Morgunblaðið - 26.10.2008, Síða 14

14 Viðtal
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 2008
til hagsbóta fyrir íslenskt samfélag.“
– Björgólfur, hefur þessi lánastarfsemi ís-
lenku bankanna einhverju máli skipt fyrir ís-
lenskt þjóðfélag? Höfum við Íslendingar eitt-
hvað hagnast á útrás víkinganna í útlöndum?
„Enn einu sinni, Agnes. Við litum á okkur
sem alþjóðlegan banka og mér finnst þú hugsa
þetta bæði smátt og þröngt. Auðvitað hefur
þetta skilað okkur miklum tekjum inn í íslenskt
þjóðfélag, bæði í formi skatta og launatekna, og
mörg hundruð ungra manna hafa fengið al-
þjóðlega reynslu sem mun koma þjóðinni að
gagni á komandi árum. Heimurinn er alþjóð-
legur í dag, og við verðum að taka þátt í honum
sem slíkum.
Það getur vel verið, þegar við horfum nú um
öxl, að við getum spurt spurningarinnar með
nokkrum rétti: Hvaða máli skipti þetta fyrir ís-
lenskt þjóðfélag? Hvaða máli skiptir það fyrir
íslenskt þjóðfélag að eiga fyrirtæki sem er í
flutningastarfsemi, fyrirtæki sem er í versl-
anarekstri, fyrirtæki sem er þess vegna í tóm-
stundaiðnaði eða skemmtanaiðnaðinum? Það
eru kannski slík fyrirtæki sem ganga best í dag.
Ég fæ ekki séð að það eigi að vera í verka-
hring banka að velja til hvers konar fyrirtækja
eigi að lána peninga og meta hvað sé þjóðfélags-
lega hagkvæmt að lána út á og hvað ekki. Ég
veit ekkert hvers konar lánastarfsemi er þjóð-
félagslega hagkvæmari en önnur. Samkvæmt
mínum bókum er þjóðfélagslega hagkvæmt að
lána til starfsemi sem gefur af sér tekjur og skil-
ar til baka ávinningnum inn í þjóðfélagið.“
– Björgólfur, ég skil hvað þú ert að segja en
engu að síður er ég að spyrja þig þessarar
spurningar vegna þess að frá því að hin svokall-
aða útrás íslenskra fyrirtækja hófst, þá hefur
alltaf verið látið að því liggja, sérstaklega á há-
tíðis- og tyllistundum, hversu gríðarlega miklu
máli útrásin skipti fyrir íslenskt þjóðfélag og
hver ávinningurinn af henni væri fyrir okkur,
Jónana og Gunnurnar. Svo sit ég hér og ræði við
þig í dag, og spyr aftur: Björgólfur, hver er
ávinningurinn fyrir íslenskt þjóðfélag af útrás-
inni?
Ekki er laust við að það gæti talsverðrar óþol-
inmæði hjá Björgólfi, hann dæsir og segir svo:
„Já, það komu tekjur, bæði beint og óbeint. Það
er í dag talað í niðrandi tón um svonefnda útrás-
arvíkinga. Fyrst vil ég nefna allt þetta unga, vel
menntaða og hæfileikaríka fólk, sem fékk vinnu
í tengslum við útrásina, bæði í bönkunum og hjá
útrásarfyrirtækjunum. Það er ómetanlegur
auður fólginn í þessu fólki, auður sem á eftir að
skila sér aftur margfalt til samfélagsins.“
– Ertu ekki að tala um unga fólkið, sem þegar
er orðið atvinnulaust eða um það bil að missa
vinnuna?
„Aftur misskilur þú hlutina. Þetta unga fram-
sækna fólk kann að missa atvinnuna nú um
stundarsakir, en þetta sama fólk býr til nýja at-
vinnu, um það er ég sannfærður. Þú getur ekk-
ert gengið út frá því sem gefnu, um leið og þú
ert kominn á vinnumarkaðinn, að þú hafir
örugga atvinnu allt þitt líf. Því miður er ekkert
slíkt öryggi fyrir hendi, eða á ég kannski að
segja sem betur fer?
Stundum verður þú að koma með eitthvað
sjálfur. Það er einmitt eitt af því sem er svo
heillandi við þetta flókna fyrirbæri, lífið sjálft,
að þegar einn gluggi lokast þá opnast þrír nýir.
Það er gæfan í þessu og þetta unga fólk mun
opna nýja glugga, því lofa ég.
Hvað varðar beinar tekjur til þjóðfélagsins af
útrásinni títtnefndu, sem þú ert að spyrja um,
þá ætla ég að láta nægja að nefna eitt dæmi,
sem er nærtækt fyrir mig að nefna, en það er
Björgólfur Thor, sonur minn, sem er talinn í
hópi útrásarvíkinganna. Hann hefur búið í 21 ár
í útlöndum. Hann hefur komið hingað til lands
með ákveðnar fjárfestingar og ég veit ekki bet-
ur en að þau fyrirtæki, sem íslensku bankarnir
og hann fjárfestu saman í, hafi skilað hund-
ruðum milljarða inn í þjóðarbúið, hvort sem það
er Actavis, símafélög í Tékklandi og Búlgaríu
eða önnur félög sem hann hefur verið í forsvari
fyrir.
Svo verða aðrir að svara fyrir sig. Björgólfur
Thor lítur auðvitað á sig sem erlendan fjárfesti,
sem hefur með fjárfestingum sínum erlendis
skilað miklum tekjum í íslenska þjóðarbúið.
Við í Landsbankanum sögðum strax í upp-
hafi: Þjóðfélagið okkar er allt of einhæft og við
þurfum að renna fleiri stoðum undir efnahags-
og atvinnulíf Íslendinga. Bankarnir sáu tæki-
færi til þess að verða alþjóðlegir og verða þar
með ein af mikilvægum stoðum nútíma íslensks
samfélags.
Ekki gleyma því heldur, Agnes Bragadóttir,
að til þessa var hvatt mjög eindregið af stjórn-
völdum. Það voru stofnaðar sérstakar nefndir
til þess að koma með tillögur um það hvernig við
gætum vaxið og dafnað á alþjóðlegum markaði.
Það þýðir ekkert að halda því fram í dag, að við
höfum gert allt sem við höfum gert í einhverri
allsherjar launung og einangrun.
Stuðning og hvatningu stjórnvalda fengum
við auðvitað m.a. vegna þess að þær tekjur sem
bankarnir sköpuðu skiptu gríðarlega miklu máli
fyrir íslenskt þjóðfélag. Tekjur sem við greidd-
um til samfélagsins og enginn virðist muna eftir
í dag.
Þessi erlenda starfsemi okkar þýddi líka, að
við vorum að taka peningana heim til Íslands.
Innlánin á Icesave-reikningunum hafa ekki
bara verið notuð í útlán erlendis. Peningarnir
frá Icesave eru hér um allt þjóðfélagið. Af
hverju heldur þú að ríkið standi svona vel? Það
er m.a. vegna þess, að tekjur af þessum lánum
og skatttekjur frá bönkunum hafa gert ríkinu
fært að greiða niður skuldir ríkissjóðs. Það er
meginástæðan fyrir því að ríkissjóður er skuld-
laus. Hún er ekki sú, að það hafi verið svona
óskaplega góð stjórn á ríkisfjármálum, því ár
hvert eyddi hvert einasta ráðuneyti langt um-
fram heimilaðar fjárveitingar samkvæmt fjár-
lögum, en það var einfaldlega hægt vegna þess
að það voru nógir peningar til.
Af hverju heldur þú að sveitarfélögunum
gangi svona vel, þau standi svona vel og séu bú-
in að framkvæma svo óhemju mikið á und-
anförnum árum? Það er ekki síst vegna þess, að
við gátum útvegað þeim lánsfé á undanförnum
árum í allar þær framkvæmdir sem þau vildu
ráðast í, m.a. með fjármunum frá innlánunum í
Icesave. Þess vegna gátu allir keypt það sem
þeir vildu.
Hér voru nægir peningar, en svo vantaði
gjaldeyri. Það sem ríkið átti að sjá um var að
halda efnahagslífinu í lagi.“
Kaupæði rann á Íslendinga
„Það keyptu allir allt sem þeim datt í hug.
Það var bara hugarfarið, hvort sem menn sætta
sig við það nú eða ekki. Það þýðir ekkert að
segja núna: Þið eruð bara vitleysingar. Þú veist
ósköp vel, að kaupæðið sem rann á okkur Ís-
lendinga var óskaplegt og ég hygg að þar séu
fáir undanskildir. Jeppar voru keyptir í hund-
raða vís, sumarhús sömuleiðis og hjólhýsi, svo
dæmi séu nefnd, að nú ekki sé talað um alla
flatskjáina, raftækin og hvað eina. Íslenskt
þjóðfélag gjörbreyttist ótrúlega hratt, ekki síst
vegna þess að við gátum útvegað þessa peninga
sem ríkið, sveitarfélög, fyrirtæki, félagasamtök
og einstaklingar nutu svo góðs af.“
– Icesave-reikningarnir eru það sem þið í
Landsbankanum hafið verið hvað harðast gagn-
rýndir fyrir. Menn spyrja í dag hvers vegna í
ósköpunum Landsbankinn hafi tekið þá ákvörð-
un að gefa út óútfylltan tékka sem á endanum
gæti fallið á Íslendinga, sem nú virðist vera að
verða raunin. Fjármálaeftirlit beggja landa, Ís-
lands og Bretlands, voru fyrir margt löngu farin
að atast í ykkur og gera athugasemdir. Hvers
vegna hafðist Landsbankinn ekkert að, þrátt
fyrir athugasemdir fjármálaeftirlitanna?
„Þetta er eins rangt og hugsast getur. Svo
virðist sem öll vandamálin sem blasa við þjóð-
inni í dag eigi að eiga uppruna sinn í einu máli,
stofnun Icesave-reikninganna, en ég held að
þeir séu um 10% af erlendum lánum bankanna.
Okkur var hælt óspart af öllum erlendum að-
ilum fyrir að vera svo forsjálir að dreifa áhætt-
unni af lánsfé með þeim hætti sem við gerðum,
með stofnun Icesave. Það var ekki þannig að
það væru bara tveir til þrír stórir erlendir bank-
ar sem lánuðu okkur, heldur bjuggum við okkur
til stóran viðskiptamannahóp erlendis, sem var
með minni inneignir. Þess vegna var lengi talað
um að Landsbankinn stæði best hvað þetta
varðaði.
Við höfum allan tímann verið undir eftirliti
Fjármálaeftirlitsins og annarra, í þessu sem
öðru. Við erum búnir að vera að vinna með þeim
að því hvernig við ættum að haga þessu. Vissu-
lega má til sanns vegar færa, að við hefðum átt
að stefna að því fyrr en við gerðum, að fara með
starfsemina í Bretlandi í dótturfélag. Við vorum
að vinna í því svo mánuðum skipti, í samstarfi
við Fjármálaeftirlitið hér heima og við fjármála-
eftirlit Bretlands. Fjármálaeftirlitið í Bretlandi
gerði kröfu um það að við færðum mikið af eign-
um, sem við áttum, yfir til Bretlands, til þess að
styðja við Icesave-reikningana.
Við vorum í samningum við þá og Fjármála-
eftirlitið hér heima var að vinna með okkur í því
hvernig við ættum að semja um slíkar eigna-
færslur, bæði við Bretland og Holland. Það að
flytja mikið af eignum mjög hratt yfir til Bret-
lands gat verið hættuleg aðgerð fyrir okkur í
Landsbankanum, því við það þurftum við meðal
annars að semja um breytta skilmála gagnvart
öðrum lánardrottnum okkar og við þurftum að
fara mjög varlega í sakirnar svo við fengjum
ekki verri kjör eða gjaldfellingu lána í kjölfar
slíkra breytinga.
En við vorum mjög langt komnir með að
semja við Bretana og hefðum ekki þurft nema
svona viku í viðbót, þegar aðgerðir gegn íslensk-
um bönkum hófust.
Það gerðist einfaldlega þannig að þegar
Glitnir var tekinn, þá voru allar lánalínur og öll
bankasambönd í einu vetfangi rifin af okkur Ís-
lendingum. Þá gátum við ekki lifað lengur. Sú
aðgerð, ein og sér, er sú hættulegasta og skað-
legasta sem framin hefur verið gagnvart ís-
lensku þjóðfélagi. Ég held að menn hafi ekki
gert sér grein fyrir því hversu alvarlegar afleið-
ingar slík aðgerð hefði á flókinn og viðkvæman
rekstur banka, sem í eðli sínu er alþjóðlegur.
Þetta var á sama tíma og allir seðlabankar
heims kepptust við að hjálpa bankakerfum
landa sinni.“
– Óttuðust þið aldrei að ef illa færi væruð þið
að skuldsetja þjóðina upp á mörg hundruð millj-
arða marga áratugi fram í tímann, með því að
ákveða að Íslendingar greiddu fyrir þessar
bresku innistæður?
„Vitanlega hefur aldrei staðið til að skuld-
setja íslensku þjóðina til framtíðar vegna Ice-
save-reikninganna og það verður ekki gert. Má
ég benda á, að ríkið tók yfir allar eignir Lands-
bankans með lagasetningunni þann 6. október.
Vissulega einnig skuldir hans, en ég er þess full-
viss að ef rétt verður farið með þær eignir, þá
duga þær fyrir Icesave-reikningunum og gott
betur. Það má ekki heldur gleyma því að ríkið
tók eignir allra bankanna yfir fyrir ekki neitt
með lagasetningunni og þar eru mikil verðmæti.
Ég tel það sjálfgefið að ríkið muni síðar selja
þessar eignir aftur, að hluta eða öllu leyti, og
þar með fær ríkið einnig tekjur. Það er því
rangt að vera alltaf að klifa á því að þjóðin verði
skuldsett til framtíðar vegna Icesave-
reikninganna.
Má ekki alveg eins segja, að megnið af ís-
lensku þjóðinni hafi verið að skuldsetja sig, þeg-
ar hún var að nota peningana, m.a. frá Icesave,
á kolröngu gengi og eyða í allt sem við höfum
eytt í á undanförnum árum?
Í hnotskurn er málið þetta, að því er varðar
Icesave-reikningana. Það sérkennilega við
þessa umræðu alla er að það er bara talað um
skuldir. Það er aldrei talað um eignir. Ríkið tók
með einu pennastriki allar eignir og skuldir af
íslensku bönkunum. Um síðustu mánaðamót
voru eignir í Landsbankanum vel umfram
skuldir. Eignir bankanna verða verðminni með
hverjum deginum sem líður, en það verkefni
sem nú brennur á þeim sem um stjórnvölinn
halda í nýju ríkisbönkunum er að tryggja að
eignir dugi fyrir skuldum, þar með taldar skuld-
ir vegna Icesave.
Þegar bankar loka, eins og ríkisstjórnir ann-
arra þjóða sjá, þá eru afleiðingarnar slíkar að
stórkostleg verðmæti tapast dag hvern. Ég fæ
ekki séð að stjórnvöld hér á landi hafi gert sér
nokkra grein fyrir því hvers konar hörmungum
þau hrundu af stað, eða yfir höfuð rannsakað
það á nokkurn hátt, hvaða afleiðingar það kæmi
til með að hafa á fjárhag, efnahags- og atvinnulíf
allra landsmanna, að taka Glitni með þeim hætti
sem gert var. Því sú ákvörðun hratt af stað allri
þeirri ömurlegu atburðarás sem síðan hefur
verið í gangi dag hvern og sér ekki fyrir endann
á.
Maður hefði nú gert sér í hugarlund að rík-
isstjórnin væri með nákvæma áætlun um það
hvernig hún hygðist láta vinna úr málum eftir
að ríkið og Fjármálaeftirlitið höfðu yfirtekið
bankana en því miður virðist svo alls ekki vera.
Það finnst mér dapurlegt, að ekki sé meira sagt.
Ég fæ ekki heldur betur séð en fjölmiðlar
þessa lands og ekki síst Morgunblaðið, séu bara
í því að tala um allt hið neikvæða. Fjölmiðlarnir
eru að tala um tapið, fyrirsjáanlegt atvinnuleysi
og depurð. Þið eruð ekkert í því að tala um eign-
ir bankanna, benda á að fara verði varlega með
þær, passa upp á þær, svo að við eigum fyrir
skuldum. Þarna finnst mér íslenskir fjölmiðlar
hafa brugðist.“
– Er þetta nú alveg sanngjarnt? Síðasta
sunnudag var fréttaskýring í Morgunblaðinu,
þar sem það var m.a. tíundað að 30. júní sl.
hefðu eignir íslensku viðskiptabankanna verið
um 900 milljörðum króna meiri en skuldir
þeirra.
„Ja, þetta er að vísu rétt hjá þér. En það er
líka á eina staðnum sem ég hef séð slíkt og það
hefur enginn, nákvæmlega enginn, notfært sér
þær upplýsingar og öllum virðist standa á sama.
Ég fæ ekki betur séð, miðað við þá múgsefjun
sem er verið að magna upp í þjóðfélaginu, að
svona upplýsingar henti ekki öðrum fjölmiðlum.
Fjölmiðlar, Morgunblaðið sem aðrir fjölmiðlar á
Íslandi, eiga auðvitað að hafa það að keppikefli
að koma réttum upplýsingum á framfæri, bæði
jákvæðum og neikvæðum. Í þessu tilfelli upp-
lýsingum um að það er algjört forgangsverkefni
að verja eignir og greiða sem mest af skuldum
Íslands erlendis.
Það þekkja það allir frá sínu eigin heimili, að
það er ekki bara talað um skuldirnar, heldur er
um það rætt hvað heimilið eigi mikið af eignum
upp í skuldirnar eða hvort það eigi eignir um-
fram skuldir. Heimilið er ekkert annað en
smækkuð mynd af samfélaginu í heild.“
Ég gæti grátið
– Fólkið á götunni spyr spurninga á borð við
þessar: Við höfum tapað hlutafé okkar í Lands-
bankanum, við höfum tapað sparifé okkar í pen-
ingamarkaðssjóðum, við höfum tapað fjár-
munum í lífeyrissjóðum okkar og við höfum
tapað peningum í séreignasparnaði og við og
börnin okkar höfum verið skuldsett til fram-
tíðar, bæði vegna Icesave-reikninganna og
vegna þess að nú er verið að taka stórt al-
þjóðlegt gjaldeyrislán til þess að bjarga krón-
unni. Hverju hefur Björgólfur tapað? Hver er
eignastaða hans?
„Það er rétt, að nú er verið að undirbúa að
taka stórt alþjóðlegt lán til þess að bjarga krón-
unni. Krónunni sem hefur verið okkar helsta
vandamál síðustu árin og er raunar aðalástæðan
fyrir öllum okkar vandamálum, eða öllu heldur
stjórn peningamála hér á Íslandi undanfarin ár,
það er stóra málið.
Ég gæti grátið yfir því hvað margir eru að
missa mikið á Íslandi í dag og segi það án þess
að blygðast mín. En samt sem áður segi ég
þetta, þegar þú talar um fjármuni sem eru að
tapast í peningamarkaðssjóðunum, fé í lífeyr-
issjóðunum og séreignasparnaðinum: Eign líf-
eyrissjóðanna, séreignasjóðanna og hlutabréfa-
eignin hefur margfaldast í verði á síðustu árum.
Fólk þarf einfaldlega að gera það upp, hversu
mikla fjármuni það setti upphaflega í svona fjár-
festingar og hversu mikið stendur eftir af upp-
runalegu fjárfestingunni. Eru ekki eftir meiri
fjármunir, þrátt fyrir allt, en settir voru í slíka
sjóði í upphafi?
Lífeyrissjóðir og allir þessir aðilar eru búnir
Aldrei staðið til að skuldsetja
þjóðina og það verður ekki gert
‘‘KAUPÆÐIÐ SEM RANN Á OKK-UR ÍSLENDINGA VAR ÓSKAP-LEGT OG ÉG HYGG AÐ ÞAR SÉUFÁIR UNDANSKILDIR. JEPPAR
VORU KEYPTIR Í HUNDRAÐA
VÍS, SUMARHÚS SÖMULEIÐIS
OG HJÓLHÝSI, SVO DÆMI SÉU
NEFND, AÐ NÚ EKKI SÉ TALAÐ
UM ALLA FLATSKJÁINA,
RAFTÆKIN. ÍSLENSKT ÞJÓÐ-
FÉLAG GJÖRBREYTTIST ÓTRÚ-
LEGA HRATT ÞVÍ VIÐ GÁTUM
ÚTVEGAÐ PENINGANA.