Náttúrufræðingurinn - 1992, Blaðsíða 13

Basalthraun
HEKLA
Heklugjá
Basalthraun
SKYRINGAR
m
Súr
kvika

kvika
Basaltkvika
11. mynd. Líkan af Heklukerfinu. Þróin er á 8 km dýpi og er lagskipt, með eðlislétta
súra og ísúra kviku efst undir Heklu en basaltkviku þar fyrir neðan og til jaðranna.
Stefna Heklugjár víkur um 20 gráður frá meðalstefnu nálægra gossprungna.
Þegar kvika flæðir úr þrónni fellur
þrýstingur í henni. Eldgosið hættir
þegar kvikuþrýstingur í þrónni verður
svo lítill að gosrásin í þaki hennar lok-
ast. Lengd gossins ræðst meðal annars
af stærð þróar (kvikumagni í henni),
spennuástandi í skorpunni ofan við
þróna og því hversu mikið magn
kviku streymir úr þrónrii á tímaein-
ingu. Milli gosa byggist upp spenna í
þaki þróar jafnframt því sem kvika
leitar inn í hana. Þetta, ásamt efna-
breytingum sem létta kvikuna, eykur
þrýsting í þrónni. Þróin undir eld-
stöðvakerfinu sem Hekla er hluti af er
líklega um 7 km breið, 40 km löng og
margir kílómetrar á dýpt. Magn kviku
í henni er gífurlegt, en minna en þús-
undasti partur kvikunnar fer úr þrónni
í tilteknu gosi. Þrátt fyrir þetta lága
hlutfall er þrýstingsfallið sem fylgir
kvikuflæðinu nægilegt til að loka rás-
inni í þaki þróarinnar og stöðva gosið.
Þegar gosi lýkur og næstu árin á eft-
ir er gangurinn í gosrásinni í þróar-
þakinu og nokkuð upp í skorpuna enn
hálfbráðinn. Lögun gangsins veldur
því að smávægilegar spennubreytingar
í eldstöðvakerfinu magnast upp við
hann og geta valdið nýju gosi. Líklegt
155