Fréttablaðið - 27.06.2009, Blaðsíða 14

14 27. júní 2009 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
SPOTTIÐ
ÞORSTEINN
PÁLSSON
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
T
vær aldir eru liðnar síðan Jörgen Jörgensen kom
hingað öðru sinni og tók völd af dönskum yfirvöldum
á Íslandi skömmu eftir sumarsólstöður 1809. Hann
virtist um skeið vera fyrsti fulltrúi breska heimsveld-
isins sem eftir árásina á Kaupmannahöfn 1807 var
að leggja undir sig öll forn vígi og yfirráðasvæði hins gamla
danska ríkis, hrifsa til sín völd á norðurslóðum sem Danir héldu
allt fram í seinna stríð - og halda jafnvel enn. En svo tók hann
af öll tvímæli: Ísland varð sjálfstætt þetta sumar fyrir atbeina
útlendings, landleysingja, ævintýramanns.
Jörgen Jörgensen var skilgetið afkvæmi mikilla umbrota-
tíma í Evrópu. Öll álfan var í umróti eftir stjórnarbyltinguna
í Frakklandi og Napóleonstímann sem fylgdi í kjölfarið. Hér
kom kraftur inn í einangrað og staðnað samfélag og valdataka
Jörgensens hrinti til hliðar ættarveldi danskra og íslenskra
embættismannaætta, sem eftir örfáar vikur náðu undirtök-
unum aftur. Síðan hafa kennismiðir íslenskrar sögu reynt að
hunsa þá borgaralegu byltingu sem hér var gerð sumarið 1809.
Við höfum aldrei sett Jörgen Jörgensen á þann stall sem honum
ber í sjálfstæðisbaráttu okkar. Hann var þrátt fyrir alla sína
galla of stór fyrir okkur, við of smá fyrir hann.
Ævihlaup Jörgens Jörgensen var ævintýralegt, raunar svo
ævintýralegt að honum hentar ekki snið einnar ævi. Hann
var einn fárra manna sinnar tíðar sem litu heiminn horn-
anna á milli og á langri för sinni um höf og lönd var hann ekki
einnar borgar maður heldur margra, skóp sögu ekki einnar
eyjar í norður höfum heldur líka annarrar eyjar í suðurhöfum,
Tasmaníu. Hann lifði hátt og féll lágt, spilaði djarft og aldrei
var ró í kringum hann. Var nema von að hér á landi væri saga
hans afgreidd sem skrýtla – skopsaga um mann sem seildist
hærra en staða hans leyfði? Það tók Íslendinga næstum heila
öld að þrefa og þrátta um sjálfstæði sitt sem hann hreppti frá
dönskum embættismönnum, sumum íslenskum, á nokkrum
sólar hringum.
Og nú lítum við þann möguleika raunsæjum augum að við
festum ráð okkar enn frekar við Evrópu: kall Napóleons tímans
með sínum róttæku hugmyndum um jafnan rétt manna um
alla álfuna til samskipta og viðskipta er enn krafa dagsins.
Í tvær aldir hefur múgamönnum álfunnar verið att saman í
átök í hernaði og viðskiptum milli múra sem sérgæslumenn
reisa sjálfum sér til heilla. Slíka múra brjóta leiðtogar eins og
Jörgensen.
Engin merki sjást um það hjá Íslendingum um þessar mundir
að þeim sé að lærast að meta Jörgen Jörgensen að verðleikum;
að þeir kunni að fagna honum sem þeim frelsisanda sem hann í
raun var. Máski vegna þess að hann er í mörgu svo líkur okkur.
Við viljum ekki þekkja hann í okkur, né okkur í honum. Hann
er ekki nógu fínn.
Sjálfstæðið 1809:
Hrappur, hrókur,
reyfari
PÁLL BALDVIN BALDVINSSON SKRIFAR
Um stöðugleikasáttmál-ann má segja að hann sé ágætur svo langt sem hann nær. Hann var
betur gerður en ógerður. Að því
leyti sem hann felur í sér nýmæli
er fagnaðarefni að um þau skuli
ríkja breið samstaða. Sáttmálinn
stendur hins vegar ekki undir þeim
væntingum sem til hans voru gerð-
ar. Hann markar því ekki nýtt upp-
haf að endurreisn þjóðarbúskapar-
ins. Of mörg stór mál eru óleyst til
þess að unnt sé að segja með sanni
að sáttmálinn sé metnaðarfullur.
Framlenging kjarasamninga
tryggir stöðugleika á vinnumark-
aði fram undir lok næsta árs. Það
hefur ótvírætt gildi. Að því leyti er
sáttmálinn góður áfangi á langri
leið. Að öðru leyti geymir hann
fátt annað en fyrri ríkisstjórn
hafði þegar samið um í samstarfs-
samningnum
við Alþjóða-
gjaldeyrissjóð-
i n n . Stjór n -
völd eru þegar
á eftir áætlun
að koma þeirri
stefnumörkun
í framkvæmd.
Nýi sáttmál-
inn breytir ekki
miklu þar um.
Af nýmælum má nefna að tak-
mörk eru sett fyrir aukinni skatt-
heimtu. Það er jákvætt. Mörkin
sem sett eru þýða hins vegar að
of lítið af vandanum á að leysa
með skipulagsbreytingum og
hagræðingu í opinberum rekstri.
Sáttmálinn takmarkar beinlínis
svigrúm ríkisvaldsins til þess að
beita sömu aðferðum við lækkun
launa kostnaðar hjá opinberum
aðilum eins og þegar hefur gerst
á almennum vinnumarkaði. Auk
þess að takmarka hagræðingar-
möguleika felur þetta í sér mis-
munun. Ríkisfjármáladæmið til
lengri tíma er enn óvissu háð.
Um markmið varðandi lækkun
vaxta og afnám gjaldeyrishafta
er ekkert umfram það sem felst í
samningnum við Al þjóða gjaldeyris-
sjóðinn. Nýmæli er á hinn bóginn
að ákveðið er að einkavæða bank-
ana og koma hluta þeirra í erlenda
eigu. Það er forsenda þess að ein-
staklingar og fyrirtæki eigi í
náinni framtíð möguleika á láns-
fé á samkeppnishæfum kjörum.
Jákvæðu pólitísku tíðindin í þessu
eru þau að þingmenn og ráðherrar
VG sýnast hafa samþykkt einka-
væðingu og erlent eignarhald.
Það er mikilvæg stefnubreyting
af þeirra hálfu.
Ágætur sáttmáli svo langt sem hann nær
Mesta athygli vekur að ríkisstjórnin og öll áhrifamestu hags-munasamtök landsins
skuli við ríkjandi aðstæður undir-
rita stöðugleikasáttmála án þess
að minnast á framtíðarstefnu um
stöðugleika í peningamálum. Flest-
um er ljóst að allt annað er unnið
fyrir gýg ef framlengja á þá alvar-
legu stjórnarkreppu sem ríkir á því
sviði.
Ófarir Íslands má að stórum
hluta rekja til óstöðugrar örmyntar
á opnum alþjóðlegum fjármála-
markaði. Valið er einangrun eða
evra. Það val snýst um lífskjör.
Aðild að Evrópska myntbanda-
laginu og Evrópusambandinu er
eina raunhæfa leiðin út úr þess-
um vanda. Ríkisstjórnin hefur
lagt fram þingsályktunartillögu
um aðildarumsókn. Óvíst er um
meirihluta fyrir henni með því að
hluti ráðherranna og stjórnarþing-
mannanna er á móti. Fyrir liggur
skýr afstaða VG um að berjast gegn
aðildarsamningi verði hann gerður.
Framtíðarstefnan í peningamálun-
um er þar af leiðandi í algjöru upp-
námi. Enginn hefur bent á annan
raunhæfan kost en upptöku evru
innan myntbandalagsins.
Ein af ástæðunum fyrir því að
Ísland festist fastar en flestar aðrar
þjóðir í fjötrum hafta í kreppunni
miklu var ósamstaða um framtíðar-
stefnu í peningamálum. Án lausn-
ar á þessu undirstöðuatriði stefnir
í það sama á ný.
Engar skýringar virðist vera á
því að ríkisstjórnin lét þetta lykil-
atriði sigla sinn sjó í þessum samn-
ingum aðrar en óeining innan henn-
ar eða forystuleysi. Brýn þörf er á
breiðari og ákveðnari pólitískri for-
ystu um þetta stóra viðfangsefni.
Er hún til? Tíminn er núna.
Engin sýn á stöðugleika í peningamálum
Fyrir fáum dögum var frá því greint að Efnahags- og framfarastofnunin hefði komist að þeirri niðurstöðu
að forsenda hagvaxtar á Íslandi
væri aukin áhersla á frekari nýt-
ingu orku. Í því ljósi vekur athygli
að það eina sem sagt er í stöðugleika-
sáttmálanum um orkunýtingu til
þess að efla hagvöxt eru tilvísanir í
samþykktir fyrri stjórnar þar um.
Ástæðan fyrir þessu er sú að
útilokað var að fá VG til að ganga
lengra á þessu sviði við mynd-
un núverandi stjórnar. Hluti Sam-
fylkingarinnar er jafn tregur í taumi
þegar kemur að hagnýtingu þessara
möguleika. Óskiljanlegt er með öllu
að stöðugleikasáttmáli skuli settur
fram án nýrra skilgreindra mark-
miða um orku nýtingu. Ofmælt væri
að segja að sáttmálinn fæli í sér
stöðugleika með stöðnun. En þessi
staðreynd gefur ekki sterkan tón um
endurreisn með aukinni verðmæta-
sköpun.
Þá vekur athygli að ríkisstjórnin
heldur fast við stefnu sína um veiði-
leyfasviptingu gagnvart smábáta-
sjómönnum og öðrum útgerðum.
Markmið stefnunnar er að innleiða
fiskveiðistjórnun með svipuðum
efnahagslegum áhrifum og innan
Evrópusambandsins. Stefnan er á
óhagkvæma útgerð sem leiðir til
styrkja og kallar á nýja skattheimtu
á almenning.
Þörfin fyrir sjávarútveg sem
skilað getur hagnaði til að fjár-
festa í nýjum atvinnutækifærum
á öðrum sviðum hefur hins vegar
aldrei verið meiri. Á sama tíma
er gerður stöðug leika sáttmáli þar
sem málsaðilar leiða hjá sér þann
veruleika að framkvæmd gildandi
stefnu í sjávarútvegsmálum mun
óhjákvæmilega auka á óstöðugleika
í höfuðatvinnugreininni.
Óstöðugleiki og óvissa um auðlindastjórnun
Skógarhlíð 18 • sími 595 1000
Akureyri • sími 461 1099 • www.heimsferdir.is