleg
réttindi og hér nýtur það ekki í reynd al-
mennra mannréttinda. Palestínumenn hafa
takmarkaðan aðgang að almennri heilsu-
gæslu og menntun í landinu og lögum sam-
kvæmt mega þeir ekki eiga fasteignir, svo
eitthvað sé nefnt. Landslög takmarka jafn-
framt mjög atvinnumöguleika þeirra, en
Palestínumönnum er ekki heimilt að starfa
við um sjötíu skilgreindar atvinnugreinar.
Fyrir vikið er sú atvinna sem Palest-
ínumönnum býðst einkum á svarta mark-
aðnum, sem aftur þýðir að atvinnuöryggi er
lítið, launin lág og ýmis atvinnutengd rétt-
indi standa þeim ekki til boða.
Flóttafólkið verður fyrir vikið að reiða sig
á þá aðstoð sem UNRWA getur veitt þeim.
UNRWA heldur úti skólum og rekur heilsu-
gæslu, en takmörkuð fjárráð samtakanna
gera það hins vegar að verkum að mikið
vantar upp á að fólki sé gert kleift að lifa
sómasamlegu lífi.
Sögulegar ástæður liggja fyrir því að
hlutskipti Palestínumanna er mun verra í
Líbanon en t.d. í nágrannaríkinu Jórdaníu.
Viðkvæmt jafnvægi ríkti alla síðustu öld í
samskiptum kristinna manna, súnníta og
sjíta í Líbanon og enginn hefur viljað ljá
máls á því að stigin yrðu skref sem túlka
mætti á þann veg að meiningin væri að Pal-
estínumenn yrðu fullgildir þegnar í sam-
félaginu. Hér skiptir m.a. máli að flestir Pal-
estínumenn eru súnnítar og frekari
þjóðfélagsþátttaka þeirra myndi trufla það
ógnarjafnvægi sem ríkir milli þjóðarbrot-
anna.
Þá ber að geta þess að margir Líbanar
kenna Palestínumönnum um borgarastríðið
sem geisaði í landinu frá 1975-1990. Upphaf
þess má rekja til árásar sem róttækir Pal-
estínumenn með aðsetur í Líbanon voru
taldir hafa staðið fyrir. Ýmis vopnuð samtök
þeirra, m.a. Frelsissamtök Palestínumanna
(PLO) með Yasser Arafat í broddi fylk-
ingar, léku stóra rullu í borgarastríðinu.
Ódæðisverk voru framin á báða bóga, sem
olli langvarandi andúð og vantrausti í sam-
skiptum Palestínumanna og Líbana.
Von um betra líf
Þó að myndirnar á Lahza-ljósmyndasýn-
ingunni varpi ljósi á heldur ömurlegt hlut-
skipti palestínskra barna í Líbanon má þó
sums staðar greina vonarneista og gleði yfir
litlu þar sem þau reyna eftir megni að leika
sér á götunum innan um rusl, úrgang og
opnar klóakleiðslur.
Nú í júní minntust Palestínumenn hörm-
unganna, Nakba, með formlegum hætti hér
í Beirút. Hátíðahöldin fólust m.a. í sýningu á
ljósmyndum sem teknar voru á þriðja og
fjórða áratug síðustu aldar með textum
skrifuðum af þeim sem enn muna lífið eins
og það var í Palestínu. Saman gáfu ljós-
myndirnar og textarnir sýn á hamingjuríkt
líf fólks sem sannarlega ann landi sínu afar
heitt.
Jafnframt var haldin um þriggja klukku-
stunda löng dagskrá með ræðuhöldum þar
sem andrúmsloftið einkenndist af reiði yfir
óréttlætinu og því að eftir 60 ár hafi Palest-
ínumenn enn ekki getað snúið heim. Dans-
sýning þar sem konur, karlar og börn sýndu
þjóðdansa leiddi síðan áhorfendur í gegnum
söguna – allt frá lífinu í Palestínu, gegnum
flóttann og fram til dagsins í dag. Þessi
glæsilega sýning lýsti þrátt fyrir allt þraut-
seigju mannsandans andspænis miklum
hörmungum og þeirri von sem býr í brjósti
fólks um að palestínska þjóðin fái einhvern
tíma í nánustu framtíð tækifæri til að lifa lífi
sínu með reisn.
Ljósmynd/ Abdallah Nazir Al-Kayyim, 8 ára.
12 ára.
Ljósmynd/Fatimah Ahmed Al-Amine, 12 ára.
Vonleysi Hver kynslóðin tekur við af annarri í flóttamannabúðunum.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. JÚLÍ 2008 31
Í eina tíð voru flóttamannabúðir Palestínumanna í Líbanon sex-tán talsins en nú eru þær tólf, hinar fyrri voru lagðar í rúst íborgarastríðinu í landinu og aldrei endurbyggðar. Óhjákvæmi-
lega leiddi það til enn frekari þrengsla í búðum sem eftir stóðu og
skildi eftir opið sár í samskiptum Palestínumanna og Líbana.
Sumarið 2007 réðst líbanski herinn til atlögu við öfgahóp, Fatah
al-Islam, sem hreiðrað hafði um sig í Nahr el-Bared, flótta-
mannabúðum í norðurhluta Líbanons, og leiddu átökin til þess að
169 hermenn týndu lífi, 287 liðsmenn Fatah al-Islam og 47 óbreytt-
ir borgarar. Allir íbúar búðanna, 27.000, lentu jafnframt á ver-
gangi og hafast nú við í bráðabirgðaskýlum, í ófullnægjandi hús-
næði eða inni á ættingjum annars staðar. Til að ráða niðurlögum
öfgamannanna – sem tengsl höfðu við al-Qaeda-hryðjuverkanetið –
sá líbanski herinn sig svo á endanum nauðbeygðan til að leggja
búðirnar í rúst.
Palestínumenn óska einskis heitar en fá að snúa aftur til Nahr
el-Bared en þeir hafa miklar efasemdir um að búðirnar verði nokk-
urn tímann endurbyggðar, og vísa þar til fyrri reynslu flóttafólks-
ins í Líbanon. Ríkisstjórn Fouads Siniora hefur hins vegar lýst því
yfir að búðirnar verði endurreistar og er sá ásetningur til marks
um mannlegri afstöðu stjórnvalda til Palestínumanna í landinu. Á
ráðstefnu sem haldin var í Vínarborg sl. mánudag söfnuðust um
122 milljónir Bandaríkjadala til verksins og þess er vænst að olíu-
ríkin við Persaflóa muni síðan leggja til um tvöfalda þá upphæð.
Endurreisn Nahr el-Bared er hins vegar risavaxið verkefni, enda
eyðileggingin gífurleg, og er talið að þrjú ár muni líða þar til síð-
ustu Palestínumennirnir geta snúið aftur heim.
Óska einskis heitar
en að snúa aftur
Ljósmynd/Rasha Ali Abdallah, 12 ára.
Heim? Endurreisn Nahr el-Bared búðanna er risavaxið verkefni.
Shatila-flóttamannabúðirnar eru þær frægustu í Líbanon en þæreru staðsettar í miðborg Beirút. Þar frömdu vopnaðar sveitirkristinna manna, falangistar, fjöldamorð á Palestínumönnum
þegar líbanska borgarastyrjöldin stóð sem hæst árið 1982 – með
vitneskju og vilja ísraelskra hermanna, að því er fullyrt er, en Ísr-
aelsher hafði gert innrás í Líbanon þetta vor og hafði þegar þarna
var komið sögu umkringt búðirnar.
Um átta þúsund manns búa í Shatila og heimsókn þangað er býsna
lærdómsrík. Yfirfullar búðirnar standa enn á þeim landskika sem
þeim var upphaflega úthlutaður og voru reistar sem skamm-
tímalausn fyrir um fjórðung þess fjölda sem þar býr nú. Fólkið hefur
neyðst til þess að reisa nýjar hæðir ofan á þau hús sem fyrir eru úr
því efni sem hendi er næst og veggir og gólf eru víða á mörkum þess
að haldast uppi. Beirút stendur á virku jarðskjálftasvæði og ætla má
að skjálfti upp á rúmlega fimm á Richters-kvarðanum hefði hér
skelfilegar afleiðingar.
Þrengslin eru gríðarleg, göngustígar á milli húsanna varla meira
en tveggja metra breiðir og liggja eins og völundarhús um búðirnar.
Tilfinningunni mætti helst líkja við það að vera stödd í djúpum helli
– byggingarnar gnæfa yfir allt um kring og stundum hefur einfald-
lega verið byggð brú á milli húsanna, í um þriggja metra hæð. Raf-
magnslínur og vatnsleiðslur liggja í stórum flækjum alls staðar, yf-
irleitt rétt yfir höfði fólks en ekki þarf að hafa mörg orð um
hættuna sem af slíku getur skapast.
Auk þrengslanna er loftræsting og birta inni í húsunum lítil eða
engin og þegar kvölda tekur skellur á algjört myrkur á þröngum
strætunum. Vatns- og klóakleiðslur eru einnig algerlega ófullnægj-
andi og á veturna þegar rignir sem mest flæðir vatn í stríðum
straumum inn í híbýli fólks.
Ljósmynd/Rami Ahmed Al-Ali, 12 ára.
Hættur Í Shatila-búðunum búa átta þúsund manns á svæði sem ætlað var
fjórðungi þess fjölda. Byggingar, raf- og vatnsleiðslur skapa hættur.
Þröngir stígar
og rafmagnslínur