Morgunblaðið - 06.07.2008, Síða 27

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. JÚLÍ 2008 27
Gallup mælir vísitölu efnahagslífsins. Þegar hún er í 200 telja öll fyrirtæki horfurnar
betri en þegar síðast var spurt. Þegar hún er núll, telja allir horfurnar verri.



 

 

 



 

 


   
V
erulegar þrengingar munu
verða í atvinnulífinu þegar
kemur fram á haust. Í for-
síðufrétt Morgunblaðsins í
dag, laugardag, kemur
fram að innheimtufyr-
irtæki séu byrjuð að finna
fyrir því að erfiðara sé að
innheimta kröfur. Flestir
búast við að ástandið snar-
versni í haust og ýmsir geti lent í greiðsluerf-
iðleikum. Umsóknum um aðstoð hjá Íbúða-
lánasjóði vegna greiðsluerfiðleika fjölgar.
Ráðgjafarstofa heimilanna ræður sér aukafólk
til að anna eftirspurn fólks með fjárhags-
áhyggjur. Hverfi í byggingu eru eins og
draugabæir, enda fá húsbyggjendur ekki lán
fyrir framkvæmdum.
Svartsýni hjá fyrirtækjunum
Capacent Gallup birti í vikunni könnun, sem
gerð var fyrir Seðlabankann, fjármálaráðu-
neytið og Samtök atvinnulífsins meðal for-
svarsmanna fyrirtækja. Þar kom fram mikil
svartsýni á horfurnar næstu misserin. Þannig
telja 76% stjórnenda í 400 stærstu fyr-
irtækjum landsins að ástandið í efnahagslífinu
sé nú fremur eða mjög slæmt. Stjórnendur
32% fyrirtækjanna telja að eftir hálft ár verði
horfur betri, 26% telja að ástandið verði
óbreytt, en 42% telja að það verði þá verra.
Umbreytingin er mikil; svokölluð vísitala at-
vinnulífsins, sem Gallup reiknar og var nálægt
hámarksgildinu 200 fyrir ári er nú komin niður
undir núllið.
Þótt enn séu umsvif í atvinnulífinu mikil eru
fyrirtæki byrjuð að lenda í erfiðleikum og
segja upp fólki. Fjórðungur stóru fyrirtækj-
anna, sem könnun Gallup náði til, ætlar að
segja upp fólki á næstunni. Hins vegar segjast
16% gera ráð fyrir fjölgun starfsfólks. Þetta
þýðir að einhverjir þeirra, sem missa vinnuna í
haust, fá nýtt starf en ekki nærri því allir. Gera
má ráð fyrir að uppsagnirnar komi fram af
fullum þunga þegar sumarleyfum lýkur.
Margir verða þá sjálfsagt á launum fram undir
áramótin, en þá geta afleiðingar atvinnuleysis
farið að segja til sín, með tilheyrandi erf-
iðleikum fyrir heimilin í landinu. Fólk mun
lenda í vandræðum með að standa við fjár-
hagsskuldbindingar sínar, auk allra annarra
neikvæðra áhrifa atvinnuleysis og fjárhags-
áhyggna. Í Morgunblaðinu í gær, föstudag,
kemur fram að prestar finni vel fyrir því að
fjárhagsáhyggjur hafi neikvæð áhrif á hjóna-
bönd og fjölskyldulíf. Afleiðingarnar af efna-
hagssamdrætti eru víðtækar.
Við þessar aðstæður getur myndazt mjög
erfitt andrúmsloft í þjóðfélaginu. Það skiptir
miklu máli að gera það ekki verra en það þarf
að vera. Þar kemur ýmislegt við sögu.
Sátt á vinnumarkaði
Eitt af því eru samskipti aðila vinnumarkaðar-
ins. Forsendur kjarasamninganna, sem gerðir
voru í febrúar, eru augljóslega brostnar, en
þeir gerðu ráð fyrir áframhaldandi kaupmátt-
araukningu og minnkandi verðbólgu. Í leiðara
fréttabréfs Samtaka atvinnulífsins sl. fimmtu-
dag skrifaði Vilhjálmur Egilsson, fram-
kvæmdastjóri SA, að „ekki einu sinni krafta-
verk“ gæti komið í veg fyrir að forsendurnar
brystu.
Í þessari stöðu þurfa bæði atvinnurekendur
og stéttarfélög að sýna mikla ábyrgð. Launa-
hækkanir, sem engin innistæða er fyrir, gera
ástandið aðeins verra, hleypa upp verðbólg-
unni og auka á atvinnuleysið, því að mörg fyr-
irtæki geta ekki tekið á sig neina hækkun
launakostnaðar. Hér þarf að takast samstaða
um einhvers konar nýja þjóðarsátt. Litlir hóp-
ar, sem skerast úr leik og spilla vinnufriðnum,
eins og flugumferðarstjórar gerðu sig líklega
til að gera á dögunum, munu njóta ákaflega lít-
illar samúðar hjá almenningi. Launafólk verð-
ur einfaldlega að horfast í augu við að það
verður að taka á sig einhverja kjaraskerðingu í
raun. Það er betra en að hafa ekki vinnu.
Axlar ofurlaunafólkið byrðarnar?
En þá er líka annað, sem skiptir gífurlegu
máli; hvernig fólk upplifir vaxandi misskipt-
ingu í samfélaginu. Þótt langflestir hafi hagn-
azt á því góðæri, sem hér hefur verið ríkjandi
undanfarin ár, er engum blöðum um það að
fletta að misskiptingin hefur aukizt. Hér hefur
orðið til ný stétt fólks, sem hefur tekjur og á
eignir, sem eru algerlega úr takti við það sem
hinn venjulegi launamaður þekkir eða skilur.
Margt af þessu fólki hefur vafalaust orðið
fyrir miklum áföllum vegna gífurlegrar lækk-
unar hlutabréfaverðs og sumir, sem áttu millj-
arða fyrir fáeinum mánuðum, eiga kannski lítið
í dag. En taka allir afleiðingunum? Ef ein-
staklingar, sem stýrðu gengi almenningshluta-
félaga í hæstu hæðir og stýrðu því svo aftur
niður á botninn, með tilheyrandi afleiðingum
fyrir marga smærri fjárfesta, halda áfram lúx-
uslifnaði sínum mun það hleypa illu blóði í al-
menning, sem þarf að herða sultarólina.
Nýjar fréttir af tuga eða hundraða milljóna
króna launum og kaupaukum forstjóra og ann-
arra stjórnenda í fyrirtækjum myndu hafa
sömu áhrif. Gagnrýni á ofurlaunin hefur reglu-
lega komið fram á undanförnum árum. Fyr-
irtækjastjórnendurnir, sem um ræðir, hafa get-
að varizt þeirri gagnrýni með því að segja að
þeir tryggi hluthöfunum svo gífurlegan arð, að
þeir eigi skilið að vera á góðum launum. Nú er
sú röksemd úr sögunni í bili, ef hún verður þá
nokkurn tímann nothæf aftur. Eigi að takast að
viðhalda sátt og samstöðu á vinnumarkaðnum í
okkar litla samfélagi verður að sjást að hin nýja
stétt ofurlaunamanna axli byrðarnar til jafns
við venjulegt launafólk.
Samrunar og samkeppni
Rekstrargrundvöllur margra fyrirtækja er afar
erfiður. Gera má ráð fyrir að viðbrögð margra
fyrirtækja verði að reyna að ná fram hagræð-
ingu með sameiningu við önnur fyrirtæki. Sam-
eining Kaupþings og SPRON er áreiðanlega
aðeins fyrsta sameiningin á fjármálamark-
aðnum og í mörgum öðrum geirum má gera ráð
fyrir samruna fyrirtækja.
Við þessar aðstæður mun reyna gríðarlega á
samkeppnisyfirvöld. Tekið hafa gildi breyt-
ingar á samkeppnislögum, sem hafa í för með
sér að samruni fyrirtækja má ekki taka gildi
fyrr en Samkeppniseftirlitið hefur fjallað um
hann, nema í undantekningartilvikum.
Hættan er sú að Samkeppniseftirlitið, sem
ennþá er undirmannað, muni ekki ráða við hol-
skeflu samrunatilkynninga, sem er líklegri en
ekki þegar líður á þetta ár.
Sömuleiðis getur stofnunin komizt í mjög
erfiða stöðu í ýmsum málum. Í einhverjum til-
fellum getur verið um það að ræða að fyrirtæki
sameinist öðrum eða neyðist einfaldlega til að
hætta rekstri. Hvort verður skárri kostur fyrir
virka samkeppni á viðkomandi markaði? Á
hvorn veginn sem fer er ósennilegt að kreppan
framundan hafi jákvæð áhrif á samkeppni í
landinu.
Út úr kreppunni
Eitt er hvernig brugðizt verður við kreppunni
á ýmsum vígstöðvum. Hitt er hvernig á að
komast út úr henni og byrja að byggja upp á
nýjan leik. Hvaða nýju verkefni geta komið
hjólum atvinnulífsins í snúning á nýjan leik?
Nærtækasta svarið er: Álver og virkjanir.
Aðrir kostir í atvinnuuppbyggingu, sem rædd-
ir hafa verið að undanförnu, eru engan veginn í
hendi. Hins vegar er skýr og ákveðinn vilji af
hálfu álfyrirtækja að reisa álver bæði í Helgu-
vík og á Bakka við Húsavík. Það liggur í
stórum dráttum fyrir hvernig hægt er að afla
orku til beggja þessara álvera. Fjármögnun
verkefnanna er sömuleiðis að öllum líkindum
mun auðveldari en flest önnur fjármögnun um-
svifa á Íslandi á næstunni. Að tryggja álver-
unum útblásturskvóta er verkefni, sem er
hægt að leysa.
Stuðningur við virkjanir og álver mun vaxa
þegar fólk horfist í augu við afleiðingar efna-
hagssamdráttarins. Margir munu segja sem
svo: Höfum við efni á að láta þessi tækifæri
ónotuð þegar fólk gengur atvinnulaust? Aðrir
munu segja: Eigum við að fórna meiru af nátt-
úru landsins vegna efnahagslægðar, sem er
tímabundin?
Vitund fólks um gildi þess að vernda um-
hverfið og ganga ekki á ósnortna náttúru í
þágu orkuvinnslu jókst mjög í þeim deilum,
sem stóðu um byggingu Kárahnjúkavirkjunar.
Á það er hins vegar að líta að þær virkjanir,
sem eru nauðsynlegar vegna álvera á Bakka
og í Helguvík, eru ekki af sömu stærðargráðu
og Kárahnjúkavirkjun og hafa ekki í för með
sér jafnróttækt inngrip í náttúruna. Öll um-
ræðan um Kárahnjúkavirkjun, Hellisheiðar-
virkjun og fleiri nýleg orkuver mun hafa í för
með sér að orkufyrirtækin vanda enn frekar til
verka þegar þau leitast við að virkja í sátt við
náttúruna.
Stóriðjan og stjórnarsamstarfið
Nú þegar öll spjót standa á ríkisstjórninni að
grípa til einhverra aðgerða vegna efnahags-
ástandsins, er ein sú nærtækasta að greiða
fyrir þessum framkvæmdum. Sjálfstæð-
isflokkurinn mun án efa leitast við að tryggja
að af þeim verði. Sumir telja að málið verði erf-
itt í stjórnarsamstarfinu vegna stefnu Sam-
fylkingarinnar um Fagra Ísland. Það er þó
heldur ósennilegt.
Össur Skarphéðinsson iðnaðarráðherra hef-
ur haldið undirbúningi fjárfestinga í álverum
gangandi. Annað hefði ekki verið raunsætt eða
ábyrgt við núverandi aðstæður. Landsbyggð-
arþingmenn Samfylkingarinnar eru flestir
fylgjandi atvinnuskapandi stórframkvæmdum.
Þórunn Sveinbjarnardóttir umhverf-
isráðherra, sem virðist bæði vera á móti virkj-
unum og álverum, fer sennilega ekki fyrir
stórum hópi innan flokksins þegar á reynir.
Samfylkingin hefur líka fáa aðra kosti að bjóða
þegar spurt er um aðgerðir til að bæta efna-
hagsástandið. Jafnvel þótt menn telji að Evr-
ópusambandsaðild og upptaka evru muni
verða jákvæð fyrir efnahag landsins, verða
slíkar ákvarðanir í fyrsta lagi ekki teknar
strax og í öðru lagi myndi ávinningurinn af
þeim ekki koma fram fyrr en eftir einhver ár.
Stórframkvæmdir er hins vegar hægt að hefja
fljótlega.
Stjórnarmeirihlutinn er nógu stór til að þola
að einhverjir Samfylkingarþingmenn leggist
gegn stórframkvæmdum, auk þess sem gera
má ráð fyrir stuðningi Framsóknarflokksins
við slíkar framkvæmdir. Ólíklegt er því annað
en að það verði niðurstaðan, að ráðizt verði í
álver og virkjanir enn á ný.
Hvernig tökum við á efnahagskreppunni?
Reykjavíkurbréf
050708