Náttúrufræðingurinn - 1937, Síða 50

158 náttúrufræðingurinN
iiiiiiimiiiiiiiiimiiiiiimiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiimmiimiiiiMimimiiiiiiiiimiiimiimiiiiiiimimiiiiiiiiiliiiiiiiiiiilii
á leið sinni lofttegund, sem hljóðið fer hraðar í gegnum heldur
en andrúmsloftið. Hin er sú, að hann hitti fyrir sér hlýrra loft
heldur en er í 35 km. hæð, þá vex hljóðhraðinn einnig. Áður var
sú skýringin almennt efst á baugi, að í 50—60 km. hæð væri lítið
annað en vetni í lofthjúpnum, en rannsóknir á norðurljósum
benda til að svo sé ekki, heldur séu þar einmitt þyngri loftteg-
undir eða frumeindir þeirra aðallega.
Hin skýringin ryður sér nú meira til rúms, að uppi í loftinu
í h. u. b. 40 km. hæð taki mjög að hlýna aftur og verði þegar jafn-
hlýtt og við yfirborð jarðar í 40—50 km. hæð. Sumar hljóðmæl-
ingar benda jafnvel til þess, að loftið geti verið 100—200 st. hlýtt
í 50—60 km. hæð. Með því móti verður að ýmsu leyti auðskilið
að loftið nái svo langt út frá jörðu, að loftsteinar verði glóandi
í 150 km. hæð.
Hugsanleg skýring á þ'ví, að loftið hlýni svo mjög, er ofar
dregnr, er sú, að þar sé miklu meira af lofttegund þeirri, er ozon
nefnist, heldur en í nánd við jörð. Ózon er súrefni með þremur
frumeindum í hverri sameind, en í venjulegu súrefni eru aðeins
tvær frumeindir tengdar saman. Ózon myndast þegar rafmagns-
neisti hrekkur í gegnum rakt loft. Hann hefir sterka og einkenni-
lega lykt, sem getur fundist í loftinu eftir þrumuveður. Einnig
myndast ózon fyrir áhrif útfjólublárra geisla á súrefni. Nú er
miklu meira af útfjólubláum geislum uppi í loftinu heldur en við
jörð, enda er vissulega meira af ózon á fjöllum uppi og hátt í lofti
heldur en á láglendi. Má ætla að við jörð sé um Vioo milljónustu
af loftinu ozon, en í 35 km. hæð Vioo þúsundasti, eða 1000 sinn-
um meira.
Ózon-loftið ver því að of mikið af sterkum og skaðlegum út-
fjólubláum geislum nái til jarðar. Þótt lítið sé af því hefir það
þó mikla líffræðilega þýðingu. Það væri nú hugsanlegt, að ózon 1
háloftinu, 40—50 km. yfir jörðu, gæti tekið svo mikið hitamagn
í sig frá útfjólubláum geislum sólarinnar, að það nægði til þess
að verma loftið svo mikið, sem til þess þarf að breyta stefnu
hljóðgeislans og beina honum aftur til jarðar. Sannanir liggja
ekki fyrir, en að fullnaðarsvari er nú leitað af allmikilli elju, eink-
um við loftrannsóknastofnunina í London undir forustu dr. Wipple.
Eins og sakir standa telur hann sennilegast, að lofthjúpurinn sé
í aðalatriðum þannig byggður:
1. Fyrst er veðrahjúpurinn frá jörð upp í 10—17 km. hæð. Þar
fer hiti minnkandi um 6 st. til jafnaðar á hverjum km.