Morgunblaðið - 29.10.2008, Blaðsíða 19

Íflestum matvöruverslunum ognær öllum sjoppum landsinser mikið framboð af sælgæti.
Þar eru alla jafna stórir sælgæt-
isbarir sem fanga athyglina og
börnin sem þangað koma horfa
löngunaraugum á litadýrðina.
Margir foreldrar reyna að stemma
stigu við sælgætisneyslu barnanna
með því að hafa ákveðið skipulag á
sætindaáti, t.d. sérstakan nammi-
dag aðeins einu sinni í viku.
Ef ákveðið er að hafa sælgæti í
boði einu sinni í viku er nauðsyn-
legt að skammta sælgæti þann dag-
inn svo sælgætisneyslan fari ekki
úr böndunum. Ákveðnir stórmark-
aðir hafa tekið upp þann leiða sið
að veita 50% afslátt af sælgæti á
laugardögum en samkvæmt mark-
aðslögmálum hvetur það til meiri
neyslu, sem var ef til vill alveg
meiri en nóg fyrir.
Lítil næring í sykri
Sykurneysla íslenskra barna er
mikil en næringargildi sykurs er
nánast ekkert. Mikið sykurátgetur
valdið skorti á nauðsynlegum nær-
ingarefnum, þ.e. þegar sykraðar
matvörur koma í stað annarra holl-
ari matvara.Meðalorkuþörf 9-10 ára
barna er um 2000 kcal á dag. Sam-
kvæmt ráðleggingum Lýð-
heilsustöðvar um mataræði og nær-
ingarefni1 er miðað við að
viðbættur sykur sé innan við 10%
af hitaeiningaþörf en það sam-
svarar að hámarki um 50
g af sykri á dag. Könn-
un á mataræði barna
sem Manneldisráð vann
fyrir nokkrum árum
síðan sýndi að þau börn
sem borðuðu mestan
viðbættan sykur
fengu minna af
kalki, járni, pró-
teinum og vítam-
ínum en önnur
börn: sykurinn
kemur einfald-
lega í staðinn
fyrir hollan
mat. Því meira
sem börnin fá af
viðbættum sykri,
því minna er af
grænmeti, ávöxtum, trefja-
ríkum kornmat, mjólkurvörum,
fiski og kjöti, matvörum sem gefa
holla næringu.
Heimildir
Ráðleggingar um mataræði og næring-
arefni fyrir fullorðna og börn frá tveggja ára
aldri. Lýðheilsustöð, 2006.
Steingrimsdottir L, Þorgeirsdóttir H,
Ægisdóttir S. Hvað borðar íslensk æska.
Könnun á mataræði ungs skólafólks 1992-
1993. Rannsóknir manneldisráðs Íslands IV.
1993.
McCann A, et al. Food additives and
hyperactive behaviour in 3-year-old and 8/9-
year-old children in the community: a ran-
domised, double-blinded, placebo-controlled
trial . The Lancet. 2007;370(9598):1560-67.
Daglegt líf 19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 29. OKTÓBER 2008
Ef ákveðið er að hafa einn nammi-
dag í viku ætti sælgæti ekkiað vera í
boði hina dagana, að öðrum kosti
verður nammidagur að hreinni við-
bót. Veltum fyrir okkursykurmagn-
inu í 100 grömmum af sælgæti:
Sælgætismagnið á myndinni er
100 g af ,,blandi í poka sem veitir um
50 g af viðbættum sykri.Hámarks
sykurneysludagsins fyrir barn á
aldrinum 9-10 ára er þar með náð.
Ef hálfur lítri af gosdrykk er drukk-
inn með bætist annað eins magn af
sykri við.
Niðurstöður nýlegrar breskrar
rannsóknarLancet3gefa til kynna að
hugsanlega finnist tengsl milli of-
virkni hjá börnum og ákveðinna lit-
ar- og rotvarnarefnasem notuð eru í
matvælaiðnaði. Þessi efnifá börn að-
allega úr gos- og svaladrykkjum auk
sælgætis.Þekkt tengsl eru á milli
sykurneyslu og tannskemmda. Að
drekka gos- og svaladrykki, að með-
töldum íþrótta- og orkudrykkjum,
oftar en þrisvar sinnum í viku eykur
hættu á glerungseyðingu. Þessar
staðreyndirgefa enn frekar tilefni til
þess að takmarka neyslu barna á
umræddum vörum.
Sykurmagn í sælgæti
hollráð um heilsuna – Lýðheilsustöð
Eftir Þuríði Magnúsínu Björnsdóttur
thuridur@mbl.is
F
ósturvísaflutningur hjá
hrossum hefur verið
framkvæmdur um
nokkurra ára skeið á
Íslandi en í litlum mæli.
Aðferðin þykir ekki gallalaus enda
árangurinn ekki borðleggjandi og
meðferðin kostnaðarsöm.
Á Landsmóti hestamanna sem fór
fram á Hellu í sumar voru sýndar
tvær hryssur
sammæðra í
fjögurra vetra
flokki kynbóta-
hryssna, úr
ræktun Hóla-
skóla í Hjaltadal.
Þrift og Þokka
frá Hólum eru
báðar undan
Þrennu frá Hól-
um og gerði
þannig afrakst-
ur tilrauna skólans til fósturvísa-
flutninga það Hólamönnum kleift að
mæta á landsmót með hálfsystur
fæddar á sama ári. Það þykir auðvit-
að ekkert tiltökumál að jafngömul
hálfsystkin samfeðra keppi en hitt,
að sammæðra hálfsystkin komi
fram, er fátítt. Enn fátíðara yrði það
ef jafngömul alsystkin kæmu fram
einn daginn en það hefði getað farið
svo hjá Kirkjubæjarbúinu sf. sem
vænti alsystkina á næsta ári.
„Því miður gekk það ekki,“ segir
Ágúst Sigurðsson, rektor Landbún-
aðarháskóla Íslands, en hann er einn
ræktenda Kirkjubæjarhrossa. Í vor
gerði búið í fyrsta sinn tilraun með
að koma fósturvísum fyrir í leigu-
mæðrum, úr tveimur hryssum,
Fjólu frá Kirkjubæ og Þyrnirós frá
Kirkjubæ. Fjóla varð önnur í flokki
6 vetra hryssna á landsmótinu í
sumar og Þyrnirós fjórða í sama
flokki. Að sögn Ágústs var Fjólu
haldið undir hinn kunna stóðhest
Eldjárn frá Tjaldhólum og fóst-
urvísum sömu gripa komið í leigu-
móður en nýlega kom í ljós að leigu-
móðirin hefur látið fóstrinu. Hins
vegar er von á folaldi undan Þyrni-
rós og Stormi frá Leirulæk þar sem
leigumóðir sér um „erfiðið“ á meðan
Þyrnirós verður keppnishross sonar
Ágústs.
Með margar fóstrur reiðubúnar
„Báðar eru mjög góðar hryssur,“
segir Ágúst, „og þetta heppnaðist í
báðum tilfellum en síðan lét önnur
leigumóðirin,“ segir hann en lætur
liggja á milli hluta hvort fósturlátið
hafi verið af eðlilegum orsökum eða
hvort aðferðin hafi skipt máli.
„Þetta er auðvitað mikil vinna við
þetta en við fórum þá leið að hafa
lyfjanotkun ekki mikla heldur vor-
um við með fullt af fóstrum og
reyndum svo að finna þá hryssu sem
var á réttum tíma í staðinn fyrir að
þurfa að samstilla allt. Þetta gekk
ótrúlega vel og það fæðist allavega
eitt folald úr fósturmóður,“ segir
Ágúst.
Dýralæknamiðstöðin á Hellu
framkvæmdi fósturvísaflutningana
og að sögn Ellerts Þórs Benedikts-
sonar dýralæknis var reynt að taka
fósturvísa úr átta hryssum í sumar
en þar af hafi verið fóstur í sex
hryssum sem hafi síðan verið flutt í
leigumæður. Fyl var staðfest í fjór-
um þeirra en leigumóðir Fjólu frá
Kirkjubæ hafi síðan látið.
„Það hefði auðvitað verið gaman
að sjá alsystkin undan þeim Eldjárni
frá Tjaldhólum á næsta ári, muninn
á þeim og geta fylgst með þeim í
þroska. En ég er mjög sáttur við
þennan árangur og allavega fyrir
kreppu fundum við fyrir miklum
áhuga á þessu fyrir næsta sumar,“
segir Ellert. Vissulega sé fóst-
urvísaflutningur ekki ódýr, heild-
arpakkinn hafi kostað 150-200 þús-
und kr. á þessu ári. Margir þættir
þurfi einnig að ganga upp svo út-
koman verði jákvæð.
„Í fyrsta lagi þarf móðirin að fylj-
ast, svo þarf að skola úr henni fóstr-
ið og flytja það í leigumóður en þá er
krítískt hvort hún haldi fóstrinu. Í
þessu gildir að hafa nógu margar
fóstrur til að velja úr,“ segir Ellert
Þór Benediktsson. Forvitnilegt
verði að sjá hverju fram vindur í
þessum efnum.
Vænti alsystkina en þó ekki tvíbura
Ágúst Sigurðsson
Ljósmynd/Jens Einarsson
Tæknilega rautt? Þessar Kirkjubæjarhryssur eignast báðar afkvæmi á næsta ári en bara önnur þeirra kastar folaldi sínu. Fjóla (hryssan til vinstri), setin af
Evu Dyröy, og Þyrnirós, sem er setin af Guðmundi Björgvinssyni, eru auk þess hálfsystur, undan Hróðri frá Refsstöðum.
 Fósturvísum úr sex hryssum var komið fyrir í leigumæðrum hjá Dýralæknamiðstöðinni á Hellu í sumar
 Þrift og Þokka frá Hólum eru sammæðra, fæddar á sama ári, og voru sýndar á Landsmóti hestamanna
Taka, meðhöndlun og innlögn fósturvísa skal vera undir umsjón dýra-
læknis samkvæmt reglugerð sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytisins
um búfjársæðingar og flutning fósturvísa. Þar segir m.a. að fósturmæður
skuli vera heilbrigðar og hraustar og svo stórar að tryggt sé að þær geti
borið fósturafkvæmum sínum eðlilega. Jafnframt segir:
„Óheimilt er að leggja inn í leg kvendýra fósturvísa sem hafa verið
frjóvgaðir í tilraunaglasi („in vitro“), kyngreindir, skipt eða einræktaðir.
Þó er yfirdýralækni heimilt að leyfa slíkar aðgerðir í afmörkuðum til-
raunum sem sótt er um leyfi fyrir í hverju tilviki.“
Fósturmæður séu hraustar
Hreiðar Karlsson heyrði af því aðskrímslasetur risi á Bíldudal
og einnig af draugasetri á
Stokkseyri:
Þjóðtrúin forna með þegnunum lifir,
þrátt fyrir kaupthing og bauga.
Nú er hún búin að byggja yfir
bæði skrímsli og drauga.
Auðvitað höfum við öldum saman
óttast skrímsli og drauga.
Ekki finnst heldur öllum gaman
að eiga við kaupthing og bauga.
Símon Jón Jóhannsson vekur máls
á „sannleiksnefnd“, svokallaðri
hvítbók og segir að sannleikurinn
hafi lengi þvælst fyrir mönnum.
„Guðbergur Bergsson samdi á
sínum tíma smásögu sem birtist í
Hinsegin sögum og fjallar um tvo
homma sem unnu í Kassagerðinni.
Þeir voru ekki einungis hommar
heldur líka tvítóla og höfðu bæði
tólin á bringunni ... Í lok sögunnar
kemst Guðbergur svo að þeirri
niðurstöðu að það sé eins með
sannleikann – hann sé nefnilega í
rauninni öfugur (hommi) og ekki
nóg með það því hann sé líka
tvítóla.“ Út frá þessum
hugleiðingum datt Símoni Jón í hug:
„Lífið er lítri af rommi!“
Sagði lífsglaður baráttukommi.
Ég sé það og finn
að sannleikurinn
er síkátur, tvítóla hommi.
VÍSNAHORN pebl@mbl.is
Skrímsli
og draugar
Elva Gísladóttir
verkefnisstjóri næringar.
Nammidagur – hugum að sykrinum