Náttúrufræðingurinn - 1998, Blaðsíða 50

plöntu í sunnanverðu Angóla. Hins vegar
greinir heimildir á um hvenær það var. Ein
heimild telur það hafa verið í apríl 1852,
önnur nefnir 3. september 1859 og sú þriðja,
sú sem oftast er nefnd, telur það hafa verið
1860. Hér verður að sjálfsögðu ekki lagt mat
á áreiðanleika þessara heimilda hverrar um
sig, enda litið svo á að litlu máli skipti. Heim-
kynni plöntunnar eru í Namibíu. Þar vex hún
á belti sem frá vestri til austurs er um 100 km
breitt en frá norðri til austurs er það um 1000
km. Hvergi annars staðar á hnettinum hefur
hún fundist. Svo er sagt að finnandinn hafi
orðið svo frá sér numinn, er hann fyrst leit
þessa plöntu, að hann hafi fallið á kné og
ekki þorað við hana að koma. Um svipað
leyti fann Thomas Bains plöntuna í nám-
unda við Swakop í Namibíu, líklega við eða í
farvegi Swakop-ár, en á sú flytur að jafnaði
ekki svo mikið vatn að það nái til sjávar
nema tímabundið og á margra ára fresti.
Nokkurt vandamál reis út af nafngift
plöntunnar og stöku sinnum hefur bainesii
verið tengt henni sem „eftirnafn“. Hitt nafn-
ið hefur þó sigrað og víst er að mirabilis á
hér vel við.
Welwitschia verður mest aðeins um 1
metri á hæð. Blöðin eru aðeins tvö, dökk-
græn og safarík, enda bíta sum dýr eyði-
merkurinnar þau, sjúga úr þeim safann en
spýta fasta efninu. Ekki er hér hætta á ofbeit
því bæði er að plönturnar vaxa ekki þétt og
grasbítar eru ekki margir á vaxtarslóðum
þeirra. Eins og áður segir eru blöðin aðeins
tvö, koma beint út úr stofninum og eru tals-
vert breið, eins og sjá má á myndinni. Þau
rifna að endilöngu í vindinum og því lítur
svo út sem þau væru mörg. Þau eru hin
sömu alla ævi plöntunnar, en hún verður
1000 ára og þaðan af meira. Sú elsta sem vit-
að er um er talin 1500 ára. Rótin er talin vera
3 m löng, en vökvun sína fær Welwitschia
einkum úr næturþokunni, sem þéttist á blöð-
unum og nægir plöntunni að jafnaði. Nætur-
þokan kemur frá Atlantshafinu og orsakast
af því að Benguela-straumurinn, sem strýk-
ur upp eftir ströndinni, er kaldur og of kaldur
til þess að af honum verði uppgufun slík að
nægi til myndunar regnskýja og úrkomu.
Regnský, oft með stórfelldri en skammvinnri
úrkomu og þrumuveðri, koma austan frá, inn
frá Indlandshafi, og eru þegar inn yfir
Namibíu kemur búin að losa sig við það
mesta af raka sínum. Því er úrkoma þar víða
aðeins 120-130 mm á ári.
Hjá Welwitschiu eru karlblóm og kven-
blóm sitt á hvorri plöntu. Frjómjölsfram-
leiðsla er mikil og fjókornin dreifast með
vindum. Kvenblóm eru stærri og gefa frá sér
vökva líkan hunangi sem frjókornin festast í.
Fræframleiðsla er mikil, fræin eru með svif-
hárum og dreifast með vindum. Þau verða
hins vegar fyrir þungum áföllum af sveppi
sem á þau leggst og af því að ýmis smádýr
eyðimerkurinnar éta þau. Því komast tiltölu-
lega fá fræ í jörðina, en ekki er þar með allt
búið því þar geta þau þurft að bíða þess
árum saman að a.m.k. tveggja daga kröftugt
skúraveður komi og gefi þeim kraft til að
spíra, festa rætur og dafna. Þar eð slíkar
kringumstæður eru næsta fátíðar í eyði-
mörkinni verður skiljanleg sú staðreynd að
flestar plöntur innan sama svæðis eru
jafngamlar.
Welwitschia mirabilis er alfriðuð í
Namibíu.
Heimildarit
Craven, Patricia & Marais, Christine 1992.
Namib. Flora. Gamsberg. Macmillan.
PÓSTFANG HÖFUNDAR
Jón Jónsson
Smáraflöt 42
210Garðabæ
48