Náttúrufræðingurinn - 1994, Qupperneq 71

Mjölnir - STÓR
LOFTSTEINSGÍGUR í
BARENTSHAFI?
STEINAR ÞÓR GUÐLAUGSSON
Þess eru fjölmörg dæmi að merkar vís-
indalegar uppgötvanir hafi verið gerð-
ar fyrir hreina tilviljun. Við olíuleit er
m.a. leitað eftir óreglum í þykkum set-
lögum, t.d. andhverfum, saltstöplum
eða misgengjum, þar sem hagstæðar
aðstæður geta skapast til þess að olía
safnist fyrir og olíulindir myndist. Hér
segir frá mjög svo óvæntri niðurstöðu
úr jarðeðlisfræðilegum rannsóknum
Norðmanna á setlögum í Barentshafi
sem gerðar voru vegna olíuleitar.
jöldadauði lífvera hefur orðið all-
Foft í sögu lífs á jörðinni. Þekkt-
astur er sennilega sá sem varð
________ fyrir 65 milljón árum, á mörkum
krítar og tertíers, þegar risaeðlurnar hurfu
með öllu. Skýringar á þeim hamförum hafa
verið á ýmsa lund en í stórum dráttum má
skipta þeim í tvo flokka. Annars vegar leita
menn skýringa í jarðfræðilegum ferlum
sem eru eðlilegur hluti af þróun jarðarinn-
ar, svo sem breytingum á sjávarstöðu,
loftslagsbreytingum eða gífurlegum eld-
gosum (Courtillot 1990, Hallam 1990).
Hins vegar leita menn skýringa í heim-
sóknum vágesta utan úr geimnum. (Alvar-
ez og Asaro 1990, Jablonski 1990).
Steinar Þór Guðlaugsson (f. 1951) lauk cand.mag.-
prófi í jarðeðlisfræði frá Oslóarháskóla 1978 og
cand.real.-prófi frá sama skóla 1981. Hann starfaði
hjá Jarðhitadeild Orkustofnunar 1982-1983 og hefur
verið lektor við Oslóarháskóla frá 1984. Rannsóknir
Steinars Þórs hafa einkum beinst að Barcntshafi, Sval-
barða og Jan Mayen-hryggnum. Hann vinnur nú að
doktorsritgerð um jarðfræði Barentshafs.
Hgígurinn ÁYUCATÁN
Arið 1980 settu vísindamenn við Univer-
sity of Califomia í Berkeley fram þá tilgátu
að Qöldadauðinn á jörðinni fyrir 65 milljón
árum hefði orðið í kjölfar áreksturs loft-
steins á jörðina (Alvarez o.fl. 1980). Sú
tilgáta var byggð á tölum um óvenjuhátt
hlutfall málmsins iridiums í setlagi frá
mörkum krítar og tertíers (sbr. 1. töflu) um
allan heim. Styrkur iridíums í þessu lagi
benti til þess að loftsteinninn hefði verið
um 10 km í þvermál.
Hugmyndin vakti mikla athygli meðal
jarðfræðinga og rannsóknir á þessu sviði
tóku mikinn fjörkipp. Fljótlega komust
menn að því að í setlaginu var að fínna
kvars sem bar þess merki að hafa
ummyndast vegna mikils þrýstings (Bohor
o.fl. 1984, 1987). Til að kvars ummyndist á
þennan hátt þarf svo mikinn þrýsting að
ekki er hægt að skýra hann með jarð-
fræðilegum ferlum á eða nálægt yfírborði
jarðar. Þá fundust einnig merki um gler-
kúlur úr bráðnuðum bergtegundum sem
gátu hafa myndast við árekstur loftsteins
(Izett 1991, Haraldur Sigurðsson o.fl.
1991) . A Haítí var setlagið mjög þykkt og
gat það bent til þess að loftsteinninn hefði
fallið þar nærri.
Nú, fjórtán árum seinna, telja vísinda-
menn sig hafa fundið sjálfan gíginn (Levi
1992) . Þar er um að ræða hringlaga jarð-
myndun, 180 km í þvermál, að hluta undir
Yucatánskaga í Mexikó og að hluta í
Mexíkóflóa (Hildebrand o.fí. 1991). Miðað
Náttúrufræðingurinn 64 (2), bls. 149-160, 1994.
149