Náttúrufræðingurinn - 1955, Blaðsíða 59

FRÓÐLEGAR JÖKULRÁKIR
165
á brún heiSarinnar, Norðurbrún, í rúmlega 500 m hæð y. s. Allar
þessar rákir eru eftir þann mikla ísstraum, sem seig út Fljótsdals-
hérað á siðasta jökulskeiði. En hann var svo djúpur, að hann gerði
betur en sléttfylla dalinn, eins og nú skal greint.
Þegar kemur upp fyrir brúnina, taka þær jökulrákir, sem mest ber
á, að snúast til vestrænnar-austlegrar stefnu og liggja á ská við halla
upp að vatnaskilum á háheiðinni. Og þegar þangað kemur, er stefnan
orðin yfirleitt frá vestri til austurs — af Herðubreið, á Bjólf — þó
smábreytileg frá einum stað til annars. Austan vatnaskila stefna rákir,
alls staðar sem þær er að finna, áfram austur, ofan í Seyðisfjörð.
Ekki er um að villast, að þarna hefur kvisl af Héraðsjöklinum gengið
austur yfir Fjarðarheiði. Vestrænu rákirnar hef ég fundið í mestri
hæð um 660 m y. s. i norðurhalla Gagnheiðar (ath. 8. sept. 1945),
en hærra leitaði ég þeirra ekki að ráði. Þegar Héraðsjökullinn gat
sent frá sér kvisl austur yfir þann stað, hefur hann ekki getað verið
minna en 660 m þykkur, þar sem nú er Lagarfljótsbrú hjá Egils-
stöðum (19 m y. s.).
Saga jökla á Fjarðarheiði var ekki öll, þegar Héraðsjökullinn hætti
að teygja barð sitt austur yfir hana. Enn er ógetið rákakerfis, sem ég
fann (9. sept. 1945) á Norðurbrún norðan vegar, þar sem heitir Þrí-
vörðuháls, og einnig sunnan vegar nálægt vatnaskilum. Þessar rákir
stefna að suðaustan (á Smjörfjöll). Jökullinn, sem þær risti, hefur
komið ofan af Gagnheiði, sem er mikið fjall sunnan við Fjarðarheiði
með hnúkum upp í 1000 m y. s., hæst 1005. Þetta rákakerfi fann ég
hvergi á sömu klöpp og vestræna kerfið, svo að aldursafstaða kerf-
anna er ekki augljós af því, hvernig þau skerist. Þó er það ætlun mín
— af sambærilegum ummerkjum á öðrum fjöllum — að austræna
kerfið sé yngra, sérstök jökulhetta hafi haldizt við eða myndazt í bili
á Gagnheiði, eftir að Héraðsjökullinn hafi lækkað niður fyrir Norður-
brún.
LónsheiSi.
Fjallvegurinn milli Lóns og Álftafjarðar nefnist Lónsheiði. Hæst
á þeirri leið heita Vörp. Þar eru vatnaskil, 389 m y. s., í skarði milli
miklu hærri fjalla. Suður af Vörpum er bratt, en stutt, aðeins tæpir
2 km niður að brekkurótum i Lóni í 50 m hæð y. s., en norðiu- („aust-
ur“) af er afliðandi halli um 5 km veg niður í sömu hæð Álfta-
fjarðarmegin. Á Vörpunum stefna jökulrákir í suður, svo að sýnt er,