Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1942, Síða 34

að snúast með feykigný og gusuðu vatninu
upp í loft og yfir skipið, en það tók á rás upp
eftir fljótinu, kváðu við fagnaðaróp frá mann-
fjöldanum. En farmennirnir á fljótabátunum,
sem mættu þessu ferlíki og sáu það brjóta lög
náttúrunnar, fórnuðu höndum til himins og
hugðu hér um vélabrögð hins vonda að ræða.
En ferð þessi varð upphaf reglulegra gufu-
skipaferða. 5 árum síðar voru 50 gufuskip í
förum í Ameríku.
Gufuskipaferðir hófust nú og í öðrum lönd-
um, en fólk var þó heldur tregt til þess að ferð-
ast með þessum farartækjum. Það treysti þeim
ekki, og stundum kom það fyrir, að gufukatl-
arnir sprungu, og jók það mjög á ótta manna.
Þá var fundið upp á því, að farþegarnir væru
í sérstökum bátum, sem gufuskipið drægi, og
voru þeir þá öruggir fyrir sprengingum og
lausir við hristinginn og hávaðann á skipinu
sjálfu. Og lengi vel fóru gufuskipin einungis
um ár og vötn, en hættu sér ekki á haf út.
Svo var það 1816, að fyrsta gufuskipið sigldi
frá Englandi til Frakklands, og vakti það ó-
hemju athygli. Það var níu daga á leiðinni frá
London til le Havre og lenti í miklum ævin-
týrum.
1819 fór svo fyrsta gufuskipið yfir Atlans-
haf. Það var skipið „Savannah", sem hafði
gufuvél og hliðarhjól, en einnig segl. Og það
urðu seglin, sem björguðu skipinu, þegar til
kastanna kom. Ferðin frá New York til Liver-
pool tók 25 daga, en gufuvélin hafði ekki verið
notuð nema í 80 klukkustundir. Þá var kola-
forðinn þrotinn, og þá var ekki um annað að
gera en að grípa til seglanna. Ýmsir álitu þetta
sönnun þess, sem þá var almennt talið, að gufu-
skipin gætu ekki annazt langferðir, þótt þau
gætu verið góð til styttri ferða. Seglskipin
hlytu áfram að annast siglingar á hinum löngu
leiðum.
Nú liðu nokkur ár, og ekkert markvert bar
til tíðinda í þessum efnum. En 1838 fóru hvorki
meira né minna en 4 gufuskip yfir Atlanshaf.
Hið þekktasta þeirra, „Great Western", fór
vestur' um haf frá Englandi á 15 dögum og
heim á 16 dögum, og var þetta skip síðan reglu-
lega í förum milli heimsálfanna.
Fram til þessa tíma voru öll gufuskipin hjóla-
skip. En þá fyrst varð samkeppni gufuskip-
anna seglskipunum verulega hættuleg, er farið
var að knýja þau áfram með skrúfu í stað
hjóla, en fyrsta nothæfa skrúfuskipið, Archi-
medes, var byggt í Englandi 1838.
Til 1840 voru næstum öll hafskip smíðuð úr
tré. 1817 hafði fyrsta járnskipið, Vulkan, verið
smíðað, en það var ekki gufuskip. Fyrsta stóra
gufuskipinu úr járni, „Great Britain“, var
hleypt af stokkunum 1843. En ýmsir litu það
hornauga að smíða skip úr járni, og allt til
1860 bannaði enska stjórnin póstflutninga með
járnskipum, og það var þá fyrst eða 1860, að
Cunard-félagið tók að smíða járnskip. Eftir
1875 var stál fyrst og fremst notað til skipa-
smíða.
Árið 1884 var þýðingarmikið fyrir sögu sigl-
inganna, því að þá var fyrsta nothæfa gufu-
túrbínan smíðuð. Það leið þó nokkur tími
þangað til hún hlyti viðurkenningu, og í raun-
inni varð það ekki fyrr en um aldamótin.
En það olli jafnan nokkrum vandræðum,
hversu kolafrek gufuskipin eru. Kolin eru rúm-
frek og það tók langan tíma að birgja skipið.
Þá var einnig tekið að knýja skip með olíu,
hún er ekki nándar nærri eins rúmfrek og það
tekur miklu minni tíma að birgja skipið.
Þótt gufuskipið hefði sigrað seglskipið, kom
nú til sögunnar ný skipstegund, sem tók að
keppa við gufuskipið. í febrúar 1912 sigldi
skrítið skip upp eftir Thames til London. Það
var hvorki seglskip né gufuskip, — hafði hvorki
segl né reykháf. Það var „Selandia", eitt fyrsta
stóra vélskipið, byggt af Burmeister & Wain
í Kaupmannahöfn, og vakti það geysimikla at-
hygli. Meðal enskra valdamanna, sem komu til
þess að skoða skipið, var Winston Churchill,
sem þá var flotamálaráðherra, og sagði hann
m. a.: „Við höfum lengi getað lært mikið af
landbúnaði Dana, en mér er það óneitanlega
nokkurt undrunarefni, að við skulum nú líka
eiga að fara að læra af Dönum á sviði siglinga-
mála“.
„Selandia“ var að vísu ekki fyrsta vélskipið.
Áður höfðu verið byggðir vélbátar og lítil vél-
skip. En 1911 var byrjað á smíði margra vél-
skipa viðsvegar um heim, meðal annars hjá
Burmeister & Wain í Kaupmannahöfn, og varð
skipi þeirra, „Selandia“, lokið fyrst.
Gamla sprengivélin var ekki hsef eða hentug
til þess að knýja skip. En svo gerði þýzki upp-
finningamaðurinn Rudolf Diesel á henni end-
urbót sína og fann upp vélina, sem við hann er
kennd, Diesel-vélina, og það var þessi uppfinn-
ing hans, sem mestu olli um það, að hinn nýi
keppinautur gufuskipsins kom til sögunnar. Um
bað verður engu spáð, hvernig þeirri keppni
kann að lykta.
34
VIKINGUR