Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1979, Page 122

Náttúrufræðingurinn - 1979, Page 122
Plagioklasdílar eru yfirleitt 2—2,5 mm og algerlega lausir við mynd- breytingu. Pyroxendílar eru um 0,5 mm og áberandi oft með tvímyndun. Ólivíndílar eru um 0,7 mm þeir stærstu og aðeins einstaka ná þeirri stærð. Vert er að geta þess að sýni þau, senr athuguð voru, er langt frá því að vera góð, því þétt berg er vandfundið í Hálsagígum. Eldgjárhraun í Landbroti. Fyrsta lýsing, sem vitað er um að til sé af Eldgjá er frá hendi Þorvaklar Thoroddsen (1894), en hann leit Eld- gjá fyrst augum þann 22. júlí 1893. Sapper (1908) virðist ætla að nafnið hafi Thoroddsen gefið, en það er frá- leitt rétt enda bendir ekkert til þess í frásögn Þorvaldar sjálfs. Hann til- færir mjög nákvæmlega öll nöfn er hann gaf í þessari ferð: — „kölluðum við það Lambavatn" — „kölluðum við hann Tröllhamar" — „kölluðum við það Skaftárlón“ o.s.frv. Faðir minn, Jón Einarsson (1859— 1953), átti lieima í Skaftártungu á árunum 1880—83 og fór öll þau ár á Skal’tártunguafrétt og auk þess a.m.k. einu sinni til Fiskivatna (Veiðivatna). Hann þekkti Eldgjá vel og lýsti henni olt fyrir mér og nefndi æfinlega Eld- gjá eða bara gjána, enda lrefur byggð- armönnum án efa verið Ijóst um hvers konar rnyndun er þarna að ræða. Sjálfsagt er nafnið fornt. Ýrnsir hafa um Eldgjá ritað eftir að Thoroddsen lýsti henni, næstur honum Þjóðverj- inn Karl Sapper (1908) og gerir liann fyrsta sérkortið ylir hluta af þessari rniklu eldstiið og raunar það eina, sem til þessa dags hefur komið á prenti. Enskur jarðfræðingur G. R. Robson rannsakaði Eldgjá og um- hverfi hennar all ítarlega á árunum 1949—1952 og skrifaði doktorsritgerð um svæðið (Robson 1952). Þetta er mikið rit um 260 vélritaðar blaðsíð- ur og með nákvæmu korti yfir Eldgjá sjálfa sérstaklega og svo yfir hraunin, senr frá henni hafa runnið. Naumast held ég að síðasta orðið sé sagt hvað varðar síðara atriðið. Því miður hefur Jretta rit ekki verið prentað og ekki kortin heldur. Það er því á tiltöhdega fárra manna höndum. Hraun frá Eld- gjá liafa runnið niður á láglendi báð- um megin við Skaftártungu allt í sjó frarn á Mýrdalssandi og Álftaveri en nokkru skemur í Lanclbroti. Hið neðra þekja þessi liraun að heita má allt svæðið frá Landbrotsvötnum og langleiðina vestur að Hafursey að frá- teknu því svæði sem Kúðafljót renn- ur um og hólmum í Álftaveri t.d. Herjólfsstaðamýri og nokkrum jökul- öldum þar. Þó er alls ekki útilokað að hraunin hafi náð saman ofan til á því svæði, því svo mikill hefur frarn- burður jökulvatna og jökulhlaupa verið inn á það að allt getur það nú verið hulið sandi. Fyrsta byggð í Álftaveri hefur án efa staðið á þessu hrauni, sem vel gæti verið um 5000 ára gamalt. Á fyrstu öldum norrænnar búsetu á ís- landi hefur byggð þróast ört á þessu svæði (Einar Ól. Sveinsson 1946) en fljótlega orðið fyrir miklurn skakka- föllum og hefur jtað haldist hvoru veili fram á þennan dag. Það hraun, sem mér sýnist líklegast að runnið hafi niður í Álftaver á landnámsöld (ef eitthvert er) er það sem að hluta er nefnt Skálmabæjahraun (Jón Jóns- 216
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.