Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1979, Síða 108

Náttúrufræðingurinn - 1979, Síða 108
vesturs en hefur kvíslast strax og runnið til beggja hliða út úr gíga- röðinni. Vestan við þennan gíg er móbergs- hnúkur, sem nær um 780 m hæð yfir sjó og 180 m hæð yfir umhverfið, er aflangur í sprungustefnu og með bas- altívafi víðs vegar. Að lögun er hann líkur gígnum fyrir norðan hann og má heita eins að stærð. Líklegt virð- ist mér að þetta sé eldstöð frá jökul- skeiði og sennilega því síðasta. Hefur því áður gosið á þessari sömu línu. Við suðvesturendann á þessum hnúk er enn einn gígur, sá hæsti í allri Rauðhólaröðinni 755 m yfir sjó og um 150 m yfir sléttuna sunnan og norðan við. Hæstur er norðurbarmur gígsins og er af honum hið fegursta útsýni yfir svæðið vestan frá Blæng austur að Bjarnarskerjum yfir hraun og hálsa frá jökli til hafs. Gígur þessi er aflangur í sprungustefnuna og op- inn til suðvesturs og í þá átt hefur hraunstraumur mikill fallið út úr lronum og er hann á botni gígsins auk þess sem stórgrýtisurð er þar mynduð af hruni úr gígbörmum. Þeir þrír gígir, sem nú eru taldir, hafa lagt til allt það hraun, sem fall- ið hefur niður dalinn austan við Brattháls og sem gengur undir nafn- inu Núpahraun, en það endar niður hjá Hvoli í Fljótshverfi og góðan spöl austan við Maríubakka. Um út- breiðslu hraunanna niðri 1 byggð verður fjallað síðar. Vestan við síðastnefndan gíg tekur við móbergsbunga, sem tilheyrir Bratt- hálsi, Hún er gerð úr móbergsbrota- bergi og bólstrabergi og er með þekju af jökulbergi efst. Ekki er sú jökul- bergsþekja [)ó samhangandi yfir allt svæðið. Um það bil 2 krn vestar og vestan í nefndri hæð tekur gígaröðin sig upp á ný og er þar fyrst há og mjög regluleg gígkeila úr gjalli og gosmöl eingöngu en hraun hefur ekki frá því eldvarpi runnið. Þessi gígur er áfastur við annan miklu stærri, sem er um 120 m hár yfir Hverfisfljót, sem skolar fætur hans og hefur skorið allvæna sneið vestan úr honum. Þessi geysimikli gígur er fulla 900 m 1 þver- mál, tvöfaldur, með op mót suðri og hafa þar feiknmiklir hraunstraum- ar runnið út. Fremst í gígnum er nú mosa- og grasigróin flöt, l'riðsæll stað- ur, sem veitir skjól í flestum veðrum. Uppistaðan í þessum gígum báðum er gjall og gosmöl og hér má finna talsvert af gabbróhnyðlingum. Hverf- isfljót hefur skorið sneið af gígnum og er nú allt að 20 m hár gjallveggur, sem fljótið rennur undir en gegnt honum vestan við fljótið er Skaftár- eldahraun, sem runnið hefur upp að gígnum og vafalaust heft för fljóts- ins um langan tíma enda náði það ekki niður 1 byggð fyrr en nær 2 ár- um eftir „eld“, nánar tiltekið 25. júlí 1785 (Jón Steingrímsson 1973). Hafa ]jví Skaftáreldar valdið miklu meiri breytingum á farvegi Hverfisfljóts en á farvegi Skaftár, a.m.k. uppi á há- lendinu. Hraungígir tveir virðast hafa verið rétt sanran suðvestan við þenn- an gíg og eru nú vestan við fljótið, sem fellur upp að nyrðri gígnum. Gjall allt er burtskolað frá þessunr gíg- um að lreita má, en hraunstabbar standa eltir, vafalaust leifar af gos- rásinni. Nokkru neðar vestan Hverf- isfljóts standa gjallhólar allstórir upp úr Skaftáreldalrrauni og tillreyra án efa Rauðhólahrauninu en lrvort þar
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140
Síða 141
Síða 142

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.