Náttúrufræðingurinn - 1998, Qupperneq 4

Heildarmyndin
AF ISLANDI SKERPIST
„Ein mynd segir meira en þúsund orð.“ Þetta
er orðatiltæki, eða jafnvel málsháttur, sem oft
heyrist nú á tímum enda eru þetta orð að
sönnu. Með sama rétti mætti segja að gott
landakort segi meira en milljón orð. Það
landsvæði sem ekki er vel kortlagt er ekki vel
þekkt, jafnvel þótt því hafi verið lýst í þykkum
bókum.
Kortlagning íslands hófst með mælingum
og kortagerð Guðbrands Þorlákssonar
biskups á Hólum í lok 16. aldar, fyrir rétt
rúmlega 400 árum. Frá þeim tíma má segja að
heildarmyndin af íslandi hafi verið að skerp-
ast. Margar kynslóðir íslandskorta hafa litið
dagsins Ijós. Má þar nefna kort Bjöms Gunn-
laugssonar, dönsku herforingjaráðskortin og
nýjustu kort Landmælinga íslands. Allt eru
þetta almenn kort. Sérkort af landinu, s.s.
jarðfræðikort, jarðvegskort og gróðurkort,
eiga sér miklu skemmri sögu. Fyrsta sérkortið
er Ifklega jarðfræðikort Þorvalds Thorodd-
sens, sem út kom um aldamótin 1900. Þó er það
svo að íslendingar hafa löngum verið
eftirbátar nágrannaþjóða sinna í kortagerð.
Góð almenn kort í stórum mælikvarða
(1:50.000) em ekki til nema af helmingi lands-
ins. Þótt ótrúlegt kunni að virðast em gömlu
dönsku herforingjaráðskortin í 1:100.000, sem
byggð vom á þríhyrningamælingum frá fyrri
hluta aldarinnar, enn bestu staðfræðikortin af
landinu. Bandaríski herinn lét að vísu gera
allnákvæm kort byggð á flugmyndum, en yfir
þeim hvíldi lengi leynd og aldrei hafa þau verið
á almennum markaði.
Sérkort af íslandi hafa lengst af verið bæði fá
og smá. Gróðurkort RALA eru undantekning
frá þessu en þó vantar tölvert upp á að þau
þeki landið allt. Landmælingar íslands hafa átt
og eiga enn við mikla tilvistarkreppu að stnða
og deilt er um hvort flutningur fyrirtækisins
upp á Akranes muni bæta þar úr. Ýmislegt
bendir þó til þess að nýir tímar séu mnnir upp
í íslenskri kortagerð. Nýir aðilar hafa verið að
hasla sér þar völl. Menn hafa verið að tileinka
sér nýja tækni á sviði fjarkönnunar, GPS-
mælinga og tölvuvæðingar. Grein þeirra Þor-
valds Bragasonar og Magnúsar Guðmunds-
sonar í þessu hefti Náttúmfræðingsins er til
vitnis um það. Annar vitnisburður eru þrjú
sérkort sem Náttúrufræðistofnun íslands
sendi frá sér fyrir skemmstu í mælikvarða
1:500.000. Þar er um að ræða nýja útgáfu af
berggmnnskorti, nýstárlegt höggunarkort og
gróðurkort. Fyrir ári eða svo sendi RALA
einnig frá sér kort í sama mælikvarða, rofkort,
sem sýnir jarðveg, ástand gróðurlendis og
uppblástur. A Orkustofnun hefur einnig verið
unnið að kortagerð; t.d. eru til þyngdar- og
segulsviðskort af landinu öllu og allmörg
jarðfræðikort í stómm mælikvarða, m.a. af
virkjanasvæðum Landsvirkjunar á miðhá-
lendinu og af höfuðborgarsvæðinu.
Þrátt fyrir þetta er enn mikið gmndvallarverk
óunnið. Kort í mælikvarða 1:500.000 em góðra
gjalda verð en þau em bara yfirlitskort sem
bjóða ekki upp á nákvæmni og öll smáatriði
verða að vrkja. Nákvæm kortlagning á berg-
grunni, lausum jarðlögum, vatnafari, gróður-
fari og jarðvegi, svo nokkuð sér nefnt, á enn
óralangt í land. Og meðan það verk er óunnið
stöndum við nágrannaþjóðum okkar að baki,
enda hafa þær allar lokið þessum áfanga.
Brýnasta verkefnið nú er að ljúka útgáfu
DMA-korta Landmælinga íslands, en þau
eiga að leysa gömlu herforingjaráðskortin af
hólmi. Síðan þurfum við að eignast góðan
tölvutækan grunn af landinu öllu, en á þeim
gmnni verður hægt að byggja hvers kyns
sérkort, hvort heldur um er að ræða fræðikort,
skipulagskort eða ferðamannakort.
Heildarmyndin af íslandi hefur verið að
skerpast en betur má ef duga skal.
Arni Hjartarson.
2