Náttúrufræðingurinn - 1992, Blaðsíða 31

1. tafla. Magn gosefna í Heklugosum
á 20. öld.
Heklugos Gjóska, km’ Hraun, km3
1991 0,02 0,15
1980-81 0,06 0,15
1970 0,07 0,2
1947-48 0,21 0,8
km) fellur þykktarás gjóskulagsins
t.d. vel að þéttasta hluta gosmakkar-
ins á veðursjármyndum frá fyrstu
þrem klukkustundum gossins. Vitað
er að þá var gjóskufall á þessu svæði
langmest. Eftir það er gosmökkurinn
„þynnri“ og tengsl við dreifingu gjósk-
unnar ekki jafn skýr. Eftir er að vinna
betur úr þessum gögnum, en svo virð-
ist sem snið gegnum gosmökkinn í
þessari hæð geti gefið allgóða mynd af
gjóskufalli við jörð.
VARÐVEISLA
Fijótlega varð ljóst að þetta litla
gjóskulag myndi varðveitast illa.
Sunnan jökla leit í fyrstu út fyrir að
gjóskulagið myndi geymast í snjó og
varðveitast þannig til vors og hugðu
sumir gott til glóðarinnar að geta
fylgst með hvernig það kæmi undan
snjó og breyttist með tíma. Hinn 20.
janúar hlánaði og hélst svo næstu
daga. Rúmri viku eftir að gosið hófst
var jörð orðin auð að 8/10 í Sandafelli
(450 m y.s.) vestan Þjórsár og um
mánaðamótin víðast hvar neðan 400
m y.s. á Heklusvæðinu, en krap og
blautur snjór lá enn þar sem hærra
var. Þá lá gjóskan á yfirborði á stórum
blettum, ýmist á auðri jörð eða á
blautum snjó.
Hinn 3. febrúar gerði eitt mesta
stórviðri á þessari öld svo að víða um
land urðu miklar skemmdir á mann-
virkjum. I þessu veðri reif gjóskuna
sumstaðar svo gjörsamlega af blettum
þar sem hún lá á yfirborði að ekki var
hægt að sjá að þar hefði fallið gjóska
hálfum mánuði fyrr. Þegar meira
bráðnaði af snjó í þíðunni næstu daga
mátti víða sjá gjóskubletti með skalla í
miðju þar sem autt var 3. febrúar.
Fokið safnaðist í skára þar sem hlé
var og varð oft miklu þykkara en upp-
haflega gjóskulagið. Við Skjaldbreið á
Landmannaleið var foklagið t.d.
tvisvar til þrisvar sinnum þykkara en
gjóskulagið sjálft á allstóru svæði. Þar
getur gjóskan því orðið fjórfalt þykk-
ari á köflum en í upphafi vegna þessa
eina óveðurs.
Þegar snjóa var að leysa um vorið lá
gjóskan lengi á yfirborði þykkra skafla
í slökkum og dældum, a.m.k. eftir að
komið var upp fyrir 400 m y.s. A þess-
um sköflum mynduðust gjarnan pýra-
mídalöguð dríli, yfirleitt nokkrir cm á
hæð en þau stærstu allt að 10 cm há (á
við staði þar sem gjóskan var þynnri
en 0,5 cm). Gjóskan á þessu toppótta
yfirborði varð misþykk og þegar skafl-
arnir hurfu lá hún í litlum flekkjum
eða hrúgum á jörðinni og svo til auðar
rendur á milli. Á svæði þar sem reikn-
uð meðalþykkt gjósku var tæplega 0,2
cm voru flekkirnir frá 20 upp í 1000
cm2 (frá 4x5 cm upp í 25x40 cm) að
flatarmáli.
Að áliðnu sumri myndaði gjóskan
enn samfellt lag á jafnsléttu þar sem
upphafleg þykkt var meiri en 4-5 cm,
en þar sem hún hafði verið þynnri en
2 cm var hún sumstaðar alveg horfin.
Á gróðurlausum svæðum gat verið
erfitt að finna nokkurn vott, en þar
sem nægur gróður var sat gjóskan í
grasrótinni. Það er því þegar ljóst að
gjóskulagið varðveitist illa, en hug-
myndin var sú að fylgjast með breyt-
ingum á því í nokkur ár. Reyndar
hafa upplýsingar um þetta gjóskulag
takmarkað gildi fyrir túlkun á eldri
173