Náttúrufræðingurinn - 1988, Page 58

á enga möguleika á því að komast eftir
þessari sprungu til yfirborðs, en samt er
hún þar. Myndin segir sem sagt annað en
það sem henni er ætlað. Á bls. 85 er snið í
gegnum Heklu og undirlög hennar. Á
þessari mynd eru óútskýrð jarðlög neðan
við ísaldarmóbergið. Á milli þess og mó-
bergsins er óskiljanlegur flötur. Hann er
tenntur og misgengi efri jarðlaga ná aðeins
niður að honum. Utskýringu vantar á
þessum fleti, einkum og sér í lagi merk-
ingu tannanna, sem ég minnist ekki að
hafa séð fyrr á jarðfræðilegum sniðum.
Þau tákna hvorki mislægi né samlægi jarð-
laga í hefðbundinni teikningu jarðlaga-
sniða og hvernig geta lög legið öðruvísi
hvort að öðru en mislægt og samlægt?
Sams konar tenntur flötur birtist aftur á
mynd á bls. 98, í sniði af Tindfjallaeldstöð-
inni, ennþá óútskýrður. Á þessari mynd
eru ennfremur sýnd hallandi misgengi, en
svo undarlega vill til að jarðlögin ganga
einungis á mis við eitt misgengið af þrem.
Á opnunni, bls. 100-101, er stór mynd sem
sýnir hvernig mikið „hamfaragos" í Tind-
fjöllum fyrir um það bil 250 þúsund árum
gæti hugsanlega hafa litið út eitt stakt
augnablik. Þetta er eina sérgerða skýring-
armyndin í bókinni, sem fær svona mikið
pláss, heila opnu. Næst stærsta teikningin
fær ekki nema rétt rúma hálfa síðu. Um
svona hugarsmíð er í sjálfu sér lítið að
segja. En hvers vegna þessi mynd er gerð
og hvers vegna lögð er svona mikil áhersla
á hana er mér ráðgáta. Atburðurinn, sem
myndin á að lýsa, gerðist um 240 þúsund
árum áður en það tímaskeið hófst, sem
bókin fjallar um.
I febrúarheftinu af National Geographic
frá 1987 er grein um ísland. Þar eru á bls.
193 skýringarmyndir, sem útskýra ná-
kvæmlega sömu hugmyndir og myndirnar
á bls. 14 og 34 í íslandseldum. Mun meira
er í myndirnar sjálfar lagt en gert er í ís-
landseidum, en þær eru rétt gerðar og þær
sýna það sem þeim er ætlað. Það er þvf
gagnlegt að bera þessar myndir saman.
Töflur
Alls eru 22 töflur í bókinni. Þær eru
auðkenndar með því að þær eru prentaðar
á veikan bláan bakgrunn. Þetta greinir
þær vel frá öðru efni bókarinnar og gerir
bókina skemmtilegri í notkun.
Innihald taflanna er yfirleitt upptalning
á ýmsum atriðum varðandi eldgos á
ákveðnum eldstöðvum eða eldstöðvakerf-
um - gosannálar með fleiru. Fáeinar töflur
innihalda upplýsingar um dyngjur og
hraun á afmörkuðum svæðum. Tvær tafl-
anna skera sig úr að gerð, þar sem þær eru
ekki bein upptalning heldur samstilling
mismunandi atriða til flokkunar á ákveðn-
um fyrirbærum. Þetta eru tvær fyrstu töfl-
urnar í bókinni, sem eru um flokkun berg-
tegunda (bls. 13) og flokkun eldstöðva,
sem gjósa basískri kviku (bls. 20).
Um innihald nokkurra taflanna skal hér
farið fáeinum orðum, aðallega til þess að
benda á tvö atriði, sem teljast verða til al-
varlegra galla í efnismeðferð. í töflunni
um flokkun bergs, sem minnst var á hér
að ofan, er notað forskeytið milli í nafni
einnar bergraðarinnar og nokkurra berg-
tegunda hennar. Þetta er með öllu óhæft
forskeyti í þessu sambandi af eftirtöldum
ástæðum: Þó íslenskt storkuberg deilist á
þrjár bergraðir eða bergættir varðandi
efnasamsetningu og ein þeirra sé eins kon-
ar millistig á milli hinna tveggja (sem þó er
umdeilanlegt), þá eru til aðrar bergættir
annars staðar í heiminum, sem hafa ólíkar
efnasamsetningar. Á milli sumra þeirra
eru líka til svipuð millistig og hér er um
rætt. Þær hljóta þá líka að nefnast milli-
raðir, með skírskotun til sams konar skyn-
semi. Þar með eru orðnar til margar og
ólfkar milliraðir í bergfræðinni og slfk
nafngifta- og aðgreiningaraðferð gengur
ekki. Bergfræðin er ekki séríslenskt fyrir-
bæri heldur sjálfstæð fræðigrein óháð
landamærum eða mállýskum. Til þess
verðum við að taka tillit. Því er ekki held-
ur hægt að flokka ankaramít sem milli-
berg. Hvar sem dæmigerð ankaramít finn-
ast eru þau í tengslum við annað berg úr
alkalísku bergröðinni (og það hinni kalí-
rfku eins og á Snæfellsnesi en ekki hinni
natríumríku eins og í Vestmannaeyjum).
Ankaramítin í Eyjafjöllum, sem munu
vera þau sem taflan vísar til, eru í raun
miklu fremur þrídílótt basölt en ankara-
mít, a.m.k. ef við fylgjum alþjóðlegri
52