Morgunblaðið - 15.11.2008, Blaðsíða 46

46 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. NÓVEMBER 2008
Á SJÓNVARPS-
SKJÁNUM hinn 8. október
sl. tilkynnti Logi Berg-
mann okkur það alvar-
legur á svip að út hefðu
brotist „óeirðir“ á mót-
mælafundi á Austurvelli og
skríllinn hefði „saurgað“
Alþingishúsið. Fréttin sem
á eftir fylgdi snerist nánast
eingöngu um þá atburði sem urðu við Alþing-
ishúsið þegar mótmælendum lenti saman við
lögreglu í kjölfar þess að reynt var að hand-
taka menn sem dregið höfðu gulan og bleikan
Bónusfána að húni við gífurlegan fögnuð
flestra þeirra sem saman voru komnir á Aust-
urvelli. Sýndar voru dramatískar myndir af
stimpingum og eggjakasti og talað við hníp-
inn lögreglumann (sem virðist raunar finna
til föðurlegra vonbrigða í hvert sinn sem Ís-
lendingar taka upp á þeim ósóma að koma
saman fleiri en tveir með mótmælaspjöld).
Varla var minnst á þá staðreynd að þarna
hittust nokkur þúsund almennir borgarar til
að tjá reiði sína og viðbjóð í garð þeirra sem
eyðilögðu hagkerfi landsins, finna fyrir sam-
stöðu, hlýða á ræður og hrópa saman í kór
svo einhver þessara heyrnardaufu ráða-
manna neyddist kannski til að hlusta. Ekki
nenntu fréttamenn að spila brot úr ávörpum
ræðumanna eða taka hús á einhverjum þeirra
sem mættu á fundinn, nema í örfá sek-
úndubrot undir lok fréttarinnar. Nei, frétta-
flutningurinn beindist alfarið að eggjakasti
og meintum „óeirðum“ – sem undirrituð
raunar missti af enda stödd um það bil fimm-
tíu metrum frá vettvangi þessa borg-
arastríðs. Hverjum er ekki sama um að sið-
blindir auðmenn og stjórnmálasnatar þeirra
skuli hafa lagt landið okkar í rúst, hverjum er
ekki sama um orsakir þess að sumir mótmæl-
endanna kusu að láta eggin tala – nei, alveg
er agalegt að þetta unga fólk skuli dirfast að
saurga Alþingishúsið okkar svona, hvað er
eiginlega orðið um æsku landsins?!?
En við hverju er annars að búast af íslensk-
um fjölmiðlum en að þeir búi til æsifréttir úr
borgaralegum aðgerðum? Það tíðkast í þró-
aðri löndum að fjölmiðlar séu sjálfkrafa í
stjórnarandstöðu, hlutverk þeirra sé að rýna
í verk ráðandi afla, velta við steinum, krefjast
svara. Hér spyrja arfaslakir fréttamenn kurt-
eislegra spurninga, rétta hljóðnemann að
ráðamönnum, kinka kolli við þvaðrinu og
pakka síðan saman. Allir eru vinir. Það er
aldrei þjarmað að neinum, aldrei rýnt í svör-
in, aldrei spurt lengra, hvað þá þráspurt ef
svarið er loðið (frægt er í Bretlandi þegar
fréttamaðurinn Jeremy Paxman bar upp
sömu spurninguna tólf sinnum enda hafði
hann ekki fengið svar). Aðalgæjarnir mæta í
drottningarviðtöl þar sem samflokksmenn
með stjörnur í augum kinka kolli eins og
hvolpar meðan drottningin eys úr viskuskál-
unum. Spillingarmál gleymast, eða kannski
nennir bara enginn að kynna sér þau al-
mennilega.
Hlutverk fjölmiðla í lýðræðisríki á að vera
aðhald og gagnrýnin umræða. Um árabil
hafa íslenskir fjölmiðlar sungið bakrödd í út-
rásarkórnum, þulið útlenskar vísitölur eins
og maríubænir, japlað á stöðugleikatuggu
íhaldsins, sýnt okkur skæslegar myndir af
einkaþotum og mært víkingana kraftmiklu
sem kemur nú í ljós að skildu eftir sig sviðna
jörð hvar sem þeir fóru. Sjáið flotta banka-
útibúið í Sviss! Sjáið einbýlishúsið hans Hann-
esar Smárasonar! Sjáið hvað Björgólfur er
góður við minnimáttar! Sjáið nýju klipp-
inguna hans Jóns Ásgeirs (sem vill svo
skemmtilega til að á okkur)! Það var helst að
gamla Gufan sýndi lit, enda fannst ráðamönn-
um efnistök þar hallast háskalega langt til
vinstri; svo langt að helst langaði þá að leggja
niður þann hálftíma sem mesta viðspyrnu
veitti. Þegar erlendir aðilar tóku að vekja at-
hygli á vafasamri stöðu íslensku bankanna
varð það íslenskum fjölmiðlum í besta falli
efni í innskot aftarlega í fréttatímanum þar
sem íslenskir ráðamenn eða fjármálavitr-
ingar hristu höfuðið og dæstu í hinn kurteisa
og hlutlausa hljóðnema, sármóðgaðir yfir
bölvaðri öfundssýkinni í þessum útlend-
ingum. Nú kemur sífellt betur í ljós hversu
innistæðulaus útrásin svokallaða var. Hvar
voru fréttamiðlarnir á meðan auðmenn léku
sér að ímynduðum peningum á ábyrgð al-
mennings? Hvar var gagnrýnin fjölmiðlun?
Var fréttafólk einfaldlega of upptekið af því
að borða snittur í boði Björgólfsfeðga?
Fjölmiðlar eru tengiliður okkar við ráða-
menn – ekki nenna þeir að tala við okkur hin,
svo mikið er víst. Það hefur sjaldan verið jafn
mikilvægt og nú að þeir sýni stjórnvöldum
aðhald og upplýsi okkur einnig um það rót
sem á sér stað í samfélaginu. Það er nokkuð
lýsandi fyrir ástandið að undirrituð hefur
gripið til þess síðasta mánuðinn að fylgjast
með þróun mála í gegnum erlenda frétta-
miðla. Það er ég ekki ein um. Traust hins al-
menna borgara á stjórnvöldum er ekkert
lengur. Traust okkar á íslenskum fjölmiðlum
hlýtur einnig að vera afskaplega takmarkað.
Það vill nefnilega svo kaldhæðnislega til að
það blaktir einmitt Bónus-göltur við hún á
flestum þeirra.
Af óeirðum, eggjakasti og öðrum ósóma
Salka Guðmundsdóttir, þýð-
andi og háskólanemi
Um árabil hafa íslenskir
fjölmiðlar ... sýnt okkur
skæslegar myndir af
einkaþotum og mært vík-
ingana kraftmiklu sem kemur nú í
ljós að skildu eftir sig sviðna jörð
hvar sem þeir fóru. Sjáið flotta
bankaútibúið í Sviss! Sjáið einbýlis-
húsið hans Hannesar Smárasonar!
Sjáið hvað Björgólfur er góður...
’„ÉG HELD að enginn glæpur sé verri en að slá á vinn-andi hönd,“ segir í viðtali við Sigurbjörgu Árnadóttur íMorgunblaðinu miðvikudaginn 5. nóvember sl., en Sig-
urbjörg var búsett í Finnlandi þegar kreppan skall á þar í
landi í upphafi tíunda áratugarins. Hún talar af reynslu. Í
greininni segir hún jafnframt „Það á að leyfa fólki að
vinna; atvinnubótavinna er betri en atvinnuleysi“.
Undir þessi varnarorð hennar tek ég heilshugar. Í ljósi
þess að nú eru stórir hópar fólks að missa vinnuna þá þarf
að bregðast fljótt við. Skapa þarf atvinnutækifæri og fyr-
irbyggja fólksflótta frá landinu. Vegna breyttrar stöðu á vinnumarkaði ætla
háskólar landsins að koma til móts við þá sem hefja vilja nám eða ljúka námi
sem þeir áður stunduðu. Sú leið gagnast fyrst og fremst þeim sem þegar hafa
lokið stúdentsprófi. Viðraðar hafa verið hugmyndir um að styðja við sprota-
fyrirtæki, en ekki hefur útfært með hvaða hætti það skuli gert. Þetta eru
góðar og gildar lausnir, en það þarf meira til. Þeir fjármunir sem varið verð-
ur til greiðslu atvinnuleysisbóta koma úr vösum skattgreiðenda. Ef þessum
fjármunum verður varið til atvinnuskapandi verkefna þá væri þeim betur
varið. Með því að skapa atvinnu þá fær fólk tækifæri til að vinna að einhverju
uppbyggilegu í samfélaginu og halda reisn sinni. Það er mikill munur á því
að fara til vinnu frekar en að sitja heima í aðgerðaleysi. Þetta þýðir að kostn-
aður samfélagsins verður minni, þar sem vinnandi fólk glímir síður við af-
leidd vandamál atvinnuleysis.
Uppbyggingin getur verið af ýmsum toga. Ríki og sveitarfélög geta farið í
viðhaldsverkefni sem setið hafa á hakanum. Þar má nefna viðhald húsnæðis,
skjölun og úrvinnslu gagna, innleiðingu gæðakerfa o.fl. Greiða má fyr-
irtækjum tímabundið fyrir að ráða til sín fólk sem er á atvinnuleysisbótum án
þess að það leiði til beins launakostnaðar fyrir fyrirtækin. Hvetja má fyrirtæki
sem annars munu halda að sér höndunum varðandi ný verkefni til að þiggja
„ókeypis“ vinnuafl um tíma í þeim tilgangi að hrinda hugmyndum í fram-
kvæmd. Slíkt er til hagsbóta fyrir alla hlutaðeigandi, fyrirtæki, einstaklinga,
fjölskyldur og samfélagið í heild. Hér gildir að hlutastörf eru betri en engin
störf og þetta er ágætis leið til starfsþjálfunar fyrir þá sem ekki hafa tök á því
að hefja nám. Bæta þarf fullorðinsfræðslu og auka þannig starfsmöguleika
þeirra sem á þurfa að halda. Þannig nær fólk að halda reisn sinni og vera virkt
í samfélaginu í staðinn fyrir að liggja undir sæng og bíða eftir að hlutirnir lag-
ist. Þá þarf það að bíða til 2011. Það er langur tími undir sænginni!
Efla þarf stuðning við einstaklinga með góðar viðskiptahugmyndir og
Torgið – viðskiptasetur er vissulega jákvætt framtak. Aðstaða fyrir 25
manns er góð byrjun en meira þarf til þegar þúsundir missa vinnuna. Eftir
að hafa samið viðskiptaáætlun fyrir sprotafyrirtæki þekki ég af eigin raun
hversu mikil vinna liggur þar að baki og hversu breiða þekkingu þarf til þess
að útbúa slíka áætlun. Þó svo að fólk búi yfir góðum hugmyndum er ekki þar
með sagt að því takist að umbreyta þeim í vel útfærðar viðskiptahugmyndir,
hvað þá lífvænleg fyrirtæki. Bjóða þarf upp á frumkvöðlanámskeið þar sem
einstaklingar fá stuðning við gerð viðskiptaáætlana, aðstoð við nauðsynlega
greiningarvinnu og hjálp við að kanna fjármögnunarleiðir. Nýta má hús-
næði sem stendur autt með því að setja upp án mikils tilkostnaðar vinnuað-
stöðu eða nokkurs konar hreiður fyrir frumkvöðla. Setja má upp aðstöðu í
kaffihúsastíl eða verkstæðisstíl listamanna og handverksfólks. Fyrirtæki
sem sagt hafa upp fólki í stórum stíl geta lagt fram skrifstofu- og tölvubúnað
sem núna safnar ryki. Með því að þjappa frjóu fólki saman gefast tækifæri til
að varpa hugmyndum á milli einstaklinga. Frumkvöðlar fengju stuðning
hver frá öðrum, nýjar hugmyndir gætu fæðst og ný tækifæri skapast. Í nú-
verandi ástandi er það óyfirstíganlegur þröskuldur fyrir frumkvöðla að
koma sér upp vinnuaðstöðu eða leita sérfræðiaðstoðar. Þar sem mikið af
hæfu fólki er nú á lausu má bæta við starfsfólki hjá Nýsköpunarmiðstöð Ís-
lands, halda opin námskeið innan skólakerfisins þar sem kallaðir eru til sér-
fræðingar sem misst hafa vinnuna eða ráða sjálfstætt starfandi ráðgjafa til
að sinna þessum verkefnum. Auðvelda þarf eigendum sprotafyrirtækja að
ráða til sín starfsfólk.
Lítið í kringum ykkur. Ekki stinga höfðinu í sandinn. Talið í lausnum.
Komið án tafar upp vinnuhópum stjórnvalda, atvinnurekenda, stéttarfélaga
og annarra hagsmunaaðila til að móta tillögur um lausnir í atvinnumálum.
Mótið stefnu fyrir nýja atvinnuvegi, kallið eftir hugmyndum úr samfélaginu
og skapið vettvang fyrir umræðu þar sem hugmyndir eru ræddar og útfærð-
ar. Árangur af slíkri samvinnu verður meiri heldur en ef hver og einn hugsar
í sínu horni. Þjóðinni blæðir – ekki láta henni blæða út!
Að slá á vinnandi hönd!
– Opið bréf til stjórnvalda
Lára Jóhannsdóttir, doktorsnemi við Háskóla
Íslands og eigandi sprotafyrirtækis.
BANDARÍKJAMENN kusu sér
forseta fyrir skömmu. Ekki er búist
við öðru en að helmingur þjóðarinnar
taki þátt í kosningunum. Af hverju er
oft svona lítil þátttaka í bandarískum
kosningum, spyrjum við? Skýring-
arinnar er hugsanlega að leita í þeim
sérstaka hugsunarhætti Bandaríkja-
manna, að einstaklingurinn beri
ábyrgð á sjálfum sér fyrst og síðast.
Þeir eru flestir hjálpsamir með af-
brigðum við náunga sinn og mega
margir ekkert aumt sjá eins og við.
En munurinn á þeim og okkur er sá,
að þeim er oft illa við að láta beygja
sig undir forræði stjórnmálamanna
utan heimabyggðar sinnar. Þeir vilja
vera sjálfstæðir einstaklingar í sínu
bæjarfélagi. Þeir eru flestir lög-
hlýðnir vel og miklir þjóðernissinnar.
Þeir eru samt mjög stoltir af Banda-
ríkjunum sjálfum og fylkja sér um
fánann sem alls staðar blaktir um
landið. Slíkar tilfinningar rekst ég
ekki á gagnvart ESB. Þess vegna er
það og verður svo langt á eftir
Bandaríkjunum. Þröngt hagsmuna-
bandalag sem getur ekki tekið
ákvarðanir á örlagastundum eins og
sást í Bosníustríðinu.
Bandaríkjamenn eru líka sann-
færðir um að hendur séu til þess að
vinna með þeim. Og að byssueign sé
nauðsynleg borgaranum til þess að
verja heiðarlegar hendur sínar. Þeir
telja að glæpamenn eigi að vera í
fangelsum. Fangelsi séu ekki spít-
alar eða endurhæfingarstofnanir
heldur fangelsi. Sá sem brýtur lögin
geldur þess. Það er verðmiði á afleið-
ingum glæpa, sem fælir þig frá
freistingum. Sex milljónir Banda-
ríkjamanna eru í fangelsum. Þeir eru
þúsund sinnum fleiri en Íslendingar.
Hér skipta fangar fáum hundr-
uðum. Hér veður uppi glæpalýður
sem dópar, misþyrmir, rænir og
ruplar, án þess að þjóðfélagið taki á
því. Lemur lögreglumenn og sleppur
með skilorð. Það vantar líka fangels-
ispláss fyrir dæmda svo afplánun
dregst úr hófi. Vestra er bygging og
rekstur fangelsa boðinn út eftir
ákveðnum stöðlum. Hér er umönnun
aldraðra og ungbarna stundum boðin
út en handteknum sleppt út að
morgni. Nú stöndum við Íslendingar
frammi fyrir einu geigvænlegasta at-
vinnuleysi allra tíma. Upplausn og
glæpir fara því vaxandi. Brennandi
spurning er því hvað þjóðin eigi að
gera við allar þessar iðjulausu hend-
ur. Eru heimsendar atvinnuleys-
isbætur okkar einu úrræði?
Mér hefur flogið í hug, að núna
væri lag að skera upp herör gegn því
lögleysi, sem hér viðgengst. Stofna
til þjóðvarðliðs. Þeir atvinnulausu
gætu skráð sig til þátttöku og fengið
einhverja umbun til viðbótar at-
vinnuleysisbótunum. Þjóðvarðliði
þarf aðeins einkennismerki, mynda-
vélarsíma og jafnvel reiðhjól. Og svo
forystu og skipulag.
Þjóðvarðlið gæti farið um götur og
vaktað umhverfið. Veggjakrot, spell-
virki, innbrot, – næg eru verkefnin.
Verið augu og eyru réttvísinnar.
Tími lögreglumanna gæti þannig
nýst betur eftir ábendingum árvakra
þjóðvarða heldur en að vera of fá-
mennir á stórum svæðum í dag.
Frelsi glæpamanna til athafna hlyti
að skerðast mjög við svo aukna varð-
gæslu, þegar hundruð nýrra varð-
manna bætast við til að gæta öryggis
eigna og umhverfis borgaranna.
Gæti slíkt starf ekki verið sálarbót
starfsfúsra í þrúgandi atvinnu-
leysinu?
Myndi þjóðin ekki bara anda létt-
ara í návist þjóðvarða ?
Þjóðvörður
Halldór Jónsson, verkfræðingur.
SÆL, Edda Rós Karlsdóttir. Í grein
eftir þig sem birtist mánudaginn 10.
nóvember gerir þú enn eina atlöguna
að íslenskri krónu og leggur til að
fyrsta skrefið að endurreisn efnahags-
ins sé að skipta henni út fyrir evru. Ég
hef kunnað vel við margt í þínum mál-
flutningi en ekki þessa óbilgjörnu
kröfu um gjaldmiðilsskipti. Ef farið
væri að þeirri tillögu værum við að
staðfesta til allrar framtíðar helmings eignatap íslenskrar
alþýðu, jafnt þeirra sem skulda í evrum og krónum og
ekki síður hinna sem skulda ekki neitt. Atvinnulífs og rík-
is einnig.
Undanfarið hafa bankar landsins að Seðlabankanum
meðtöldum farið þeim höndum um sparifé almennings að
til fádæma hlýtur að teljast. Bláeygum bankamönnum
var falið að ráðleggja ennþá bláeygari sparifjáreigendum
að setja fjármuni sína í peningamarkaðssjóði og hluta-
bréf. Til þess að enginn efaðist um gildi þessa ráku bank-
arnir sérstakar greiningadeildir sem töluðu mjög fyrir
traustri stöðu bankana. Þú hafðir þína stöðu í þessari
mynd sem forstöðumaður greiningardeildar Landsbank-
ans. Valkostirnir í íslenskri hagstjórn eru aðallega tveir.
Annar er að fara að þínum ráðum og gangast undir að
evran kosti 195 krónur eins og kemur fram í grein þinni.
Þá leggjum við allar íslenskar eigur fram á því verði. Fjöl-
skyldan sem átti fyrir einu og hálfu ári 10 milljónir króna í
sparifé gat þá skipt þeirri upphæð yfir í liðlega 100 þús-
und evrur sem eru dágóður peningur. Nú fengi fjöl-
skyldan aðeins helming þeirrar upphæðar í evrum talið
eða um 50 þúsund evrur. Þegar við bætist að bróðurpart-
urinn af þessum 10 milljónum var að ykkar ráðleggingu
geymdur í bréfum verður niðurstaðan sú að 100 þúsund
evrurnar eru komnar niður í 30 þúsund evrur. Og geng-
istryggða íbúðarlánið sem hvílir á 20 milljón króna húsi
fjölskyldunnar var lengst af á 18 milljónir en er nú 35
milljónir og verður fest í þeirri tölu með hinni tafarlausu
upptöku evru sem þú talar fyrir nú. Jón á móti sem er
með Íbúðalánasjóðslán fer snöggtum betur út úr þessari
breytingu, en Íbúðalánasjóður og lífeyrissjóðir lands-
manna fara mjög sennilega á hliðina.
Hinn kosturinn í stöðunni er einfaldlega að þrauka og
bíða þess að krónan hækki í verði, því það mun hún gera.
Það veistu sjálf. Eftir heiftarlegt verðbólguskot á kom-
andi vikum, jafnvel misheppnaða tilraun til að verja geng-
ið stóru falli við flotsetningu kemur að því að krónan finn-
ur sinn botn og mun eftir það rísa. Við þurfum vissulega
einhver höft á gjaldeyrisviðskipti sem hvorki þér né öðr-
um markaðskrötum er sérstaklega að skapi. En það verð-
ur að hafa það. Krónan mun rísa á næstu árum, meðal
annars vegna þeirra miklu auðlinda sem landið býr yfir
og ráða til lengri tíma meiru en spákaupmennskufræði
greiningardeilda. Þegar við höfum náð gengisvísitölunni
upp til að minnsta kosti hálfs þess sem hún hefur hrapað
þá getur vel verið að íslensk stjórnvöld eigi að taka alvar-
lega umræðu um það að skipta út hinni íslensku flotk-
rónu, hvort sem það verður gert með bindingu við annan
gjaldmiðil eða upptöku gjaldmiðils einhverrar vinaþjóðar.
Miðað við nýjustu fréttir veit ég ekki hvort hægt verð-
ur að telja evruþjóðirnar til vina okkar. En að tala fyrir
gjaldmiðilsbreytingu sem fyrsta skrefi við núverandi
gengisvísitölu er óvægin aðför að sparifjáreigendum og
gagnast engum nema þeim sem ólmir vilja taka annan
hring á íslenskum sparifjáreigendum og efnahagskerfi.
Og ég sem hélt kannski að það væri komið nóg, Edda Rós.
Hvenær er komið nóg, Edda Rós?
Bjarni Harðarson, bóksali á Selfossi.