Náttúrufræðingurinn - 1992, Blaðsíða 32

gjóskulögum á sama svæði þar sem
varðveisluskilyrði voru allt önnur.
Gróðurlendi hefur breyst mikið og
stórir hlutar þess eyðst á síðustu öld-
um á þessum slóðum, samanber ör-
nefni eins og Árskógar þar sem nú eru
örfoka hraun milli Valafells og
Þjórsár.
Á Norðurlandi féll gjóskan á hjarn
eða auða jörð. Hvasst var meðan á
gjóskufallinu stóð og gjóskan safnað-
ist strax í ójöfnur í snjónum eða fauk
út á auða jörð. í þíðunni frá og með
fimmta gosdegi fauk hún og skolaðist
til í rigningum og sér nú lítið af
henni.
Hekla sjálf var kolsvört að sjá fram
eftir sumri 1991. Allstór dríli mynduð-
ust þegar snjórinn undir gjóskunni var
að bráðna og þau stærstu urðu allt að
hálfur metri á hæð samkvæmt upplýs-
ingum Sigmundar Einarssonar jarð-
fræðings. Seinni hlutann í júlí fóru að
myndast bogadregin hvít ör í gjósku-
huluna í norðvesturhlíðinni og vissi
boginn upp. Svo virtist, séð í kíki,
sem þykkir flekar af snjó hefðu losnað
og skriðið undan halla spölkorn niður
hlíðina. Vafalítið hefur gjóskuhulan
hamlað því að snjórinn undir bráðnaði
með eðlilegum hætti uns hann varð
svo blautur og kramur að hann seig af
stað undan eigin þunga.
SAMANTEKT
Fyrsta sýnilega merki um gos var
gosstrókur sem reis hratt upp frá fjall-
inu rétt eftir kl. 17 hinn 17. janúar.
Hann var hvítur á lit í fyrstu, líklega
vatnsgufa að mestu, en dökknaði
strax á fyrstu mínútunum. Litarbreyt-
ingin stafaði af gjósku sem byrjaði
að myndast þegar á fyrstu mínútum
gossins. Gosmökkurinn sást glöggt í
veðursjá Veðurstofu Islands og hægt
var að fylgjast með breytingum á hæð,
stefnu, stærð, lögun og þéttleika hans.
Hann var kominn í a.m.k. 11,5 km
hæð um 10 mínútum eftir að gos
hófst.
Af frásögnum sjónarvotta virðist
ljóst að fyrsta klukkutímann hafi
eingöngu gosið á sprungu(m) við Axl-
argíginn á suðvesturöxl Heklu. Upp
úr kl. 18 hafi byrjað að gjósa sunnan í
fjallinu, rétt á eftir á suðvesturhluta
Heklugjár og síðan í austurhlíð fjalls-
ins. Samkvæmt því má ætla að gjósk-
an sem kom upp fyrsta klukkutím-
ann hafi aðallega komið úr sprung-
um við Axlargíginn á suðvesturöxl
Heklu, en næstu klukkutímana hafi
gjóska jafnframt komið upp á suðvest-
urhluta Heklugjár og sprungum í aust-
urhlíðinni. Langmest kom upp af
gjósku fyrstu 2-3 klukkutíma goss-
ins.
Gjóskan sem myndaðist fyrsta gos-
daginn barst til norðnorðausturs yfir
Landmannaafrétt, Gnúpverjaafrétt,
Holtamannaafrétt, Þjórsárver, Hofs-
jökul, Eyjafjarðardal, Bárðardal,
Mývatnssveit, Öxarfjörð, Melrakka-
sléttu og Þistilfjörð. Gjóskufall byrj-
aði upp úr kl. 18 við Hrauneyjafoss-
virkjun og litlu síðar við Sigölduvirkj-
un. Um kl. 20 byrjaði gjóskufall í
Eyjaijarðardal og um kl. 20.30 í Bárð-
ardal. í Öxarfirði féll gjóska milli kl.
22 og 23, á Raufarhöfn milli kl. 22.30
og 24 og í Þistilfirði um kl. 24. Megin-
stefna gjóskugeirans sem myndaðist
fyrstu klukkustundirnar er N30°A en
sunnan jökla hefur þykktarásinn þó
norðlægari stefnu. Meðalhraði gjósk-
unnar var um 60 km á klst.
Aðaleinkenni gjóskugeirans er hve
hann er mjór og gjóskulagið þunnt.
Gjóskufalls varð vart á um 21.000 km2
svæði fyrsta gosdaginn (3. mynd) en á
næstu þremur dögum varð gjósku vart
á miklu stærra svæði. Fyrsta hálfa sól-
arhringinn féllu um 22 milljónir m3 af
gjósku en magnið sem féll eftir það
174