Náttúrufræðingurinn - 1998, Blaðsíða 47

ýkta mynd af því hversu skjólgóðir þeir
staðir eru í suðaustanátt. Vindmælingarnar á
Þingvöllum benda þó til að þar sé suð-
austanáttin að jafnaði hægari en víðast
annars staðar. Við túlkun hins reiknaða
vinds verður einnig að hafa í huga að
reikningar á áhrifum viðnáms við jörð fela í
sér ýmsar nálganir, og er m.a. ekki tekið tillit
til áhrifa mismunandi gróðurs á vindinn.
Fjallað er um áhrif viðnáms á vindstrengi í
annarri grein höfundar (Haraldur Ólafsson
1997a).
Af því sem hér er greint frá má ráða að
tiltölulega hlýtt loft í og yfir fjallahæð myndi
hagstæð skilyrði fyrir vindstrengi við fjöll.
Spyr þá lesandinn sig hvernig hann geti
sjálfur ráðið í líkur á að vindstrengir
myndist, séu hitamælingar í háloftunum ekki
til taks. Má þá fyrst nefna að veðurathug-
unum á fjöllum hefur fjölgað mjög á síðustu
árum. Auk þess sem lesið er í útvarp er
ýmsar upplýsingar að finna í textavarpi, á
alneti og í svarsímum Vegagerðar og Veður-
stofu. Annar fylgifiskur lítils hitafalls með
hæð er hár hiti á láglendi hlémegin fjalla.
Skýrist hann af því að hið svala loft við
yfirborð leitar framhjá fjöllunum vindmegin,
en þess í stað streymir hlýrra loft úr efri
loftlögum niður á láglendið hlémegin. Á leið
sinni niður á við eykst þrýstingur þess og
það hlýnar enn frekar. Umræddan júlídag
var hlýtt á landinu, einkum þó hlémegin
fjalla. Hámarkshiti dagsins var víða 22-24
stig fyrir norðan og á Hvanneyri í
Borgarfirði, sem telst hlémegin fjalla í
suðaustanátt, mældist mestur hiti 20,3 stig.
■; HVENÆR MYNDAST
HITAHVÖRF SEM DUGA
TIL AÐ SKAPA STERKA
VINDSTRENGI?
Lítið hitafall með hæð er ekki óalgengt á
íslandi, en þennan dag lækkaði hiti minna
með hæð en oftast er raunin. Að sumarlagi
myndast hitahvörf í fjallahæð með þeim
hætti að hlýtt loft streymir úr suðri til
íslands. Á leiðinni kólnar og þyngist neðsti
hluti loftmassans vegna snertingar við svalt
9. mynd. Veðurkort frá hádegi 14. júlí
1990. Hitaskil eru rauð og kuldaskil blá.
Yfir Islandi er hlýr lofimassi, kominn úr
suðaustri. - Synoptic weather chart on
1200 UTC14 July 1990. A warm and stable
airmass is over Iceland.
úthafið. Sökum þess hversu þungt
yfirborðsloftið er blandast það lítt hinu hlýja
og létta lofti, sem flýtur ofan á líkt og olía á
vatni. Er loftmassinn kemur að ströndum
Islands leitar hið þunga yfirborðsloft
framhjá fjalllendinu og hlýja loftið streymir
niður hlémegin. 9. mynd sýnir veðurkort frá
hádegi 14. júlí 1990. Á því má sjá að
veðurlagið kemur heim og saman við
aðstæður sem leiða til myndunar hitahvarfs
neðarlega í veðrahvolfinu. Hlýtt loft á
undan kuldaskilum og á eftir hitaskilum
streymir úr suðaustri yfir Island. Að
vetrarlagi er sjórinn að jafnaði hlýrri en
andrúmsloftið og stuðlar því ekki að
myndun hitahvarfa með sama hætti. Þess í
stað er algengt að hitahvörf myndist yfir
landinu þegar hlýtt loft kemur með lægðum úr
suðri, en vindur er ekki nægur til að blása burt
köldu vetrarloftinu sem liggur við yfirborð
jarðar, einkum í dölum og innsveitum.
45