Náttúrufræðingurinn - 1940, Side 28

120
N ÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
annars eðlis en þau, sem samtímis hlóðu upp basaltspildurnar
miklu í Norður-Atlantshafi, og óveruleg í samanburði við þau.
Þegar þess er einnig gætt, hve skánsku eldstöðvarnar voru af-
skekktar frá meginsvæði eldsumbrotanna, er það mjög svo hæp-
ið, að þær verði með réttu taldar til þessa svæðis (4, 14 og 21.
Tölurnar vísa til ritskrárinnar, bls. 127—128). -
Basaltið og dólerítið á Svalbarða hefir löngum verið talið til
Túle-regíónarinnar, og var það í alla staði eðlilegt, meðan menn
töldu það tertíert að aldri. En það gerði t. d. Nordenskiöld árið
1921. Nýjustu Svalbarðarannsóknirnar hafa nú leitt í ljós, að
a m. k. langmestur hluti basaltsins og dólerítsins í þessum eyj-
um er frá efra júra og neðri krít, en engar jarðeldaminjar hafa
fundizt þar frá efri krít né frá tertíertímanum. Ennfremur hefur
komið í ljós, að stórkostlegar jarðskorpuhræringar með miklum
sprungumyndunum og landsigum hafa átt sér þar stað á tertíer-
tímanum. En það er eftirtektarvert, að ekkert magma*) hefur
komið upp úr þeim sprungum eða upp í þær. Jarðeldurinn (vúl-
kanisminn) virðist því hafa verið dauður úr öllum æðum á Sval-
barða um þessar mundir.
Af því, sem nú hefur verið sagt um árangur síðustu Svalbarða-
rannsókna, er einsætt, að ástæðulaust er og óréttmætt að telja
Svalbarðabasaltið til brezk-íslenzku próvinsunnar, enda er það
engu síður afskekkt frá henni en skánska basaltið, sem fyrr var
um getið (6, 22 og 11).
Basalthéraðið á Vestur-Grænlandi tekur yfir eyjarnar Diskó
og Héraey, skagann Nugssuak og nokkrar smáeyjar lengra norð-
ur. Þessir landshlutar á vesturströnd Grænlands standast nokk-
urn veginn á við austur-grænlenzka basaltsvæðið og eru í h. u. b.
beinu framhaldi af basaltbeltinu, sem liggur frá Bretlandi um
Færeyjar og ísland til Austur-Grænlands, þ. e- a. s. brezk-ís-
lenzku próvinsunni (í þrengri merkingu).
Áður fyrr var talið sennilegt, að basaltsvæðin á austur- og
*) Svo nefnist hin glóandi heita bergkvika djúpt niSri í jarðskorp-
unni eða undir henni. Við storknun magmans myndast fast berg, t. d.
hleifar og gangar niðri í jarðskorpunni, en hraun, vikur, aska o. s.
frv., ef það fær framrás upp á yfirborð jarðar, Orðið er grískt og
merkir upphaflega „deig“,