Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.2002, Síða 36

- enda stangast bannið á við hið opna
markaðshagkerfi sem við búum við og er
ríkjandi hjá öllum þjóðum sem við mið-
um okkur við og höfum mest samskipti
við.
Á þessu eru þó vissulega undantekn-
ingar og ber LÍÚ-forustan þar hæst; hún
virðist alls ekki samstíga umbjóðendum
sínum í þessu máli. Þátttakendur í pall-
borðsumræðum á aðalfundi Samtaka
fiskvinnslustöðva, sem haldinn var í
október 2000, lýstu sig allir fylgjandi því
að reglur um fjárfestingar útlendinga i ís-
lenskum sjávarútvegi yrðu rýmkaðar og
töldu reyndar að það væri forsenda þess
að sjávarútvegsfyrirtækin gætu vaxið og
dafnað í framtíðinni. Róbert Guðfinnson,
stjórnarformaður SH og Þormóðs ramma
- Sæbergs hf., telur að umræðan um
þessi mál sé á miklum villigötum hér á
landi: “Menn eru að gera því skóna að
erlend stórfyrirtæki kæmu til íslands og
gleyptu islensk sjávarútvegsfyrirtæki og
notuðu þau síðan til hráefnisoflunar fyrir
fiskvinnslur erlendis” (Fiskifréttir, 13.
október 2000). Róbert leggur til að látið
sé af þessari minnimáttarkennd. íslensk-
ur sjávarútvegur er hátæknivæddur og
fullkomlega samkeppnishæfur á alþjóða-
vettvangi.
Burt séð frá þessari umræðu má ætla
að íslendingar myndu leggja töluvert
upp úr því að ákvæði EES-samningsins
um varanlega undanþágu frá fjárfesting-
um útlendinga í sjávarútvegi yrði fest í
aðildarsamningi og hefði þar stöðu frum-
réttar eins og Rómarsáttmálinn. Það má
slá því föstu að auðvelt yrði að fá tíma-
bundna undanþágu en ólíklegt verður að
teljast að krafa um varanlega undanþágu
næði fram að ganga. Þó má benda á að í
tengslum við EES-samningin héldu tals-
menn Evrópusambandsins því fram, allt
fram á síðustu stundu, að slik undanþága
væri óhugsandi en sneru síðan við blað-
inu. Jafnframt má benda á skýra undan-
þágu sem Danir hafa varðandi fjárfesting-
ar útlendinga í sumarbústaðarlöndum. í
henni er kveðið á um að erlendir fjárfest-
ar þurfi að hafa búið í Danmörku í
a.m.k. 5 ár áður en þeir geti keypt sum-
arbústað þar í landi. í aðildarviðræðum
sínum fóru Norðmenn fram á að fá að
halda ákvæði um að einungis norskir
ríkisborgarar gætu átt fiskiskip gerð út
frá Noregi. Evrópusambandið hafnaði
þessari kröfu á þeirri forsendu að slíkt
stangaðist á við þá grundvallarreglu sem
bannar mismunun á grundvelli þjóðern-
is. Norðmenn fengu tímbundna unda-
þágu til þriggja ára, auk þess sem gefin
var út sameiginleg yfirlýsing um nauðsyn
þess að tryggja hagsmuni svæða sem
byggja á fiskveiðum (sjá bls. 148-149).
Af því sem hér hefur komið fram virð-
ist því um þrjá kosti að ræða sem grund-
völl í samningum um takmarkanir á tjár-
festingum erlendra aðila í sjávarútvegi ef
íslendingar kjósa að hefja aðildarviðræð-
ur við Evrópusambandið:
* Að fá varanlega undanþágu líkt og nú
er að finna í EES-samningnum.
* Að fá ótvírætt leyfi til að setja lög sem
binda heimild til fjárfestinga í sjávarút-
vegi við búsetu - svipað og danska
sumarbústaðaákvæðið.
* Að fá heimild til að setja lög sem
kveða á um sterk efnahagsleg tengsl á
milli útgerðar og vinnslu við heima-
höfn skips en þessa lagaheimild hefur
Evrópudómstóllinn túlkað vitt.
II.II. „Kvótahopp” og kvótasvindl
Að teknu tilliti til reynslu Norðmanna
í aðildaviðræðum, túlkunar Evrópudóm-
stólsins um efnahagsleg tengsl, niður-
stöðu skýrslu þingnefndar neðri deildar
breska þingsins og staðfestingar Elliots
Morleys, sjávarútvegsráðherra Bretlands,
á því að „kvótahoppið” sé alls ekkert
vandamál þar í landi (sjá bls. 100) er
óhætt að fullyrða að óttinn við umfangs-
mikið „kvótahopp” í kjölfar inngöngu í
Evrópusambandið er ástæðulaus. Sú
staðreynd að ekkert sjálfstætt ríki i Evr-
ópu er eins háð sjávarútvegi og ísland
gerir það hins vegar að verkum að skilj-
anlegt er að blátt bann hafi verið lagt við
eignarhaldi útlendinga í þessari „stór-
iðju” íslands. Á undanförnum árum hef-
ur þó ýmislegt breyst í rekstrarumhverfi
sjávarútvegsfyrirtækja. Stærstu fyrirtækin
hafa verið að færast úr einkaeign yfir í
opin almenningshlutafélög. íslensk sjáv-
arútvegsfyrirtæki hafa jafnframt verið að
fjárfesta í vaxandi mæli í erlendum sjáv-
arútvegsfyrirtækjum, bæði á sviði veiða
og vinnslu. Líklegt verður að teljast að
þessi útþrá íslenskra sjávarútvegsfyrir-
tækja komi til með að halda áfram í
framtíðinni og aukast, ef eitthvað er, enn
frekar eftir því sem hagræðing í greininni
verður meiri. Það er því með öllu óvist
hvort það þjóni framtíðarhagsmunum ís-
lenskra sjávarútvegsfyrirtækja að leggja
nánast blátt bann við því að þau hafi að-
gang að erlendu fjármagni. Á það jafnt
við hvort sem ísland gerist fullgildur að-
ili að Evrópusambandinu eða ekki.
í áðurnefndri skýrslu utanríkisiráð-
herra um stöðu Islands í Evrópusamstarfi
kemur fram sú skoðun að [ejfstefnt
væri að því að tryggja raunveruleg efna-
hagsleg tengsl skipa, sem veiða úr ís-
lenskum kvótum, við ísland er margt
sem bendir til þess að gera verði veruleg-
ar breytingar á fiskveiðistjórnunarkefinu.
Undanfarin ár hefur mestöllum afla ís-
lenskra skipa verið landað á íslandi. Ein-
ungis hefur verið heimilt að landa fersk-
um fiski á viðurkennda markaði í ESB.
Ef ísland væri meðlimur yrði ekki hægt
að takmarka landanir i öðrum höfnum í
ESB í þetta miklurn mæli. Það myndi
einnig eiga við um fullvinnsluskip sem
hingað til hafa landað öllum sínum afla á
íslandi. Slíkt fyrirkomulag myndi að
sjálfsögðu geta leitt til þess að afla yrði
landað í miklum rnæli erlendis sem ekki
kæmi íslensku atvinnulífi til góða. Jafn-
framt má gera ráð fyrir að erfiðara yrði
[svo] hafa eftirlit með afla þessara skipa
sem aftur leiddi til þess að fiskifræðingar
hefðu lakari gögn til að byggja á ráðgjöf
um leyfilegan heildarafla. [leturbreyting
höfundar) (Utanríkisráðuneytið, 2000,
bls. 236).
Nú má vissulega segja að það sé afstætt
hvað telst veruleg breyting á fiskveiði-
stjórnunarkerfinu. Það er hins vegar mat
höfundar að ekki þurfi að gera miklar
breytingar á því til að tryggja efnahagsleg
tengsl fiskiskipa við ísland sem veiða úr
íslenskum kvótum ef til aðildar að ESB
kæmi. Bretar gerðu engar verulegar
breytingar á sínu fiskveiðistjórnunarkerfi
þegar þeir settu lög um efnahagsleg
tengsl fiskiskipa sem veiða úr breskum
kvóta við Bretland. Lögin eru einungis
viðbót við það fiskveiðistjórnunarkerfi
sem fyrir var og þau lög sem þegar giltu.
Sé litið til bresku laganna, og þau heim-
færð yfir á íslenskar aðstæður, verður
ekki annað séð en að það sé ákaflega
dúpt í árinni tekið að halda því fram að
slík lög hefðu í för með sér “verulegar
breytingar á fiskveiðistjórnunarkerfinu”,
eins og gert er í skýrslu utanríkisráð-
herra.
Varðandi fullvinnsluskipin þá ber
þeim, samkvæmt 19. grein reglugerðar
nr. 522, 18. ágúst 1998 um vigtun sjávar-
afla, skylda til að landa öllurn afurðum
sínum hér á landi. Við aðild að Evrópu-
sambandinu myndi þessi kvöð heyra for-
tíðinni til nema um það yrði sérstaklega
samið. Fullvinnsluskipin, sem og önnur
fiskiskip, yrðu bundin af þeim skilyrðum
sem íslensk stjórnvöld settu þeim varð-
andi efnahagsleg tengsl við ísland. í
þessu sambandi ber að árétta það sem
haft var eftir þeim Dierk Booss ogjohn
Forman fyrr i þesssu riti (bls. 153) um
að hvert ríki setji sín eigin lög, allt eftir
aðstæðum hverju sinni. Tilgangurinn
með því að flytja ferskan fisk á erlendan
markað er fyrst og fremst sá að fá hærra
verð en mögulegt væri hér á landi. Full-
vinnsluskipin eru hins vegar bundin af
afurðaverði erlendis hvort sem þau landa
hér á landi eða ekki. Ávinningurinn sem
hugsanlega getur fylgt því að sigla er að
íslenskar hafnir og þjónustuaðilar séu
ekki samkeppnishæf við starfsbræður
sína handan Atlantsála. Að auki myndi
sá kostnaður sem felst í því að llytja af-
urðirnar yfir hafið með flutningaskipum
falla niður. Á móti kemur sá tími sem
færi í siglinguna og tefur viðkomandi
vinnsluskip frá veiðum. Sú atvinna sem
fullvinnsluskipin skapa í landi snýst fyrst
og fremst um þjónustu. Við aðild að ESB
yrði því að öllum líkindum um aukna
samkeppni og aðhald á því sviði að ræða.
36 - Sjómannablaðið Víkingur