Náttúrufræðingurinn - 1940, Page 67

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
59
leitar agnir af mógleri (palagonite)2) og mulningur af basaltgleri
(Tachylite) mikill hluti efnis í mörgu móbergi heiðahálendisins
og víðar um land, en þar er þetta víðast svo blandað leir, ösku og
gjallögnum, að það virðist hafa blandazt í föstu ásigkomulagi og
síðan bundizt saman í heillegt berg. Byggingu móbergsins í Mæli-
fellshnjúk virðist öðruvísi háttað. Aðalefnið er hreint mógler, gult,
ljósgult, bleikleitt og rauðleitt að lit, og öll tilbrigði efnisins eru
svo brædd hvort upp að öðru og hvort inn í annað, án nokkurs
annarlegs bindiefnis, að þau mynda heilsteypt móglersberg. Þunn-
ar flísar úr þessu bergi lýsast nokkurnveginn í gegn undir venju-
legri smásjá. Sumstaðar er bergið dálítið ísprengt ögnum og hrísl-
um af kvarts og á einstöku stað virðist jafnvel votta fyrir kryst-
öllum með feldspateinkennum. Inn í þessa meginuppistöðu bergs-
ins hafa að nokkru blandazt svartar agnir úr basaltgleri (Tachy-
lite) og svo smástuðlar og stuðlabrot, samskonar að gerð og grá-
grýti hnjúksins. Samskeytin milli basaltmolanna og móbergsins
eru ekki afmörkuð skil tveggja óblandaðra efna, heldur grípa þau
hvort yfir í annað og hafa því auðsjáanlega bræðzt saman. Eftir
öllu útliti að dæma, eins og það kemur fyrir við' nægilega stækkun,
hefir því meginhluti þessa bergs brotizt wpp að meira eða minna
leyti í bræddu ástandi, en hefir á leiðinni tætt með sér brotflísar
úr áður storlcnuðu basaltgleri og basaltmola. I óveðruðu ástandi
er harka basaltgleragnanna um 6, en móglersins 4—5. Við veðrun
linast móglerið mjög, og að lokum molnar það niður í ljósgulleita
mylsnu og leir.
Við nánari athugun á hnjúknum varð ég þess fljótt var, að auk
þess, sem þessi tegund móbergs fyllti gosganginn í kolli hnjúks-
ins, þá fannst hún hér og þar sem fast berg utan í honum, einkum
niður eftir hliðinni að vestan. Bergmyndun þessi er að vissu leyti
lagskipt, en þó á þann einkennilega hátt, að það er eins og ávalir
hleifar af seigfljótandi efni hefðu sigið niður hliðar hnjúksins,
2) Samkvæmt síðari rannsóknum steinafræðinga á þessu glerkennda og
ófullkrystallaða efni, er einkennir móbergið, telja þeir það vera til staðar í
berginu á nokkuð mismunandi stigi. Frumgerð þess hefir á erlendu máli
fengið nafnið SicLeromelan, er með aldrinum og einkum veðrun tapar nokkru
af gljáa sínum og börku, og nefnist þá Palagonite. Á íslenzku er mér ekki
kunnugt um neitt nafn á þessu bergefni og vil ég nefna það mógler, og nota
ég það þá sem sameiginlegt heiti fyrir bæði stigin, enda enn ekki dreginn
neinn skarpur skilsmunur milli þeirra. Orðið mógler bendir að nokkru til
nafns bergsins, gerð efnisins sjálfs og litar þess, sem oftast er móleitur.