Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1988, Page 57

Náttúrufræðingurinn - 1988, Page 57
bókinni, þar af eru 18 teiknaðar af Eggert Péturssyni, tvær af Gunnari H. Ingimund- arsyni og ein af þeim báðum. Efnið í myndirnar er sótt til ýmissa höfunda, þó er helmingur myndanna byggður á hug- myndum Ara Trausta, sem einnig hlýtur að teljast ábyrgur fyrir faglegri ráðgjöf um útfærslu á innihaldi hinna myndanna. Um handbragð Eggerts kann ég ekki vel að dæma, en mér virðist það vera þokkalegt. I einu tilviki hefur láðst að ljúka mynd- inni. Þetta á við mynd á bls. 119, en þar vantar pennateikninguna, sem er í sniðinu sjálfu, inn á útskýringarfletina. Litir myndanna leyfa þó að lesið sé úr henni, svo þetta er ekki alvarleg yfirsjón. Hlutur Gunnars í skýringarmyndunum er gerð einfaldra pennateikninga, sem hann hefur leyst vel af hendi. Þessum myndum er það sameiginlegt, að þeim er ætlað að útskýra ýmis jarð- fræðileg fyrirbæri og ferli, sem erfitt er að gefa glögga mynd af með orðum einum. Það verður ekki sagt hið sama um þessar myndir og kortin, að vel hafi tekist til. Það eru alvarlegir vankantar á um það bil helmingi skýringarmyndanna. Vankatnar þessir hafa það í för með sér að myndirnar gefa ranga mynd, falska og ófullnægjandi. Þær standa því illa undir nafni sem skýr- ingarmyndir. Tökum nokkur dæmi: Á bls. 14 er mynd, SV-NA snið gegnum Island eftir gosbeltunum, sem sýna ástandið í möttli jarðar undir landinu og samband kvikumyndandi svæða í möttlinum og eldvirkninnar á yfirborði. Lagskiptingin í myndinni er illa útskýrð. Hvað tákna mis- munandi litir og línur? Ef lesa á út úr þessari mynd, t.d. hvernig stendur á eld- virkni í Vestmannaeyjum, verður ekki annað séð en að þar undir sé kvikuhólf, líklega í möttli, sem er fullt af kviku og ótengt öðrum hlutum möttuls eða skorpu. í þessu hólfi verður kvikan því til úr þeim efnum, sem þar eru til staðar. Þessi kvika berst síðan til yfirborðs í gosum. Hvernig þetta kvikuhólf endurnýjast verður ekki lesið út úr myndinni. Myndin gefur ranga hugmynd, sýnir ekki það sem henni er ætl- að. Hún gefur í hæsta lagi í skyn, en það eiga skýringarmyndir alls ekki að gera. Á bls. 21 er þrívíddarmynd, sem á að sýna ástandið í jarðskorpunni undir „miðbiki eldstöðvakerfis" og samband þess sem þar er að finna við yfirborð jarðar og þau fyr- irbæri sem þar eru. Sama gildir hér og í fyrri myndinni. Litirnir eru ekki nægilega vel útskýrðir. Hvað t.d. táknar grái litur- inn umhverfis þann bleika í jarðskorp- unni? Myndin gefur í skyn en segir ekki. Almennt eru talin vera tengsl á milli myndunar askja í megineldstöðvum og þróunar kvikuhólfa undir eldstöðvunum. Hér er kvikuhólf teiknað utan við og til hliðar við öskjuna í eldstöðinni. Ef þetta er vísvitandi gert, er hér um að ræða nýja túlkun í jarðfræði svona eldstöðva og slík nýjung ætti auðvitað að vera vandlega rædd í textanum, en svo er ekki í þessu tilviki. Þetta hlýtur því að vera galli í gerð myndarinnar. Á bls. 34 er önnur þrívídd- armynd, sem sýnir kvikukerfið undir Kröflu og samband þess við yfirborð. Á yfirborði myndarinnar liggur gossprungan sjálf í frambrún myndarinnar. Þegar kem- ur niður á dýpi hefur hins vegar gos- sprungan horfið af framhliðinni, en þar er komið eitt kvikuhólf, þrjú innskot og flók- ið kerfi örva, sem sýna eiga hvernig kvik- an flyst milli staða. Á norðurvegg myndar- innar liggur gossprungan töluvert inni í fletinum og er það ótengd undirliggjandi kvikulagi. Það er augljóst af þessari mynd, að kunnáttu í gerð þrívíðra mynda er eitt- hvað áfátt í þeirri smiðju, sem þessa fram- leiddi. Ferðaleiðir kvikunnar eru hér ákaf- lega margræðar, jafnvel svo flóknar að leiðirnar skerast. Svona flókin mynd stendur varla undir nafninu útskýring. Á bls. 78 er enn ein þrívíddarmynd. Þessi á að útskýra eldgos á Veiðivatnasvæðinu. Kvikuhlaup úr norðaustri kemur eftir sprungu í jarðskorpunni og veldur eldgosi í Veiðivötnum, þar sem gýs basaltkviku. Kvikuhlaupið heldur áfram til suðvesturs og veldur öðru gosi, nú inni á Torfajök- ulssvæðinu, þar sem gýs súrri bergkviku. En hvaðan kemur súra kvikan? Ef hún á að koma úr kvikuhólfinu undir Torfajök- ulssvæðinu, þá sést það ekki af myndinni. Hún sýnir rauða kviku í allri gossprung- unni og rauð kvika er basalt kvika, eins og sést á merkingu í kvikuhólfinu, en þar er súr kvika gul. Myndin sýnir að gula kvikan 51

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.