Morgunblaðið - 06.07.2008, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 6. JÚLÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Eftir Freystein Jóhannsson
freysteinn@mbl.is
N
ýlega var haldin í Vín
ráðstefna á vegum
WEEE Forum (waste
electrical and eletro-
nic equipment) um
raftækjaúrgang, þar sem fulltrúar
stjórnvalda, framleiðenda og með-
höndlunarfyrirtækja frá flestum
Evrópusambandslöndunum veltu
vöngum yfir þeirri holskeflu aflóga
sjónvarpstækja, sem menn sjá fyrir
sér vegna skipta yfir í stafræna
sjónvarpstækni, sem á að vera lokið
2011. Talið er að svo geti farið að
um 200 milljón sjónvarpstæki verði
þar með að úrgangi og þótt skila-
kerfi séu til þarf að gera sérstakar
ráðstafanir til þess að menn
drukkni ekki í holskeflunni þegar
hún ríður yfir. Kínverskur gesta-
fulltrúi á WEEE Forum í Vín sagð-
ist hins vegar ekki skilja þessa ang-
ist Evrópumanna út af
tæknibreytingunum og sjónvörp-
unum 200 milljón, sem líklegt er að
fólk leggi þeirra vegna. Í Kína væri
líflegur markaður með notuð raf-
tæki frá Japan og fleiri Asíuríkjum;
Kínverjar gera tækin upp og selja
þeim sem ekki hafa ráð á að kaupa
ný tæki. Þessi markaður gæti tekið
við ósköpunum öllum af sjónvarps-
tækjum frá Evrópu, ef menn vildu
fara þá leiðina. Evrópumenn eru
hins vegar mjög tregir til þess að
senda tækin og bera því við að það
sé meira en að segja það að stunda
slíkan útflutning út af Evrópska
efnahagssvæðinu, hvað þá til fjar-
lægrar heimsálfu. Ábyrgð framleið-
andans myndi fylgja þeim, hvert
sem þau færu, og það þótti þeim
ekkert tilhlökkunarefni að fá
kannski eitthvað í bakið alla leið frá
Kína.
Mönnum vex hinsvegar ekki í
augum að koma rafdrasli til Kína,
en tækniiðnaðurinn á sér óhrein
börn í skaðlegum efnum; t.d. í far-
símum og tölvum, sem samkvæmt
Sameinuðu þjóðunum nema nú 20
til 50 milljónum tonna á ári. Stórum
hluta raftækjaúrgangsins, sér-
staklega eru Bandaríkjamenn iðnir
við þann kola, er komið til Kína,
Indlands og Nígeríu, þar sem menn
reyna að nýta eitthvað úr honum, en
það er til muna ódýrari lausn að
senda úrganginn svona burt í stað
þess að ráðast gegn honum heima
fyrir. En nú hafa Evrópumenn tekið
af skarið hvað þetta varðar með
Evróputilskipun um meðferð á raf-
og rafeindatækjaúrgangi.
En aftur að áhyggjum manna á
Vínarráðstefnunni. Reyndar kunna
menn að mikla vandann fyrir sér,
því þótt farið sé yfir í stafrænar
sjónvarpsútsendingar þurfa menn
ekki endilega að farga sjónvarpinu
sínu og kaupa nýtt. Það er hægt að
fá „afruglara“ og auk þess byrjaði
breytingin yfir í stafrænt sjónvarp
sums staðar ekki í gær.
Bretar eru komnir Evrópumanna
lengst í stafrænu sjónvarpi og má
rekja það til samkeppni Sky við
BBC. Þjóðverjar miða við að vera
orðnir stafrænir á næsta ári. Ann-
ars staðar eru menn misjafnlega á
vegi staddir, þótt margir verði að
bretta upp ermarnar til að vera
klárir 2011. Hér uppi á Íslandi ger-
ast þessir hlutir hægt sem aðrir;
markmið fjarskiptaáætlunar var
sett við að allir Íslendingar skyldu
hafa aðgang að stafrænu sjónvarpi
á þessu ári. Stafrænt sjónvarp hefur
verið fáanlegt í áskrift um nokkurt
skeið, en hefðbundnum sjónvarps-
útsendingum verður vafalaust hald-
ið áfram enn um sinn. Við Íslend-
ingar höfum hins vegar gengið hratt
um flatskjárdyrnar síðustu misseri,
en ekki er víst að flatskjárinn sé
með stafrænan móttakara.
Alltaf má fá eitthvað nýtt
En þótt sjónvarpstæki hafi legið
þyngst á ráðstefnumönnum þessa
daga í Vín, þá er í fleiri horn að líta
þegar raftækjaúrgangur er annars
vegar. Það eru ekki bara sjónvarps-
tæki sem við hendum á haugana í
stórum stíl. Samkvæmt tölum frá
háskóla SÞ í Vín eru sett á markað
að meðaltali um 19 kíló af raftækj-
um á mann ár hvert í löndum Evr-
ópusambandsins. Þetta gera 10,3
milljónir tonna á ári og er áætlað að
talan verði komin í 24 kíló á mann
2020. Þær athuganir sem gerðar
hafa verið hér á landi benda til þess,
að tölurnar fyrir Ísland séu hærri.
Meðaltalsinnsöfnun til endurnýt-
ingar og endurvinnslu á mann í
Evrópusambandslöndum er 5,5 kg á
mann, sem gera 2,7 milljónir tonna.
Duglegustu þjóðirnar á þessu sviði
standa reyndar utan ESB; EFTA-
þjóðirnar Norðmenn og Svisslend-
ingar eru með 14 og 12 kg. Ekki er
ósennilegt að ætla okkur Íslend-
ingum 8 kg á mann, þegar skilakerfi
fyrir raftækjaúrgang verður komið
á laggirnar, en trúlegt er að talan sé
nú í kringum 4 kg sem koma inn á
söfnunarstöðvar sveitarfélaganna.
Aukningin á notkun raftækja vex
stöðugt; ný tækni leysir eldri af
hólmi, meðallíftími gsm-síma er 18
mánuðir, og heimilistæki með smá-
gervigreind senda eldri tæki á
haugana. Hvern dag sem upp renn-
ur finna menn einhverjar tækninýj-
ungar, sem við getum helzt ekki
beðið með til morguns að kaupa. Og
þá hendum við einfaldlega þeim
tækjum sem við eigum fyrir á ösku-
haugana. Það er ekki langt í það að
WEEE Forum verði að efna til ann-
arrar ráðstefnu um önnur raftæki
en sjónvörp.
Í vor uppfylltu íslenzk stjórnvöld
Evróputilskipun um meðhöndlun
raftækjaúrgangs með samþykkt Al-
þingis á lögum þar um. Nú var farin
önnur leið en fela Úrvinnslusjóði úr-
vinnslugjaldskerfið, eins og hann
gegnir nú fyrir bíla, hjólbarða, 14
flokka spilliefna, heyrúlluplast, um-
búðir og pappa, pappír og plast.
Ólíklegt var talið að Evrópumagtin
myndi samþykkja Úrvinnslusjóð
sem handhafa framleiðendaá-
byrgðar á raftækjum með inn-
heimtu gjalds í gegn um tolla- og
skattayfirvöld og því ákváðu íslenzk
stjórnvöld að feta í fótspor Evr-
ópumagtarinnar með framleið-
endaábyrgð.
Samkvæmt lögunum eiga raf-
tækjaframleiðendur og innflytj-
endur að koma sér saman um skila-
kerfi sem nefnd skipuð af
umhverfisráðherra og að hluta til
með tilnefningum frá atvinnulífunu
skal sjá um framkvæmd á. Kjarni
þessa er að framleiðendur beri ekki
aðeins ábyrgð á raftækjunum nýj-
um og brúklegum, heldur einnig
eftir að þau verða að úrgangi. Þeim
er gert skylt að greiða fyrir með-
höndlun á úrgangi er stafar af þeim
vörum, sem þeir setja á markað.
Ekki er þó allt kerfið lagt á fram-
leiðendur; skýr skil eru á milli söfn-
unarstöðva, sem sveitarfélögin taka
þátt í því og skilakerfa. Opnað er á
aðkomu Úrvinnslusjóðs, ef fram-
leiðendur óska eftir samstarfi við
hann um skilakerfið.
Lögin eiga að taka gildi um ára-
mótin; umhverfisráðherra á að
skipa stýrinefnd og framleiðendur
og innflytjendur eru komnir á veg
með sinn hluta; undirbúningsstofn-
fundur félags til að reka skilakerfi
framleiðenda og innflytjenda raf-
og rafeindatækja hefur verið boð-
aður 10. júlí og stefnt er að form-
legri félagsstofnun í haust.
Á dögunum voru haldnir fundir í
umhverfisráðuneytinu með fulltrú-
um atvinnulífsins og þeim sem með-
höndla úrgang. Sigurbjörg Sæ-
mundsdóttir, sérfræðingur
umhverfisráðuneytisins, segir unnið
að því að framkvæmd málsins taki
gildi í haust, en framleiðendur og
innflutningsaðilar eiga að vera bún-
ir að skrá sig í sérstakt skilakerfi
fyrir 1. október og einnig þarf að
liggja fyrir hvernig framkvæmdinni
á endurvinnslu/förgun verður hátt-
að, þegar lögin taka gildi um ára-
mótin.
Dýr úrgangur að
meðhöndla og farga
Innflutningur okkar á raftækjum
nemur nú um 7 þúsund tonnum á
ári og ef 20% koma til endurvinnslu
og endurnýtingar, þá eru það um
1400 tonn.
Björn Hafsteinn Halldórsson,
framkvæmdastjóri Sorpu, segir fyr-
irtækið taka við ýmsum raftækjaúr-
gangi á endurvinnslustöðvunum.
Þetta eru þrír flokkar og á síðasta
ári var magnið sem tekið var við af
þessum úrgangi á endurvinnslu-
stöðvunum:
Kælitæki: 320 tonn
Tölvur: 245 tonn
Skjáir/sjónvörp: 445 tonn
Alls rafeindatæki: 1.010 tonn árið
2007.
Björn segir, að þó þetta séu ekki
nema um 2% af úrgangsmagninu
sem kom á endurvinnslustöðvarnar
200.000.000
 Við erum í rafmögnuðu rusli.  Alls kyns raf- og
rafeindatækjaúrgangur hrúgast upp svo ört að ekki
festir auga á.  Einn daginn eru það 200 milljón
sjónvarpstæki, þann næsta 200 milljón tölvur og svo
fáum við önnur 200 milljón heimilistæki í hausinn.
Í HNOTSKURN
»Framleiðendaábyrgð þýðir að kostnaður við söfnun, endurnýt-ingu og förgun verður tekinn inn í vöruverðið, t.d. þegar neyt-
endur kaupa nýjan ísskáp eða þvottavél.
» Þróaðar verða endurvinnslu- og endurnýtingarleiðir»Kostnaður við allan lífsferil vöru leggst á hvern einstaka neyt-anda en ekki á almennan skattgreiðanda.
»Ábyrgð er hvers og eins framleiðanda en ekki er um að ræðaheildarábyrgð allra. Slíkt stuðlar að sjálfbærri hönnun rafvöru
»Slík framleiðendaábyrgð er í samræmi við mengunarbótareglunaog þýðir að kostnaður við viðeigandi meðhöndlun úrgangs sé
greiddur af framleiðendum alla leið.
» Innleiðing tilskipunarinnar í Evrópu hefur leitt til mjög mismun-andi meðhöndlunar- eða skilakerfa. Oftar en ekki greiða sveit-
arfélög hluta af kostnaði, andstætt þeim meginreglum sem nefndar
eru hér að ofan.
»Lagt hefur verið til við Evrópuþingið að það taki upp sérstakagrein um framleiðendaábyrgð við endurskoðun á rammatilskipun
um úrgang.