Náttúrufræðingurinn - 1955, Síða 67

NÁKUÐUNGSLÖGIN
173
John Playfair, en enn voru mönnum allsendis óljósar orsakir land-
hækkunarinnar.
Árið 1839 hafði franski eðlisfræðingurinn Auguste Bravais vetrar-
setu í Altenfirði í Norður-Noregi. Hann veitti því eftirtekt, að brim-
þrep og malarhjallar, er sýndu hærri sjávarstöðu fyrrum, fóru
hækkandi eftir þvi sem innar dró í fjörðinn. Myndir hans af þessum
hallandi sjávarmörkum er að finna í mörgum jarðfræðikennslubókum
19. aldarinnar, en ekki var þetta fyrirbæri skýrt fyrr en á 9. tug
aldarinnar, er ungur sænskur jarðfræðingur, Gerard De Geer, sýndi
fram á það, að það var almenn regla bæði í Skandinavíu og á Sval-
barða, að sjávarmörk fóru hækkandi frá ströndinni inn til lands.
Taldi hann skýringuna á þessu vera þá, að á ísöldinni hefði jökul-
fargið verið mest um miðbik þessara landsvæða og þau því látið undan
síga, og þar hefði land einnig mest risið, eftir að jökulfarginu létti.
Er þetta samkvæmt hinu s. k. ísóstasí-lögmáli, eða jafnvægisleitar-
lögmáli, sem flestir jarðeðlisfræðingar aðhyllast nú.
Þótt undarlegt megi nú virðast, var það ekki fyrr en á þriðja
áratug tuttugustu aldarinnar, sem jarðfræðingum varð það almennt
ljóst, að vöxtur og rýrnun jökla veldur afstöðubreytingum láðs og
lagar einnig með öðrum hætti, nfl. með því að binda í jöklunum
mismunandi mikið magn af vatni úthafanna. Raunar hafði Johan
nokkur Browallius, biskup í Ábo, ymprað á þessu í klassískri ritgerð,
„Betankande om Vattuminskningen", sem út kom 1755, en því var
ekki gaumur gefinn. Á 19. öldinni reyndu nokkrir fræðimenn (C.
Maclaren 1842, J. Croll 1875 o. fl.) að reikna út, hversu mikið myndi
hækka í sjónum, ef núverandi jöklar jarðarinnar bráðnuðu, en það
var ekki fyrr en Fridtjof Nansen birti bók sína The Strandflat and
Isostasy, árið 1921, og finnski jarðfræðingurinn W. Ramsey birti
ritgerð um þetta efni 1924, að jarðfræðingar almennt fóru að taka
tillit til þessarar sjávarmagnsbreytingar, er þeir fjölluðu um afstöðu-
breytingar láðs og lagar. Talið er nú, að yfirborð heimshafanna
myndi hækka a. m. k. 50 m, ef allir jöklar bráðnuðu að fullu, og
færi þá verulegur hluti af láglendi jarðarinnar í kaf. Sem betur fer
þarf þó ekki að óttast slíkt í náinni framtíð, jafnvel þótt jöklar haldi
áfram að rýrna eins og þeir hafa gert síðustu áratugina. Rétt fyrir
heimsstyrjöldina síðari safnaði ég öllum fáanlegum upplýsingum um
bráðnun jökla hvarvetna á jörðinni og reyndi að reikna út, hversu
mikilli sjávarhækkun bráðnunin næmi árlega. I ritgerð þeirri, er ég
birti um þetta efni 1940 (sbr. heimildarritaskrána), reiknaðist mér,