Morgunblaðið - 15.11.2008, Side 40

BJÖRK hefur ný-
verið ritað í íslensk
og ensk dagblöð um
nauðsyn þess að Ís-
land endurmeti fram-
tíð sína. Hún telur að
stóriðja sé ekki sú
leið sem þjóðinni beri
að feta heldur þróun
smárra og skapandi
fyrirtækja. Ég er
sammála henni um það. Björk
bendir síðan á að mögulegur þró-
unarkostur kunni að felast í hinum
nýju vísindum og bendir sér-
staklega á líftæknifyrirtækið Orf
sem dæmi um íslenskt fyrirtæki á
heimsmælikvarða í líftækni.
Þrjú ný „vísindasvið“ eru nú að
koma fram í heiminum – líftækni/
erfðatækni, örtækni (nanotækni)
og synbio-tækni (synthetic bio-
logy). Þessi tæknisvið eru ekki
„óhrein“ í sama skilningi og sem-
ents- eða álframleiðsla, en í öðrum
skilningi eru þau þó mun óhreinni.
Ástæðan er sú að þau miða að því
að endurhanna grunnþætti náttúr-
unnar á róttækan hátt. Ef þessi
tæknisvið eru ekki háð strangri
löggjöf geta þau hugsanlega um-
turnað umhverfi okkar og heilsu-
fari manna og dýra. Björk bendir
á Orf sem „frábært fyrirtæki“, en
rétt er að benda á að hefði það
fengið að þróast að eigin geðþótta
væri erfðabreytt lyfjabygg nú
ræktað á bóndabæjum um allt
land. Það útheimti þriggja ára
baráttu fimm almannasamtaka að
sannfæra yfirvöld og stjórn-
málamenn um að erfðabreyttar
lyfjaplöntur væri einungis unnt að
rækta af öryggi innandyra og í
tegundum sem hvorki væru not-
aðar til manneldis né
fóðrunar. Orf full-
nægði einu þessara
skilyrða með því að
flytja ræktun sína í
gróðurhús. Fyr-
irtækið hefur þó enn
heimild til útirækt-
unar í Gunnarsholti
og heldur áfram að
nota bygg – sem al-
mennt er ræktað til
manneldis og fóðr-
unar búfjár – til fram-
leiðslu á erfðabreytt-
um lyfja- og iðnaðarprótínum.
Ný tækni verður hættuleg þeg-
ar hún knýr rannsóknir svo langt
fram úr opinberri umræðu og lög-
gjöf að hagnýting (eða misnotkun)
hennar er sloppin út í umhverfið
áður en við skiljum hana eða get-
um brugðist við með fyrirbyggj-
andi hætti. Þetta er að gerast í
Bandaríkjunum þar sem líftækni,
örtækni og synbio-tækni er þróuð
með ógnarhraða, og hvert þróun-
arstig er fest í einkaleyfum. Hér
er á ferðinni nánast eftirlitslaus
gullgröftur stórfyrirtækja. Líf-
tækni sem endurhannar náttúruna
á sameindasviði er notuð til að
erfðabreyta matvælabúskap
heimsins án vísindaþekkingar, eft-
irlits og prófana sem þarf til að
tryggja öryggi hennar. Örtæknin
endurhannar náttúruna á at-
ómsviði og fyrirtæki hagnýta hana
til framleiðslu fyrir hinn arðvæn-
lega snyrtivörumarkað. Til dæmis
hefur verið þróað sólarkrem með
öreindum sem auglýst er „djúp-
virkara“, reyndar svo djúpvirk-
andi að öreindirnar kunna að enda
í blóðinu. Þessar afurðir eru seld-
ar án þess að tæknin sé undir eft-
irliti eða notkun hennar tilgreind
á vörumerkingum. Synbio-tæknin
byrjar frá grunni og býr til nýjar
lífverur úr DNA-bútum. Markmið
hennar eru m.a. að búa til nýtt
ger og bakteríur sem nota má til
að hreinsa olíuflekki, fjarlægja
þungmálma úr jarðvegi, rækta
skóg með svörtu laufi sem dregur
í sig meira sólarljós, o.s.frv. Al-
mennt á þessi tækni að gagnast
við iðnvæðingu náttúrunnar sem
nánast tryggir að afurðir hennar
dreifist út í umhverfið, víxlfrjóvg-
ist og stökkbreytist stjórnlaust.
Möguleikar á náttúruslysi, -ógn
eða -mistökum eru raunverulega
fyrir hendi. Það segir sitt að hinn
heimsþekkti vísindamaður Steph-
en Hawking telur líklegra að
skaðlegur vírus eða baktería sem
sleppur úr tilraunum grandi
mannkyninu en nokkurt stríð eða
hryðjuverk.
Ísland á að hvetja til vísinda-
starfs, en aðeins ef það er unnið
samkvæmt bestu venjum um var-
úð og vandaða þekkingarleit.
Óhefluð orka, ævintýramennska
og ofnýting auðlinda kann að ein-
kenna hegðun stórfyrirtækja en á
ekki heima í þróun vísinda og
tækni. Bandaríkin hafa gefið rangt
fordæmi við þróun hinna nýju
tæknisviða og Íslendingar ættu að
læra af þeim mistökum í stað þess
að endurtaka þau.
Það kann að reynast örðugt að
koma lögum utan um ný vísinda-
og tæknisvið í litlu landi eins og
okkar. Líftækni, örtækni og syn-
bio-tækni eru flókin viðfangs og
hafa bæði félagslegar, pólitískar
og efnahagslegar hliðar. Þessi
tæknisvið þurfa lagaramma sem
einungis vel upplýstir og óháðir
sérfræðiaðilar geta mótað. Hefur
Ísland á að skipa vísindasérfræð-
ingum sem þekkja þessi svið og
eru óháðir viðskiptahagsmunum?
Geta stjórnmálamenn okkar og
stofnanir metið áhættuna sem
fylgir þessum nýju tæknisviðum?
Hafa þeir þekkingu og reynslu
sem þarf til að semja flóknar
reglugerðir sem þörf er á til að
koma svo flókinni tækni undir eft-
irlit?
Þeir sem hagnýta hin nýju
tæknisvið halda á lofti kostum
verka sinna, en það er hlutverk
stjórnmálamanna að setja reglur
um það sem miður kann að fara.
Við þurfum nú öll að lifa við hörm-
ungar þær sem hrun fjár-
málamarkaðanna hefur valdið og
orsakaðist af því að eftirlitsstofn-
anir brugðust þeirri skyldu sinni
að setja öryggi ofar gróða. Það er
skynsamlegt af Björk að hvetja
Íslendinga til að hagnýta sköp-
unargáfuna og verða meira sjálf-
um sér nógir. En það er einkar
skynsamlegt af henni að kalla eftir
sjálfbærri þróun. Hin nýju tækni-
svið heimsins eru í eðli sínu óör-
ugg, og án öflugrar löggjafar eru
þau ósjálfbær.
Björk í góðum málum
– með fyrirvara
Sandra B. Jóns-
dóttir skrifar um
„hin nýju vísindi“
» Ísland á að hvetja til
vísindastarfs, en að-
eins ef það er unnið
samkvæmt bestu venj-
um um varúð og vand-
aða þekkingarleit.
Sandra B. Jónsdóttir
Höfundur er sjálfstætt
starfandi ráðgjafi.
40 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. NÓVEMBER 2008
RAUÐI krossinn
hefur þann tilgang að
koma fólki til hjálpar
þegar á reynir. Það
hefur hann gert í
stóru og smáu, hér
heima og erlendis, og
nú er óhætt að segja
að mjög reyni á hlut-
verk félagsins í íslensku samfélagi.
Rauði krossinn hefur þegar ráðist í
aðgerðir til þess að aðstoða fólk í
gegnum yfirstandandi þrengingar
og mun beita kröftum sínum í ná-
inni framtíð til þess að lina þján-
ingar þeirra sem eiga um sárt að
binda vegna efnhagsástandsins.
Það gerir Rauði krossinn með
margvíslegum hætti. Félagið og
deildir þess taka nú þátt í samráði
við ríkið, sveitarfélög, kirkjuna og
marga fleiri um viðbrögð við
ástandinu. Aðeins fáeinum dögum
eftir bankahrunið, þegar ljóst var
að fjölmargar fjölskyldur myndu
lenda í verulegum hremmingum,
tóku deildir félagsins ákvörðun um
að bjóða almenningi viðamikla
fræðslu í sálrænum stuðningi. Fjöl-
mörg námskeið hafa verið haldin
án endurgjalds og hefur aðsókn
verið mikil.
Aðstoð innanlands
Þá ákváðu deildir sem standa að
rekstri athvarfa fyrir fólk með geð-
raskanir að vekja meiri athygli á
rekstrinum en endranær. Í at-
hvörfunum Læk í Hafnarfirði og
Dvöl í Kópavogi er nú opið hús á
hverjum laugardegi og geta gestir
notið þar hádegisverðar án endur-
gjalds. Í þann mund sem kreppan
skall á hóf félagið á ný fataút-
hlutun á höfuðborgarsvæðinu en
hún hafði legið niðri um skeið
vegna flutninga og skipulagsbreyt-
inga. Um 100 manns hafa þegið
þessa aðstoð vikulega síðan. Í
þessu sambandi er einnig vert að
minna á að gera má hagstæð fata-
kaup í þremur fataverslunum
Rauða krossins á höfuðborg-
arsvæðinu. Hjálparsíminn 1717 er
verkefni deilda Rauða krossins um
allt land. Hann hefur reynst mörg-
um vel í því hörmulega ástandi
sem skapast hefur í þjóðfélaginu.
Rauði krossinn hefur um árabil
verið öflugur þátttakandi í aðstoð
við einstaklinga og fjölskyldur fyrir
jól og aðrar hátíðir í samvinnu við
Hjálparstarf kirkjunnar, mæðra-
styrksnefndir og fleiri. Ljóst er að
reyna mun á þátttöku félagsins nú
í enn ríkari mæli en áður. Stjórn
félagsins ákvað því á dögunum að
grípa til fjármuna úr neyðarsjóði
til þess að gera deildum unnt að
mæta vaxandi þörf fyrir aðstoð.
Auk þess sem að ofan er talið er
ástæða til að minna á heimsókna-
þjónustu og önnur rótgróin sam-
félagsverkefni félagsins. Þá standa
sjálfboðamiðstöðvar deildanna að
sjálfsögðu öllum opnar og þar er
reglulega samvera fyrir unga og
aldna sem allir hafa aðgang að.
Alþjóðlegar skyldur
Um leið og rætt er um hve víða
Rauði krossinn kemur að stuðningi
við þá sem standa höllum fæti í ís-
lensku samfélagi er mikilvægt að
hafa í huga að félagið hefur jafn-
framt ríkar skyldur við fólk í lönd-
um þar sem fátækt er landlæg,
skæðir sjúkdómar ógna almenningi
og átök og hamfarir valda miklum
hörmungum. Það er því sérstakt
fagnaðarefni að um leið og stjórn
félagsins ákvað að verja 20 millj-
ónum króna aukalega til neyð-
araðstoðar innanlands tók hún
ákvörðun um að standa við skuld-
bindingar félagsins í neyðaraðstoð
erlendis og standa undir þeim
væntingum sem gerðar eru til
Rauða kross Íslands sem öflugs
landsfélags innan Rauða kross-
hreyfingarinnar. Verkefni félagsins
erlendis koma ekki niður á þeirri
aðstoð sem það veitir innanlands,
né öfugt. Félagið hefur alla burði
og einlægan ásetning til að sinna
skyldum sínum við þá sem þurfa á
liðsinni þess að halda. Rauði kross
Íslands er hluti af stærstu mann-
úðarhreyfingu veraldar þar sem
landsfélögin hafa skyldur til gagn-
kvæmrar hjálpar. Nú á meðan við
Íslendingar væntum skilnings og
stuðnings annarra ríkja í efnahags-
þrengingum okkar er hollt að hafa
þetta í huga.
Garðar H. Guð-
jónsson og Kristján
Sturluson skrifa
um hjálparstarf
Rauða krossins
Kristján Sturluson
»Rauði krossinn hefur
um árabil verið öfl-
ugur þátttakandi í að-
stoð við einstaklinga og
fjölskyldur fyrir jól og
aðrar hátíðir
Garðar á sæti í stjórn Rauða kross
Íslands og er formaður Kópavogs-
deildar. Kristján er framkvæmda-
stjóri Rauða kross Íslands.
Garðar Guðjónsson
Nú reynir á
ÞAU boð berast nú frá Valgerði
Sverrisdóttur að hún hyggist sækjast
eftir formennsku í Framsókn-
arflokknum. Þegar lesinn er kaup-
samningur og önnur gögn er varða
sölu Búnaðarbankans til S-hópsins
verður ekki séð að tími Valgerðar sé
kominn til þess að gera tilkall til for-
mennsku í stjórnmálaflokki. Það er
reyndar alveg ótrúlegt þegar maður
hefur lesið þessi gögn að Valgerður
hafi látið sér detta það í hug að hún
geti átt tilkall til formennsku og það í
stjórnmálaflokki. Það er eins og Val-
gerður Sverrisdóttir haldi að menn
geti ekki rifjað það upp hvað hún hefur
sagt um þennan þýska banka sem hún
lofaði svo mjög að væri aðili að kaup-
unum á Búnaðarbankanum. Það verð-
ur nú ekki séð á gögnum einkavæðing-
arnefndar að sá þýski hafi þurft að
gera mikið grein fyrir sér í söluferlinu
og getur, miðað við gögn einkavæðing-
arnefndar, sú fullyrðing Spaugstof-
unnar að hér hafi bara verið um að
ræða hraðbanka fyllilega staðist. Val-
gerður þarf nú að gera grein fyrir
fleiru en þýska hraðbankanum áður en
hún verður formaður, og þá meðal
annars hvers vegna tilboð S-hópsins
var ekki skráð inn í ráðuneytið, í því
kunna að hafa legið miklir fjárhalds-
legir hagsmunir S-hópsins, sér-
staklega hefðu þeir haft kenndir til
þess að kíkja aðeins í tilboð Kaldbaks
svona rétt áður en að þeir skiluðu sínu.
Valgerður hefur væntanlega svör við
því. Þá hefur Valgerður tekið upp á því
að geta ekki slitið sig frá ákveðnum að-
ilum sem hafa hagað sér með þeim
hætti að fylgi Framsóknarflokksins
hefur stórminnkað. Þarna er um að
ræða þá félaga sem töldu það skyldu
sína að braska með fé tryggingataka
Samvinnutrygginga. Það brask verður
ekki skilgreint öðruvísi en sem um-
boðssvik og þau svik eru af þeirri
stærðargráðu að vandséð verður hver
geti náð að toppa það í bráð. Sú evru-
umræða sem Valgerður telur skyldu
sína að leiða í flokknum, og það sjálf-
sagt að ráði Halldórs Ásgrímssonar,
er nú greinilega til þess eins að skaða
flokkinn vísvitandi, það er nefnilega
komin reynsla á það að ráð Halldórs
Ásgrímssonar laði ekki endilega fylgi
að stjórnmálaflokki. Þá verður nú ekki
sagt að dómgreind Valgerðar sé
óbrigðul og er þá helst að benda á í því
sambandi skipun Helga S. Guðmunds-
sonar sem formanns stjórnar Seðla-
banka Íslands. Alla vega verður ekki
séð að það hafi verið á grundvelli al-
mannahagsmuna. Sá dómgreind-
arbrestur einn og sér hlýtur nú að tak-
marka möguleika hennar til að gera
hið réttmæta tilkall sem hún telur sig
hafa til formennsku í stjórnmálaflokki,
sá dómgreindarskortur hlýtur einnig
að draga í efa hæfni hennar til að ræða
gjaldeyrismál, hvað þá að leggja línur í
því þjóðinni til heilla.
ÞORSTEINN INGASON,
fyrrverandi fiskverkandi og
útgerðarmaður.
Getur Valgerður
Sverrisdóttir orðið
formaður?
Frá Þorsteini Ingasyni
UNDIRRITAÐUR er nýkominn úr
frábærri 14 daga ferð til Egypta-
lands, sem var bæði vel skipulögð og
fræðandi.
Einn annmarki var þó á, því lang-
flestir ferðafélaganna fengu meir eða
minna heiftarlegan niðurgang, sem
skemmdi heilmikið fyrir.
Ferðin var farin á vegum ferða-
skrifstofu, sem ráðlagði okkur að taka
asídófílus í viku fyrir brottför og síðan
alla ferðina. Imodium skyldum við svo
hafa með og taka ef einhver maga-
vandræði skyldu gera vart við sig.
Ráð þessi komu að litlu gagni og ég
tel raunar, að Imodium geti gert illt
verra því það lamar meltingarveginn
þannig að sýklarnir lokast inni og
geta grasserað í ró og næði.
Ráðið við ósómanum er töflur, sem
fást í egypskum apótekum og þar-
lendir leiðsögumenn geta útvegað
fljótt og vel, þ.e. CONAZ, sem bæði
inniheldur lyfjaefni gegn sýklum og
skólpdýrum (400 mg norfloxasín og
600 mg tínídazól). Tvær töflur á dag í
5 daga. Þetta eru nokkuð stórir
skammtar og því geta mjög óþægi-
legar aukaverkanir komið fram eftir
2-3 daga í líki svima og ógleði. Þá er
ráðlegt að minnka skammtinn um
helming. Töflurnar eru mjög harðar,
en þeim má skipta með hníf.
Góða ferð til Egyptalands.
REYNIR EYJÓLFSSON
lyfjafræðingur,
Eyrarholti 6, Hafnarfirði.
Egyptaland – Varúð
Frá Reyni Eyjólfssyni
BRÉF TIL BLAÐSINS
Mikið úrval af
fallegum
rúmfatnaði
Skólavörðustíg 21, Reykjavík, sími 551 4050