Samvinnan - 01.08.1969, Page 29

54% eða liðlega helmingur. Ald-
ursflokkarnir náðu frá 15 ára til
42ja ára.
Um menntun kvennanna kom
m. a. fram, að 37% höfðu aðeins
lokið skyldunámi, þ. e. a. s. ungl-
ingaprófi eða fullnaðarprófi úr
barnaskóla, en 13% höfðu hlot-
ið sérmenntun af einhverju tagi
og 13% voru við nám. Sumar
þeirra voru að Ijúka námi í gagn-
fræðaskóla, aðrar að hefja nám
við framhaldsskóla. Af þessum
200 konum voru 174 að eignast
sitt fyrsta barn, en 26, þar af 7
fráskildar, höfðu eignazt börn
áður og voru með alls 37 börn á
framfæri sínu. Börnin voru á
aldrinum 1 árs til 20 ára. Lang-
flest þeirra voru undir skóla-
aldri, eða yngri en 7 ára.
Um atvinnuástand þessa hóps
er það að segja, að nærfellt helin-
ingurinn, eða 95 konur höfðu
ekki atvinnu við launuð störf,
en þar af voru 33, sem bjuggu
með barnsföður og sáu um heim-
ili. 55 atvinnulausar stúlkur
bjuggu heima hjá foreldrum eða
öðrum ættingjum og þar að auki
voru 7 án atvinnu, sem bjuggu
í leiguhúsnæði, flestar þeirra
með eitt eða fleiri börn á fram-
færi.
Þá kom og fram, að 11 konur
kváðust ekki hafa möguleika til
að annast barn sitt sjálfar og 4
höfðu ekki ráðið við sig, hvað
þær tækju til bragðs. Ástæðurn-
ar fyrir því, að þessar 15 kon-
ur eygðu litla eða enga mögu-
leika til að hafa barnið hjá sér
voru margvíslegar, s. s. fjárhags-
legir erfiðleikar, ófullnægjandi
húsnæði, skortur á heppilegri
atvinnu, erfiðleikar með gæzlu
fyrir barnið o. fl. Allar þessar
15 stúlkur máttu teljast andlega
og líkamlega heilbrigðar og
hefðu þess vegna getað sinnt um
barn sitt. Þær áttu allar sam-
merkt um það að standa uppi
einar án stuðnings frá foreldr-
um eða barnsföður. Sumar
bjuggu í einu leiguherbergi og
réðu ekki við stærra húsnæði.
Aðrar voru með börn á framfæri
fyrir og gátu rétt framfleytt sér
við þær aðstæður, sem þær
höfðu.
Þessar uggvænlegu niðurstöð-
ur hljóta að vekja menn til um-
hugsunar um, hve alvarleg
vandamál eru hér á ferðinni, sem
krefjast úrlausnar hið fyrsta.
Engu er líkara en að ógiftar
mæður séu einn hópur í þjóð-
félaginu, sem hefur gleymzt eða
orðið útundan, þegar félagslegar
umbætur, er miða að heill og
velferð einstaklingsins, hafa séð
dagsins ljós. Ef til vill má vera,
að skýringuna megi að einhverju
leyti rekja til þeirrar staðreynd-
ar, að einstæðar mæður sem
heild fara yfirleitt hljótt með
vandkvæði sín, og hingað til
hafa þær ekki haft í frammi há-
værar kröfur um betri kjör sér
og börnum sínum til handa. Ekki
einu sinni þó aðstæður þeirra
séu svo ömurlegar, að þær neyð-
ast til að fela öðrum forsjón
barna sinna um aldur og ævi.
Spyrja mætti þeirrar spurning-
ar, hvort sinnuleysi samfélagsins
í þessum efnum sé í samræmi
við þá mannúðar- og mannrétt-
indahugsjón, sem við teljum okk-
ur aðhyllast. Hvers eiga þessi
börn að gjalda, þegar þau fá
ekki að njóta umönnunar mæðra
sinna, vegna þess að félagslegar
aðstæður leyfa ekki slíkt? Hér á
landi er eins og kunnugt er eng-
in stofnun, þar sem ógiftar mæð-
ur geta átt athvarf með börn
sín fyrstu mánuðina eftir fæð-
inguna og notið aðhlynningar og
fyrirgreiðslu á erfiðasta tíma-
bilinu.
Við berum okkur oft saman
við frændþjóðirnar á Norður-
löndum og þykjumst hafa þar í
fullu tré, a. m. k. á sumum svið-
um. En samanburður í þessum
efnum verður okkur sannarlega
mjög óhagstæður. Málefnum ein-
stæðra mæðra hefur um áratugi
verið mikill gaumur gefinn hvar-
vetna á Norðurlöndum. Mæðra-
heimili hafa verið starfrækt um
langt árabil, og sífellt er unnið
að hvers kyns umbótum í þágu
einstæðra mæðra. Menn hafa
fyrir löngu gert sér ljóst, hversu
mikið er í húfi, að uppeldisskil-
yrði þessara barna þurfi ekki að
verða miklu lakari en hinna, sem
njóta umönnunar beggja for-
eldranna.
Ef við víkjum aftur að þeim
mæðrum, sem verða að afsala
sér börnum sínum fyrir fullt og
allt, er ekki úr vegi að fara
nokkrum orðum um, hvað verður
um börnin. Fram til þessa hefur
enginn opinber aðili haft það
hlutverk að fylgjast með því,
hvernig nýfæddum börnum er
ráðstafað í fóstur. Að vísu eru
ákvæði í núverandi barnavernd-
arlögum, sem mæla svo fyrir, að
ekki megi ráðstafa barni í fóst-
ur nema í samráði við Barna-
verndarnefnd. En almennt veit
fólk ekki um þetta, og fram að
þessu hefur hver og einn getað
ráðstafað nýfæddum börnum að
vild. Stundum hafa mæðurnar
sjálfar eða ættingjar og jafnvel
kunningjar verið milligöngu-
menn. Ennfremur starfsfólk fæð-
ingarstofnana. Fyrir kemur að
búið er að ráðstafa barninu, áður
en það fæðist, og verðandi fóst-
urforeldrar taka það á fæðingar-
stofnuninni svo til nýfætt eða
nokkurra sólarhringa gamalt.
Þaðan fer það vitanlega óskírt
og í mörgum tilvikum ófeðrað,
því samkvæmt lögum er ekki
skylda hér á landi að gefa upp
nafn barnsföður, ef móðir óskar
eftir að halda því leyndu. Enda
þótt þessar ráðstafanir heppnist
vonandi vel í flestum tilvikum
(sem enginn veit þó um), er
hinu ekki að neita, að þessar að-
ferðir verða að teljast í hæsta
máta hæpnar og óhætt að full-
yrða, að lítið samræmast þær nú-
tíma vinnubrögðum og skoðun-
um sérfræðinga í uppeldis- og
barnaverndarmálum. Það er vit-
að mál, að mörg þessara barna
eru tekin í fóstur með ættleið-
ingu í huga. Málið kemur hins
vegar ekki til opinberra aðila,
fyrr en ættleiðingarbeiðni er
lögð fram. Oft og tíðum er barn-
ið þá búið að dveljast mánuðum
og jafnvel árum saman hjá vænt-
anlegum kjörforeldrum. Yfirleitt
er þá óhægt um vik að koma
fram nákvæmum rannsóknum,
og venjulegast látið duga að
kanna ytri aðstæður fósturfor-
eldra. Engin athugun er gerð á
barninu sjálfu, og litlu hægt að
breyta með tilliti til viðhorfa og
aðstæðna kynmóður, en skriflegt
samþykki hennar verður þó að
liggja fyrir. Aftur á móti er því
ekki þannig farið með kynföður
óskilgetins barns. Þar hefur móð-
irin ein foreldraréttinn yfir barn-
inu og feðurnir því nánast rétt-
lausir. Ættleiðingin getur því
náð fram að ganga, án þess að
skriflegt samþykki föður liggi
fyrir.
Hér er ekki ætlunin að ræða
frekar um þessi atriði, enda þótt
hér sé hreyft við máli, sem of
lengi hefur legið í láginni. Ef
ættleiðingarmál þarfnast ekki
nákvæmrar rannsóknar velmennt-
aðs starfsfólks, veit ég ekki hvar
þurfa að vera vönduð vinnu-
brögð.
En snúum okkur aftur að efn-
inu og virðum fyrir okkur annan
hóp af börnum ógiftra mæðra.
Það eru þau sem ekki hafa í
annað hús að venda en sólar-
hringsvöggustofu, þegar dvölinni
á fæðingarstofnuninni er lokið.
Þetta verður þeirra athvarf,
vegna þess að mæður þeirra hafa
engin skilyrði til að hafa þau
hjá sér, en streitast gegn því að
gefa þau í þeirri von, að ástæð-
ur þeirra batni og þær geti þá
tekið þau til sín aftur. Hvort
heldur börnin dveljast lengur
eða skemur á vöggustofunni, þá
er og verður slík ráðstöfun ávallt
neyðarúrræði, og oft og tíðum
getur sú dvöl valdið óbætanlegu
tilfinningatjóni bæði fyrir barn
og móður. Það ætti að vera ó-
þarft að fjölyrða um það, hversu
óæskilegt það er að vista barn
á stofnun, hversu góð sem hún
er, ef móðirin er á annað borð
fær um að annast það, svo fremi
að hún hafi þannig félagslegar
aðstæður sem geri henni það
kleift. Og enn getum við haldið
áfram. Þá hef ég í huga þær
mæður, sem fara þá leið að
koma börnunum fyrir daglangt
hjá ættingjum eða kunningja-
fólki vegna skorts á dagvöggu-
stofum, en reyna að annast þau
utan vinnutíma. Oft blessast
þetta allvel og hefur þann kost,
29