Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1998, Blaðsíða 62

hann að jafnaði um 15 cm á lengd. Eftir það
dregur smám saman úr vextinum og eru 15
ára dýr um 18 til 20 cm á lengd.
Humarinn grefur sér göng ofan í leirbotn-
inn. Oftast eru tvö eða þrjú op á göngunum. I
sumum tilfellum tengjast göng margra humra
saman og mynda flókið gangnakerfi undir yf-
irborði leirsins. Göng humarsins ná oftast um
20 til 30 cm niður fyrir yfirborðið. Göngin not-
ar humarinn til að verjast rándýrum.
Humarinn yfirgefur holuna þegar hann
leitar sér íæðu. Hér við land virðist humarinn
vera mest á stjái fyrir utan holuna seinni hluta
nætur en minnst fyrri hluta dags. Þetta endur-
speglast í því að mest humarveiði er venjulega á
tímabilinu frá miðnætti til kl 8 á morgnana.
Einnig verður oft nokkur aukning í veiði seinni
hluta dags. Talið er að birta við botn stjórni ferð-
um humarsins.
Margt bendir til að ungviðið setjist að í holum
sem þegar hafa verið grafnar og komi ekki út
úr þeim fyrsta árið. Ungviðið grefur göng eða
gangnakerfi út frá holunni og veiðir sér til
matar dýr sem eru grafin í botninn. Athugan-
ir í nágrannalöndunum benda reyndar til að
humarinn haldi sig mikið til á sömu slóðum
allt sitt líf. Kvendýrin virðast alltaf snúa aftur í
sömu holuna eftir íæðuöflunarferðir, en karl-
dýrin færa sig meira úr einni holu í aðra og
lenda þá stundum í baráttu við önnur karldýr
um holurnar.
Engar rannsóknir hafa verið gerðar á því hér
við land hvað humarinn étur, en rannsóknir
sem gerðar hafa verið í Færeyjum og í
Skotlandi ættu að'gefa vísbendingar þar um.
Humarinn tekur bráð sína með klónum og
brytjar hana smátt áður en hann étur hana. Það
er því erfitt að greina matseðilinn út frá því sem
finnst í maga. Engu að síður heftir tekist að
greina eitthvað af fæðuleifúm humarsins. Eðli-
lega étur humarinn mest dýr sem hafast við
ofan á eða niðri í leirnum. Aðalfæðan virðist vera
burstaormar, smávaxin krabbadýr, skeljar og
ígulker en einnig hefur fundist mikið af smá-
um frumdýrum í maganum sem hugsanlega
fylgja með þegar humarinn étur bráð sína á yf-
irborði leirsins.
Helstu óvinir humarsins eru ýmsir fiskar
sem lifa á sömu slóðum og hann eða koma þar
við á árstíðabundnum göngum sínum. Dæmi
um fiska sem veiðast á humarslóðum eru
þorskur, ýsa, karfi, ufsi, langlúra, Ianga,
skrápflúra, skötuselur, stórkjafta og steinbít-
ur. Humar hefur fundist í maga margra þess-
ara fiska en mest hefur fundist í mögum
þorsks, ýsu og stórkjöftu. ðsan virðist éta mest
af 1,5 cm humri sem er nýlega orðinn botn-
lægur. Þorskurinn étur hins vegar fyrst og
fremst humar sem er 8 til 15 cm langur og
væntanlega 5 til 10 ára gamall. Fyrstu tilraun-
ir til að veiða humar hér á landi vom gerðar árið
1939 í Vestmannaeyjum. Afraksturinn eftir
vertíðina voru tæp 3 tonn af niðursoðnum
humri. Eftir þessa reynslu töldu menn það
varla borga sig að veiða humar hér við land. Leið
nú langur tími þar til affur var reynt að hefja
hér humarveiðar. ;rið 1953 reyndu Islendingar
næst og var humarinn nú veiddur í Selvogs-
djúpi og humarvinnsla sett upp í Höfnum á
Reykjanesi. Skömmu síðar hófust veiðar frá
Eyrabakka og síðan í Vestmannaeyjum. Þær
gengu brösótt til að byrja með en smám saman
bættust fleiri bátar í hópinn og veiðin jókst stig
af stigi. Erlend veiðiskip höfðu veitt hér nokk-
uð af humri áður en Islendingar hófb veiðarnar.
Þau héldu nokkur hundruð tonna aflahlut allt
til ársins 1972 þegar fiskveiðilögsagan var færð
út í 50 sjómílur. Eftir það sátu íslendingar ein-
ir að veiðunum.
Humarveiðin náði hámarki hér við land árið
1963 er veiðarnar voru rúm 6.000 tonn og
veiddu íslendingar sjálfir um 5.500 tonn af
þeim afla. Veiðin minnkaði síðan hratt niður í
um 2.600 tonn árið 1968. Síðan jókst hún á
ný, en árið 1979 varð aftur aflabrestur og
veiddust þá eingöngu 1400 tonn. Talið er að ó-
venjulítil veiði árin 1968 og 1979 hafi stafað af
lágum sjávarhita, sérstaklega við Suðaustur-
land, en þar var mjög lítil veiði bæði árin. Síðan
1980 hefirr veiðin verið að sveiflast á bilinu
1700 til um 2700 tonn á ári. ;rið 1995 var
humarveiðin aðeins um 1030 tonn.
Hér við land er allur humar veiddur í botn-
vörpu eins og stendur. Veiðarnar fara fram á
tímabilinu frá 15. maí dl 31. ágúst. Tilraunir
voru gerðar með veiðar í gildmr á ámnum 1992
til 1994 en ekki hefur enn verið farið út í slíkar
veiðar í stórum stíl. Humarvarpa er ólíkt öðr-
um botnvörpum að því leyti að það veiðir ekki
bara það sem er ofán á botni, heldur grefúr það
sig einnig lítillega ofan í botninn. Engir
bobbingar eru á humarvörpunni, en fótreipið,
sem er fremst á neðra byrði vörpunnar, er
þungur vír sem vafinn er kaðli. Fótreipið er
haft tiltölulega slakt svo að það liggi þéttar við
botn. Það heftir valdið áhyggjum að mikill
aukaafli fæst við humarveiðarnar og oft er sá
afli meiri en sjálfur humaraflinn. ;rið 1995 var
humaraflinn um 1030 tonn en annar afli sem
fékkst með humrinum var um 3000 tonn.
Uppistaðan í þeim afla var þorskur, ýsa og
karfi. Mikið af humri skemmist við veiðarnar
og verður ónýtanlegur. Þeim humri er kastað
fyrir borð ásamt undirmálshumri. Talið er að
megnið af þessum humri drepist strax eða fljót-
lega eftir að hann kemur á botninn.
Humarinn er að stórum hluta slitinn um
borð í humarbátunum og hölunum einum
landað.; síðustu árum hefhr hins vegar vaxandi
hluti humarsins verið landað heilum til út-
flutnings án frekari vinnslu. Mest er unnið af
humri á Höfn í Hornafirði, Vestmannaeyjum,
Þorlákshöfn og í Keflavík. Við vinnslu er görn-
in hreinsuð úr halanum og síðan er hann ffyst-
ur í skelinni. Humarinn er eftirsóttur til mat-
ar. Megnið af framleiðslunni hér á landi er flutt
út til Bandaríkjanna en lítilsháttar af humri er
einnig flutt til Evrópu. Heildarveiði á humri í
heiminum hefúr verið um 60 þúsund tonn á
síðustu ámm. Þær þjóðir sem veiða mest af hon-
um eru Skotar, írar, Frakkar og ítalir.
Til að fylgjast með ástandi humarstofnsins
eru á hverju ári farnir rannsóknaleiðangrar í
upphafi humarvertíðar. Athuganir em þá gerð-
ar á aldurssamsetningu, kynjahlutfalli í stofn-
inum og aflabrögðum með stöðluðum veiðarfær-
um. Að auki eru tekin sýni úr afla veiðiskipa og
skipstjórar fylla út veiðiskýrslur. Holubúskap-
ur humarsins gerir athuganir á stofngerð mjög
erfiðar, sérstaklega er erfitt að meta fjölda kven-
dýra og kynþroska þeirra. Kvendýrin halda
sig mest ofan í holunum og eru oftast ekki
nema 5-15% af aflanum. Ekki eru neinir lík-
amspartar á humrinum sem hægt er að nota til
að lesa aldur hans líkt og kvarnir eða hreistur
hjá fiskum. Hins vegar er að einhverju leyti
hægt að nota toppa í lengdardreifmgu til að á-
kvarða aldursdreifmgu í stofninum. Væntan-
leg nýliðun er ákvörðuð út frá fjölda smá-
humars í aflanum.
I byrjun veiðanna á 6. og 7. áratugnum varð
stöðug aukning í afla. Hann náði hámarki, um
6.000 tonnum árið 1963, hélst síðan um 4.000
tonn til 1973 en tók síðan að minnka hratt.
Aflaaukning fyrstu árin stafaði eingöngu af
aukinni sókn, því afli á togtíma, sem er vís-
bending um stærð humarstofnsins, minnkaði
hratt á þessum árum. Ekki er óvenjulegt að
nytjastofh bregðist þannig við þegar byrjað er að
veiða úr honum. Með hóflegri nýtingu kemst
aftur á jafnvægi, þó að stofninn sé orðinn
nokkru minni en hann var í upphafi. Humar-
stofninn rétti lítillega við á árunum í kringum
1980, en síðan hefur hann minnkað jafnt og
þétt sem bendir til þess að meira hafi verið veitt
úr honum en góðu hófi gegndi. Stofninn var í
lágmarki 1995 en virðist nú vera að rétta við á
ný. ; árinu 1997 er veiðistofn humars (þ.e.
humar 6 ára og eldri) þó enn með minnsta móti
og er talinn vera í kringum 11.500 tonn. ■
62
Sjómannablaðið Víkingur