Náttúrufræðingurinn - 1988, Side 18

runnið 100 km frá gosstöðvunum breiðir
hraunið úr sér og þekur þar 270 km2 af
marflötu láglendi. Eldvirknin við gos-
stöðvarnar virðist því hafa verið ærið
ofsafengin. Megin hraunrennslið virðist
hafa orðið á tiltölulega skömmum tíma
og það hraunmagn sem streymt hefur úr
iðrum jarðar hefur vafalítið numið
hundruðum og jafnvel þúsundum rúm-
metra á sekúndu þegar mest gekk á. Ef
reiknað er með að gosið hafi staðið í eitt
ár hefur meðalhraunframleiðslan verið
666 m3/sek. Ekkert öskulag er þekkt frá
gosinu.
Eins og algengt er um hraun er hvorki
hægt að flokka Þjórsárhraunið til hellu-
né apalhrauns. Sléttir helluhraunsflákar
og úfið apalhraun skiptast á. Töluvert er
um gervigíga í því, einkum í Flóanum.
Árnar sem streyma fram með jöðrum
þess, renna víðast hvar að hálfu eða öllu
leyti á hrauninu en hafa ekki skorið sig
niður milli hrauns og hlíða eins og al-
gengast er undir álíka kringumstæðum.
Jaðrar þess virðast því aldrei hafa verið
háir.
Bergtegund hraunsins er þóleiít en
það er eitt algengasta basaltafbrigði á
íslandi. Hraunið er grátt á lit með hvít-
leitum dflum. Þetta eru feldspatkristallar
sem hafa verið byrjaðir að kristallast í
bergkvikunni áður en hún kom úr iðrum
jarðar. Einnig má sjá smærri ljósgræna
ólivinkristalla í samfloti með feldspat-
inu. Dflamagnið er víðast 4-5% af rúm-
máli hraunsins, á einstaka stað kemur
fram breytileiki í dflaþéttleikanum. í
borkjörnum úr holunum NK-1 og NK-2
við Skarðsfjall sést að belti með þéttum
feldspatdílum koma fyrir um miðbik
hraunsins (5. mynd). Annarsstaðar t.d. í
borholu við Árhraun á Skeiðum verður
þessarar beltaskiptingar ekki vart. Óliv-
indílarnir hafa heldur ekki jafna dreif-
ingu. Þeir eru mun algengari í hinum
þéttdflóttu beltum hraunsins en annars-
staðar. Athyglisvert er, að þeir virðast
hvað þéttastir neðst í þéttdílóttu beltun-
um, líkt og þeir hafi sokkið og sest til
meðan hraunið var enn bráðið.
Það er erfitt að skýra þessa sérkenni-
legu dfladreifingu. Þó má hugsa sér að
mismunandi dflamagn hafi verið í hraun-
straumum frá einstökum gígum í gíga-
röðinni, sem Þjórsárhraunið kom frá.
ALDUR HRAUNSINS
Aðeins á tveimur stöðum hafa gróður-
leifar fundist undir hrauninu, þ.e. á hin-
um kunna stað við Þjórsárbrú (Guð-
mundur Kjartansson 1964 og 1966 b), en
síðan fann Hlöðver Bergmundsson jarð-
fræðingur kolaðar jurtaleifar undir því, í
Árnesi neðan við Búðafoss sumarið
1983. Þetta voru grannir kvistir af víði,
hrís eða smávöxnu birki. Tvær aldurs-
greiningar eru til frá gamalli tíð af gróð-
urleifum undan Þjórsárbrú og nú hefur
verið gerð ný aldursgreining á kvistunum
úr Árnesi (Tafla 3).
Þessum aldursgreiningum ber mjög
vel saman. Ekkert er eðlilegra en aldur
Tafla 3. Kolefnis aldursgreiningar á Þjórsárhrauni. - Radiocarbon age determinations.
Staður Locality C-14 aldur C-14 age Sýni Sample Nr. aldursgreiningar Sample lab. no. Ár Year
Þjórsárbrú 8065 ±400 Mórlpeat W 482 1956l)
Þjórsárbrú 8170±300 Mór/peat W 913 19602)
Búði, Árnes 7800± 60 Kvísúrlcharcoal Lu 2601 19863)
** Guðmundur Kjartansson 1964
2) Guðmundur Kjartansson 1966
3> Árni Hjartarson, áður óbirt greining
12