Náttúrufræðingurinn - 1979, Page 38

langt tímabil eÖa frá miðjum októ-
ber þangað til í febrúarlok. Talið er
að eldri urturnar kæpi fyrst en þær
síðbúnu eru urtur sem kæpa í fyrsta
sinn. Eins og hjá landselnum elur
urtan aðeins einn kóp, sjaldan tvo og
er hlutfall milli kynja 1:1. Kóparnir
fæðast með gulleitu fósturhári, sem
þeir byrja að fella eftir viku eða svo
(2. rnynd). Meðan þeir eru í fóstur-
hári fara þeir alls ekki í sjóinn og
eru því auðveld bráð þeim sem hafa
vill. Það er einnig sóst mest eftir Jieim
á þessum tíma, enda er skinnið þá í
hæsta verðflokki. Ef veður eru slæm
á kæpingatímanum verður kópadauð-
inn ol't mikill. Kóparnir eru allt að
tvær til þrjár vikur að fara úr hárum
og elur urtan önn fyrir þeim á með-
an. Fljótlega að þeim tíma liðnum
hefst fengjutíminn og er þá kópur-
inn hrakinn burt og verður að sjá um
sig sjálfur.
Utselurinn er kynþroska á svipuð-
um aldri og landselurinn, þ. e. a. s.
urtan 4—5 ára (sjaldan 3 ára), en brim-
illinn 5—6 ára. Að eðlisfari er útsel-
urinn mjög var um sig, heldur sig á
afskekktum svæðum og fer víða um.
Fæðuvali hans svipar mjög til land-
selsins en er þó nokkru fjölbreyttara
að }jví er virðist, t. d. hefur fundist
þang í maga hans. Af útsel eru til 3
deilitegundir eða stofnar, þ. e. Austur-
og Vestur-Atlantshafsstofn og Eystra-
saltsstofn, en sannanlega eru engin
tengsl á milli þessara stofna.
Sclarannsóhnir hérlendis
Frá því að Bjarni Sæmundsson
skrifaði bókina Spendýrin, er út kom
árið 1932, og allt til ársins 1973, hefur
nær ekkert verið ritað um íslensku
selastofnana. Jón Jónsson núverandi
forstjóri Hafrannsóknastofnunarinnar
tók að vísu saman ýmis gögn varð-
andi selveiði fyrir árin 1901 — 1945 og
Björn Guðnrundsson skrifaði fróðlega
grein um selveiðar á íslandi í Nátt-
úrufræðinginn árið 1944 (Björn Guð-
munsson 1944). Árið 1973 birti Teit-
ur Arnlaugsson ritgerðina Selir við
ísland, er hann vann sem verkefni við
líffræðiskor Háskóla Islands fyrir til-
stuðlan Rannsóknastofnunar fiskiðn-
aðarins. Rit þetta gefur haldgóðar
upplýsingar um dreifingu selategund-
anna við Islandsstrendur ásamt líf-
fræðilegu yfirliti, auk jress sem j)að
fjallar um veiðar og stofnstærð ís-
lensku selastofnanna. Það má með
sanni segja að jietta rit hafi orðið
viss hvati að áframhaldandi rannsókn-
um á selum hér við land.
Aðalorsök Jress að selarannsóknum
hér á landi hefur verið eins lítt sinnt
og raun ber vitni, tel ég vera óljósa
stöðu Jæirra í ríkiskerfinu. Þannig er
ekki ljóst hvort landbúnaðarráðuneyti
eða sjávarútvegsráðuneyti eigi að sjá
um og standa fyrir selarannsóknum
og stjórnun selveiða. Tilviljun réði
Jjví að Rannsóknastofnun fiskiðnaðar-
ins tók af skarið og hóf að styrkja
námsmenn til selarannsókna með fjár-
stuðningi frá Fiskimálasjóði. Aðal-
hvati Jressara rannsókna var sá að
kanna stöðu selastofnanna með til-
liti til hringormasýkingar Jrorskfiska,
sem hefur augljós áhrif á afkornu fisk-
iðnaðarins.
í samráði við sjávarútvegsráðuneyt-
ið gekkst Fiskifélag íslands fyrir J>ví
að nefnd væri skipuð er kanna ætti
Jjetta vandamál og vinna að lausn
þess. Eftirtaldir menn áttu særi í
132