Morgunblaðið - 06.07.2008, Qupperneq 26

26 SUNNUDAGUR 6. JÚLÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Þriðji geirinnsvokallaði,ýmis frjáls
félagasamtök og
sjálfseignarstofn-
anir, sem tilheyra
hvorki einkageir-
anum þar sem fyrirtæki eru
rekin með hagnað að leið-
arljósi, né opinberum rekstri,
hefur ekki verið áberandi hér á
landi sem heild. Hann hefur
ekki átt sér nein regnhlífar-
samtök eða sameiginlegan mál-
svara eins og tíðkast þó í mörg-
um löndum.
Þetta breyttist nú í sumar
þegar stofnuð voru samtökin
Almannaheill. Aðild að þeim
eiga fjórtán félagasamtök, sem
vinna að almannaheill á Íslandi.
Sem dæmi má nefna Ör-
yrkjabandalagið, Blindra-
félagið, Neytendasamtökin og
Krabbameinsfélagið.
Guðrún Agnarsdóttir, for-
stjóri Krabbameinsfélagsins,
var á stofnfundinum kjörin for-
maður samtakanna. Í viðtali við
Kolbrúnu Bergþórsdóttur hér í
blaðinu í gær segir Guðrún að
samtökin muni einbeita sér að
þremur verkefnum; að vinna að
einföldu og bættu skattaum-
hverfi þriðja geirans eins og
gerist í nágrannalöndunum,
beita sér fyrir því að sett verði
heildarlög um starfsvettvang-
inn, réttindi og skyldur og loks
að skýra og skilgreina hlutverk
og gagnsemi samtakanna fyrir
opinberum aðilum og almenn-
ingi.
Guðrún bendir réttilega á að
almannaheillasamtök vinna gíf-
urlega mikilvægt starf. Mikið
af því er unnið í sjálfboðavinnu
og fyrir frjáls framlög almenn-
ings. Hún rifjar upp að þegar
fulltrúar 75 samtaka voru sam-
an komnir í Iðnó að taka við
söfnunarfé frá Landsbank-
anum hafi hún horft yfir hópinn
og hugsað með sér
að ef öll þessi sam-
tök hættu starf-
semi yrðu þau
sannarlega sýnileg.
„Þá myndu stjórn-
völd og aðrir sjá
hversu gríðarlega mikilvægt
starf þau vinna til að tryggja
velferð í samfélaginu og létta
þannig mjög á hinu opinbera.“
Þetta eru orð að sönnu. Vel-
ferðarkerfið í landinu er að
stórum hluta rekið af frjálsum
félagasamtökum og sjálfseign-
arstofnunum – og þannig á það
að vera. Það verður að gæta
þess að varðveita þá „sjálfboða-
vinnu, eldheitu hugsjón og
grasrótarþekkingu á málefn-
inu“ sem Guðrún Agnarsdóttir
nefnir og einkennir þriðja geir-
ann.
Samtök og fyrirtæki í þriðja
geiranum hafa oft umfangsmik-
inn rekstur með höndum. Það
er þess vegna í raun sjálfsagt
og eðlilegt að honum verði sett-
ur skýrari rammi með heild-
stæðri löggjöf um geirann, eins
og Almannaheill fer fram á.
Sömuleiðis er nauðsynlegt að
skoða skattalegt umhverfi
þriðja geirans. Þar ber þó að
hafa í huga að hér á landi höf-
um við borið gæfu til að byggja
upp einfalt skattkerfi með fáum
undanþágum, sem er ein for-
senda þess að hægt sé að halda
sköttum lágum og lækka þá
frekar. Það er fremur hagur
þriðja geirans að skattar séu
lágir og margir aflögufærir til
að styðja góð málefni en að
mikið sé af flóknum undan-
þágum í skattkerfinu.
Samtökin Almannaheill hafa
eignazt góðan talsmann í Guð-
rúnu Agnarsdóttur. Gera má
ráð fyrir að stofnun samtak-
anna hafi í för með sér að skiln-
ingur á starfi þriðja geirans
fari vaxandi.
Velferðarkerfið er
að stórum hluta
rekið af frjálsum
félagasamtökum}
Þriðji geirinn FRÉTTASKÝRINGEftir Ágúst Inga Jónsson
aij@mbl.is
S
kilyrðin í sjónum hafa
breyst á síðustu árum;
nefna má hitastig, selt-
umagn og strauma. Lífs-
hættir fiska og sjáv-
arspendýra kunna að breytast
samfara þessu og nauðsynlegt er að
fylgjast grannt með þróuninni.
Hvað seli varðar þá eru vísbend-
ingar um að þeir hafi fært sig norð-
ar í kaldari sjó, einkum útselurinn.
Erlingur Hauksson sjávarlíffræð-
ingur hjá hringormanefnd segist
ekki geta fullyrt um þetta, en með
breyttum skilyrðum í sjónum segist
hann telja að útselurinn, að minnsta
kosti, sé nú í auknum mæli kominn
norður fyrir land. Erlingur hefur
áhuga á að þetta verði rannsakað.
Sömuleiðis telur hann mikilvægt
að ný könnun verði gerð á fæðuvali
og framboðinu í sjónum og í ár hefst
sýnasöfnun í þessum tilgangi. Með
minnkandi þorskstofni og áföllum í
sílastofninum sé forvitnilegt að
skoða fæðu sela nú miðað við nið-
urstöður rannsóknar sem gerð var
fyrir fimm árum.
Erlingur telur ekki útilokað að
selurinn hafi það verra nú en þegar
þorskstofninn var í hámarki. Varð-
andi sílið þá velta vísindamenn því
fyrir sér hvaða áhrif það hafði á sel-
inn þegar sílið hvarf við suður-
ströndina, því sílið hefur verið
helsta fæða ungra útsela og land-
sela á öllum aldri. Bæði landselur
og útselur lifa á fjölbreyttu fisk-
meti. Útselurinn étur meira af
hrognkelsi og steinbít heldur en
landselurinn, sem aftur étur meira
af þorski og síli. Annars er val á
fæðu svipað.
Stofnarnir taka við sér
Selastofnar við landið hafa tekið
við sér á síðustu árum, en fjöldi sela
við landið er talinn reglulega. Land-
selurinn var síðast talinn árið 2006.
Voru þá 12 þúsund dýr í stofninum
og hafði hann vaxið frá árinu 2003
þegar hann var 10 þúsund dýr.
Útselurinn var talinn árið 2005 og
voru þá um 6 þúsund dýr við landið.
Fjölgun hafði sömuleiðis orðið í út-
selastofninum frá árinu 2002 þegar
metið var 5.500 dýr í stofninum.
Um 1980 var landselastofninn
mun stærri, líklega um 34 þúsund
dýr, en hann minnkaði um 4% á ári
fram til ársins 2006 er hann tók að
hjarna við að nýju. Útselastofninn
var í kringum 1990 um 12.000 dýr.
Ekki er vitað hve útselastofninn var
stór fyrir um hundrað árum, en í
byrjun 20. aldar er áætlað að 50-60
þúsund landselir hafi verið við land-
ið.
Á vegum Landssambands ís-
lenskra útvegsmanna var hring-
ormanefnd sett á laggirnar árið
1979. Nefndin greiðir ákveðna upp-
hæð fyrir veiddan útsel og eru nú
60 krónur greiddar fyrir kílóið og
auk þess 3.500 krónur fyrir neðri
kjálkann. Þá eru greiddar 4.500
krónur fyrir útselskópaskinn. Hver
fullorðinn útselsbrimill vegur um
300 kíló og urturnar 170-200 kíló.
Selur er lokahýsill fyrir selorm-
inn, en lirfa hans er í fiskholdi og er
það einkum útselur sem dreifir
orminum. Því telur nefndin æskilegt
að viðhalda útselsveiðum þó svo að
skinnin af útsel séu ekki verðmæt.
Þau hafa reyndar verið leðursútuð
og notuð í handverk.
Selastofnar taka við
sér og færa sig norðar
Morgunblaðið/Ágúst Ingi
Í látri Landselur í látri við Rauðasand, en algengt er að þar kæpi yfir 100
urtur. Um þetta leyti árs er því mikið um að vera á þessum slóðum og 2-300
landselir af öllum stærðum og gerðum fylgjast forvitnir með því sem fyrir
augu ber. Selurinn var til skamms tíma veiddur í net við sandinn, en lítið
hefur verið um það í seinni tíð.


 

 

 




   

  
 

     
AÐEINS voru veiddir um 70 land-
selskópar hér við land á síðasta
ári. Þetta er mikil breyting frá
því þegar
mest var, en
samdráttinn
má einkum
rekja til
verðfalls á
skinnamörkuðum.
Á áttunda áratug síðustu aldar
var algengt að árlega væru
veiddir 5-6000 selir hér við land,
einkum landselskópar. Frá árinu
1986 hefur jafnt og þétt dregið
úr selveiði og frá árinu 2002
hefur skráður afli, þar með tal-
inn meðafli fiskibáta, verið undir
þúsund dýrum. Í fyrra bárust
upplýsingar um 384 veidda seli.
Kópaveiðar eru að byrja um
þessar mundir og er mest af
landselskópum við Breiðafjörð
og á Húnaflóa. Skinnin eru seld
á mörkuðum og hefur verð
hækkað á mörkuðunum, jafn-
framt því sem útflytjendur
hagnast á veikri krónu.
Útselslátur eru aðallega á Norð-
ur-Ströndum. Árið 2005 settu
stjórnvöld þau markmið fyrir út-
selsstofninn við Ísland að stefnt
skyldi að því halda stofnstærð-
inni nálægt því sem var árið
2004. Minnkaði stofninn yrði
gripið til aðgerða til að snúa
þeirri þróun við.
Hverfandi líkur eru á að stofninn
sé undir þessum mörkum, þvert
á móti líklegt að hann hafi frekar
styrkst.
Minnkandi selveiði
2. júlí 1978: „Varanleg vegagerð um
landið allt er í raun nýtt landnám
fyrir okkur Íslendinga. Gatnagerð í
Reykjavík og öðrum þétt-
býlissvæðum hefur gerbreytt svip-
móti borgar og kaupstaða og kaup-
túna. Öll er þessi byggð hreinlegri
og fallegri en áður var. Hið sama
mun verða, þegar varanlegir vegir
hafa verið lagðir um landið allt.
Landið mun breyta um svip. Það
verður hreinna og fallegra. Tæki-
færi fólks til þess að ferðast með
þægilegu móti um landið margfald-
ast. Hinar dreifðu byggðir verða í
betra vegasambandi en áður. Fjár-
hagslegur sparnaður vegna minna
viðhalds á bílum og minni notkunar
eldsneytis verður geysilegur. Öll
rök hníga að því, að varanleg vega-
gerð verði næsta stórátak í mál-
efnum lands og þjóðar.“
. . . . . . . . . .
3. júlí 1988: „Þjóðin á nú um tvo
kosti að velja: Annar er sá, að halda
áfram að loka augunum fyrir því,
sem er að gerast í kringum okkur,
taka inn vímuefni með reglulegum
gengisfellingum og óraunsæjum að-
gerðum á borð við raunvaxtalækk-
un með stjórnvaldsákvörðun og
halda áfram erlendum lántökum,
eftir því, sem færi gefst. Við og við
fáum við happdrættisvinning í
formi hagstæðra ytri skilyrða eins
og undanfarin misseri, sem fleytir
okkur áfram. Þegar til lengri tíma
er litið þýðir þetta hins vegar, að við
drögumst aftur úr öðrum þjóðum í
lífskjörum og smátt og smátt kemst
unga fólkið að þeirri niðurstöðu, að
betra sé að búa annars staðar.
Hinn kosturinn er sá, að horfast nú
í augu við veruleikann og hefjast
handa um þann uppskurð í atvinnu-
og efnahagsmálum, sem óhjá-
kvæmilegur er. Hann felst að veru-
legu leyti í grundvallarbreytingu í
rekstri sjávarútvegs og fiskvinnslu.
Til viðbótar þarf að koma rækileg
hreinsun í opinbera kerfinu, þar
sem sóun og eyðsla er miklu meiri
en almenningur hefur nokkra hug-
mynd um. Slík stefna kallar á hug-
arfarsbreytingu almennings,
stjórnmálamanna og forystumanna
í atvinnulífi.“
Úr gömlum l e iðurum
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Þ
ví á að fylgja mikill metnaður að
bera ábyrgð á rekstri rík-
isútvarps. Það verður að ætlast
til, að slíkur fjölmiðill sé hlut-
lægur í efnisumfjöllun sinni og
bjóði upp á fjölbreytilegri og vandaðri dag-
skrá en ljósvakamiðlar í einkaeign. Út frá
þessu gengur Guðni Ágústsson í grein sinni í
Morgunblaðinu á föstudag. Þar veitist hann
að Sjálfstæðisflokknum fyrir að vilja selja rík-
isútvarpið, en „vel búnir auðmenn sparibúast
til að eignast gripinn eða hirða það besta úr
dánarbúinu“, stendur þar. Ekki lýsir þetta
stefnu Sjálfstæðisflokksins og er þess vegna
ekki sannleikanum samkvæmt. Í fjölmiðla-
frumvarpinu var þvert á móti girt fyrir að
auðmenn gætu ráðið yfir fjölmiðlum landsins,
en helstu lautinantar þeirra voru Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir á Alþingi og Ólafur Ragnar Grímsson á
Bessastöðum og höfðu sitt fram.
Ríkisútvarpið býr við þá sérstöðu að geta farið ofan í
vasa skattgreiðenda. Afnotagjöldin voru hækkuð um 4%
1. desember og þó bað útvarpsstjóri um, að þau yrðu
hækkuð um 20% til viðbótar 1. ágúst. Það lýsir mikilli
óskammfeilni. Í ölduróti getur enginn fleytt kerlingar.
Útvarpið verður að láta sér duga 5% hækkun og er það
fullnóg, af því að tekjurnar eru tryggðar lögum sam-
kvæmt. Og svo hefur útvarpið frjálsan aðgang að auglýs-
ingamarkaðnum, sem mörgum þykir of langt gengið.
„Útvarpið gegnir ekki menningarhlutverki
og þar er ekki talað gott mál,“ sagði vinur við
mig á dögunum. Og hann hefur mikið til síns
máls. Að gefnu tilefni gerði ég það að umtals-
efni í pistli mínum í vetur, að það væri hollt
fyrir ríkisútvarpið að með því væri fylgst
reglulega, hvernig það ræki skyldur sínar,
hvort það væri t.d. hlutlægt í fréttaflutningi
sínum eða drægi taum Sjálfstæðisflokksins
eins og Össur Skarphéðinsson hefur haldið
fram. Slíku eftirliti er auðvelt að koma við og
er í sannleika sagt óhjákvæmilegt, úr því að
ríkisútvarpinu eru sett markmið í lögum.
Engum kom á óvart, að Rkisútvarpið skyldi
þurfa að draga saman seglin og sýna aðhalds-
semi eins og efnahagsástandið er. En áhersl-
urnar voru rangar hjá útvarpsstjóra og stjórn
félagsins. Það var rangt að fækka fréttamönn-
um á Ísafirði úr tveimur í einn, á Egilsstöðum úr þremur í
tvo og um eitt stöðugildi á Akureyri. Af því að skilaboðin
eru þau, að útvarp allra landsmanna eigi heima í Reykja-
vík og hafi sömu heimilisfesti og Vatnajökulsþjóðgarður.
Það leynir sér ekki, að Vestfirðir, Norðurland og Austur-
land, að ég tali nú ekki um Vatnajökulsþjóðgarð, séu hin-
um megin á hnettinum í hugum sumra.
Það er skrítilegt, að ríkisútvarpið skuli reka útvarpsrás
með klassískri tónlist og jass, sem aðeins nær til höfuð-
borgarsvæðisins. En það ku vera vegna þess að fólk úti á
landi er ómúsíkalskt!
Halldór
Blöndal
Pistill
Útvarp allra landsmanna …