Fréttablaðið - 27.06.2009, Blaðsíða 24

24 27. júní 2009 LAUGARDAGUR
➜ STOFNANIR STÆKKA MEÐ, EN MISMIKIÐ
R
íkisútgjöld jukust um
tæp 53 prósent milli
áranna 1998 og 2009,
samkvæmt tölum úr
fjármálaráðuneyt-
inu.
Á svipuðum tíma, áratuginn 1998
til 2008, jókst verg landsfram-
leiðsla um 48 prósent, samkvæmt
tölum Hagstofu, en gjöld ríkisins af
henni jukust úr 41,3 í 44,6 prósent.
Tekjurnar fóru úr 40,9 prósentum
í 43,5.
Samkvæmt nýjum stöðugleika-
sáttmála mun ríkisstjórnin skera
niður ríkisútgjöld um 70 milljarða
á næstu þremur árum. Áður hafði
verið tilkynnt um 22 milljarða niður-
skurð í ár.
Þessir 92 milljarðar verða dregn-
ir frá þeim 555 sem eru á fjárlögum
ársins. Þá eru 463 milljarðar eftir.
Þetta eru rúm útgjöld ríkisins
árið 2006, sem voru 459 milljarðar,
á föstu verðlagi ársins 2009. Árið
2007 voru þau 511 milljarðar.
Þegar þetta er skrifað er ekki búið
að gefa út nákvæmlega hversu mikið
verði skorið niður á hverju ári, en
Ríkið óx um helming fyrir kreppu
Ríkisútgjöld hafa aukist um 53 prósent síðan 1998. Fyrirhugaður niðurskurður færir umsvif þess aftur til 2006, sé einungis litið
til talna. En í bankahruninu jukust vaxtagjöld gífurlega og þau verða ekki skorin niður. Klemens Ólafur Þrastarson komst að því
að starfsmönnum ríkis hefur fjölgað talsvert á tímabilinu, þótt erfitt sé að festa tölu á fjölda þeirra sem þiggja laun frá ríkinu.
Samtals fóru 2.332 milljónir til Þjóðkirkjunnar árið 1998. Á upp-
reiknuðu verðlagi væru það 4.474 milljónir. Árið
2008 var upphæðin 5.450 milljónir. Framlag
ríkisins til kirkjunnar er því tæpum 22 pró-
sentum hærra en það var fyrir ellefu árum.
Samkvæmt upplýsingum úr kirkjumála-
ráðuneytinu varð engin grundvallarbreyt-
ing á starfsemi kirkjunnar á þessum tíma,
sem snertir ríkissjóð, né breytt-
ist eðli ríkisgreiðslna til
hennar.
Þjóðkirkjan 22 prósentum dýrari
HR. KARL SIGURBJÖRNS-
SON BISKUP
Árið 1998 voru útgjöld
Alþingis umfram tekjur um
946 milljónir. Ellefu árum
síðar námu þessi gjöld
tæpum 2.235 milljónum.
Þetta er aukning um 136
prósent, en þá er ekki tekið
mið af verðlagsþró-
un. Með
henni er
hækk-
unin
rúm 23
prósent.
Alþingi vaxið um
23 prósent
• Verg landsframleiðsla (VLF) jókst um 48,11 prósent á
tímabilinu, miðað við fast verðlag ársins 2008.
• Tekjur ríkisins af VLF fór úr 40,9 í 43,5 prósent.
• Gjöld ríkis af VLF fóru úr 41,3 prósentum og
í 44,6.
• Tekjur á mann jukust um 34,96 prósent en
gjöldin um 37,24.
Fjármálaráðuneytið segir ríkisstarfsmenn á
ársgrundvelli árið 2008 vera alls 28.700 talsins.
Talan sem betra er að miða við eru ársverkin
eða stöðugildi í dagvinnu. Þau voru 18.600.
Árið 1998 voru stöðugildi ríkisstarfsmanna í
dagvinnu 16.250 talsins, samkvæmt skýrslunni
Starfsumhverfi ríkisstarfsmanna, frá 1999.
Aukningin er því um 14,4 prósent á áratug.
Launakostnaður mun hafa verið um fjórð-
ungur af ríkisútgjöldum 2007. Samkvæmt
tölum Hagstofu jókst launakostnaður ríkis um
34,18 prósent á tímabilinu, á föstu verðlagi
ársins 2008, og var í lok þess 216.685 milljónir.
En síðan 1998 hefur nokkur fjöldi starfs-
manna verið færður frá ríki til sveitarfélaga
og ríkisfyrirtæki gerð að opinberum hluthafa-
félögum. RÚV er til dæmis í tölunni frá 1998,
en ekki í þeirri frá 2008. Á móti kemur til
dæmis að starfsmenn Borgarspítala bættust í
tölu ríkisstarfsmanna þegar hann sameinaðist
Landspítala árið 2000. Séu stofnanir og félög
utan A-hluta fjárlaga, svo sem ÁTVR og RÚV,
tekin með í reikninginn bætast tæplega 6.000
einstaklingar við 2009-töluna, en stöðugildin
eru færri.
Þessar tölur segja þó ekki alla söguna,
því hvað er ríkisstarfsmaður? Starfsmaður í
opinberu hlutafélagi telst ekki strangt til tekið
ríkisstarfsmaður, þótt félagið sé í eigu ríkisins
og fái sínar tekjur þaðan. Hvað með þá sem
þiggja laun sín beint eða óbeint frá ríkinu?
Starfsmenn í framkvæmda- og eftirlitsstofn-
unum ríkisins hafa bent blaðinu á að afar erfitt
sé að ná utan um þennan fjölda. Til dæmis
mætti taka öll hjúkrunarheimili á landinu og
þá sem vinna fyrir fatlaða.
Einnig mætti nefna verkfræðing sem vinnur
á einkastofu, sem vinnur verk fyrir Vegagerð
ríkisins. Segja má að allt sem hann fær greitt
fyrir verkið komi frá ríkinu.
Þegar talað er um að launakostnaður sé á
bilinu 25 til 30 prósent af útgjöldum ríkisins, er
ekkert þessa fólks talið með. Nær væri að segja
að launakostnaður næði 65 til 70 prósentum af
útgjöldum ríkisins, segir einn sérfræðingur hjá
ríkinu, sem starfar við að skoða útgjöld þess.
LAUN TELJIST 70 PRÓSENT AF ÚTGJÖLDUM
19
98
20
08
* ásamt starfsmönnum banka, ohf-félaga og ýmissa annara
Þá nýstofnað embætti
Ríkislögreglustjóra fékk 183,6
milljónir á fjárlögum 1998.
Árið 2009 var upphæðin
komin í 1.891,9 milljónir, fyrir
utan sértekjur, 566 milljónir,
sem koma til frádráttar. Alls
bárust því 1.325,9 milljónir frá
ríkinu það ár. Að verðþróun
meðtaldri er þetta aukning
um 437 prósent.
Samkvæmt skýrslu dóms-
málaráðherra um þróun
löggæslu stafar aukning
starfsmanna fyrst og fremst af
samræmingar- og þjónustu-
hlutverki embættisins. Má þar
nefna fjarskiptamiðstöð lög-
reglunnar, sérsveit, umferðar-
deild og bílabanka. Einnig
þurfi sérfræðinga í rannsókn
og saksókn skatta- og efna-
hagsbrota og alþjóðadeild.
Í skýrslu Ríkisendur-
skoðunar frá 2006 segir að
kostnaðarþróun embættisins
endurspegli að hluta til miklar
breytingar á umhverfi lög-
gæslu. „Hún bendir þó einnig
til þess að stjórnvöld hafi
átt erfitt með að sjá fyrir sér
framtíðarhlutverk og verkefni
embættisins,“ segir þar.
437 prósentum stærri ríkislögreglustjóri
HARALDUR JOHANNESSEN
„Eftir eitt mesta hagvaxtarskeið um
árabil er hagkerfið tekið að færast nær
jafnvægi á ný“, segir í frumvarpi að
fjárlögum ársins 2009.
Þetta voru síðustu fjárlög Árna M.
Mathiesen, þáverandi fjármálaráð-
herra, kynnt 1. október 2008, og sýnist
hann enn nokkuð bjartsýnn.
Þá þótti staða ríkisfjármála „mjög
góð til að takast á við efnahagslægð“.
Íslenskt efnahagslíf var enn í „örri
framþróun“, þrátt fyrir ýmsar viðsjár, svo sem
flökt krónu og samdrátt.
Fyrirsjáanlegt „aukið jafnvægi“ í
þjóðarbúskapnum var talið eftirsókn-
arvert og meginniðurstaða frum-
varpsins er sú að „stöðugleiki ríki í
efnahagslífinu þegar hratt dregur úr
umsvifum vegna stóriðjuframkvæmda
og samdráttur verður í erlendri eftir-
spurn“.
Í stað þess að skera niður í sam-
drættinum taldi fjármálaráðherra nær
að draga „enn frekar úr aðhaldsstigi í
ríkisfjármálum árið 2009“.
Síðan hefur margt breyst.
Eftirsóknarvert jafnvægi
ÁRNI M.
MATHIESEN
Margt hefur breyst í verkefnaskipan ráðuneytanna á tímabilinu, til að mynda var bætt myndarlega við verkefni
samgönguráðuneytis 2007, svo framlög fóru úr 23 í tæpa 55 milljarða milli ára.
Nokkrum ráðuneytum hefur verið sundrað eða þau sameinuð á tímabilinu, svo sem landbúnaðar-, sjávarút-
vegs-, trygginga-, heilbrigðis- og félagsmálaráðuneyti. Þau eru ekki tekin með af þeim sökum.
Nokkur ráðuneyti 1998 til 2009
Útþensla ríkisins frá 1998 til 2009 varð öll undir
stýri sjálfstæðismanna, sem gjarnan kenna sig
við aðhaldssaman rekstur og lítil ríkisafskipti.
Stefanía Óskarsdóttir stjórnmálafræðingur segir
þetta minna á að kannski fari aðhaldssemi og
stjórnmál ekki vel saman.
„Stefna Sjálfstæðisflokksins í gegnum tíðina
er í einu orðinu aðhald en í hinu að gera
vel við alla. Flokkurinn er samblanda af
frjálshyggjumönnum, íhaldsmönnum
og sósíaldemókrötum. Hann er stór
flokkur og þarf að höfða til sem flestra
kjósenda. Þá eru menn kannski örlátir,“
segir hún og nefnir að flokkurinn hafi á
sínum tíma hrósað sér fyrir að auka fram-
lög til menntamálaráðuneytis mikið.
Stefanía áréttar þó á að á þessu tíma-
bili hafi tekist að greiða niður skuldir
og að flokkurinn hafi aldrei setið einn
að stjórn ríkisins.
Ef til vill megi bera þetta saman við stefnu
járnfrúarinnar bresku. „Margaret Thatcher var
líka mikill talsmaður þess að skera niður ríkis-
útgjöld en samt jukust þau í hennar tíð. Póli tíkin
virðist hafa þetta í för með sér. Það fer kannski
ekki saman að vera í pólitík og að skera niður.“
Ekki sé hægt að segja að nú verði einfaldlega
farið aftur til ársins 2006, þótt tölur kunni
að benda til þess. Vel hafi verið stutt við
menntun og heilbrigðis- og félagsmál.
„Svo stöndum við frammi fyrir því
núna að við höfum ekki efni á þessu.
Hvernig spólum við þá til baka? Það
blasir við að við þurfum að vinda ofan
af launahækkunum en við getum ekki
gert það með því að segja fólki að það
eigi að fá laun eins og árið 2006.
Fólk sættir sig ekki við það
möglunarlaust. Þetta kallar á
pólitísk átök.“
➜ SJÁLFSTÆÐISFLOKKUR EINS OG THATCHER
550
500
450
400
350
0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2009 2010 2011 2012 2013
heimildir herma að það verði um 35
árið 2010 og 30 árið á eftir. Óvíst er
með þá fimm sem út af standa.
Oft heyrist að ríkið hafi eins og
aðrir bætt við sig ýmsum lúxus-
verkefnum í góðærinu. Því ætti að
vera auðvelt að skera niður núna.
En málið er þó ekki svo einfalt.
Í fyrsta lagi ber að hafa í huga að
ríkið hefur einungis 450 milljarða
til raunverulegrar ráðstöfunar af
þessum 555 milljarða fjárlögum, því
vaxtagjöld hafa margfaldast vegna
bankahrunsins, svo alls fara um
hundrað milljarðar í slík gjöld, líf-
eyrisskuldbindingar og þess háttar.
Af hverri krónu ríkisins fara um
25 aurar beint í laun, en launakostn-
aður er um 65 prósent af rekstrar-
veltu. Sérfræðingur í stjórnsýslu
telur að allt að 65 til 70 aurar af
hverri krónu fari í raun og veru í
laun, séu óbeinar greiðslur teknar
með í reikninginn.
Allur niðurskurður væri því að
miklu leyti tekinn úr vasa vinnandi
fólks, hvort sem er með lægri laun-
um, skertri vinnu eða uppsagnar-
bréfi.
363.856
milljónir
555.640
milljónir
-22
milljarðar
-35
milljarðar
-5
milljarðar
-30
milljarðar
?
• Meðalmannfjöldi jókst um rúm sextán prósent
frá 1998 til 2009, miðað við tölur Hagstofu.
Íslendingar töldust vera 273.794 talsins í
upphafi tímabilsins, en voru í apríl þessa
árs 319.326.
Heimild: Hagstofa Íslands
Fjármálaráðuneyti
43%
Menntamálaráðuneyti
41%
Verg landsframleiðsla og mannfjöldi
?
Samgönguráðuneyti
150%
2009
Utanríkisráðuneyti
119%
2009 2009 2009
1998 1998 1998 1998