Samvinnan - 01.06.1971, Síða 12

GuSmundur Ingi Kristjánsson, Holti, Önundarfirði:
Str jálbýli og skólaskylda
Þegar sú skólalöggjöf, sem
enn gildir að mestu, var sett
árið 1946, var ákveðin almenn
fræðsluskylda allra barna og
unglinga frá 7 til 15 ára aldurs.
Frá þessu voru þó heimilaðar
undanþágur. Sú var mest, að í
einstökum skólahverfum mátti
fræðsluskyldu ljúka við 14 ára
aldur. Þetta var allvíða fyrst
i stað, ekki einungis í sveitum,
heldur einnig í ýmsum sjávar-
þorpum. Smám saman hefur
hin almenna regla komizt á
víðar og víðar, eftir því sem
húsakynni og aðrar ástæður
hafa leyft. Enn eru þó nokkrir
„undanþáguskólar“, einkum í
strjálbýlum sveitahéruðum.
Lögin um fræðslu barna gera
einnig ráð fyrir mismunandi
löngum árlegum starfstíma
skólanna. Þar segir svo:
„Skólar í kaupstöðum og
þorpum með 1000 íbúum eða
fleiri skulu starfa sem næst 9
mánuði á ári. Aðrir heiman-
gönguskólar og heimavistar-
skólar skulu starfa eigi skem-
ur en 7 mánuði á ári, svo fremi
að barnafjöldi leyfi það.---
í heimavistarskólum og heim-
angönguskólum i sveitum er
heimilt að skipta námstíman-
um í tvennt milli deilda þann-
ig, að hvert barn fái a. m. k.
31/2 mánaða kennslu, enda fylg-
ist kennarinn með heimanámi
barnanna þann tíma, sem þau
sækja ekki skólann að vetrin-
um.“
Fram til þessa hefur starf-
semi skólanna mótazt af þess-
um ákvæðum. Þannig hafa
flestir barnaskólar í sveitum
skiptikennslu. En í unglinga-
deildum (13—15 ára) er þó víð-
ast samfelld 7 mánaða kennsla.
Frumvarp það um grunn-
skóla, sem lagt var fyrir síð-
asta Alþingi, gerir ráð fyrir
12
veigamiklum breytingum frá
þessu. Skólaskylda lengist um
eitt ár upp í 9 ár. Starfstími
skylduskólans á að vera 9 mán-
uðir í öllum árgöngunum.
Hvergi er gert ráð fyrir skipti-
kennslu. Ekki eru ráðgerðar
undanþágur frá þessu nema
fyrst í stað.
Með þessu er ætlazt til þess,
að öll börn á landinu njóti
sömu aðstöðu til náms og séu
skyld að nota þá aðstöðu í 9
ár, nema því aðeins að þau
nái tilskildum námsárangri á
skemmri tima. Það er þvi eðli-
legt, að menn velti því fyrir
sér, hvernig þessu verði komið
í framkvæmd á þeim svæðum,
sem hafa erfiðasta aðstöðu, t.
d. i vestfirzkum sveitum. Þar
hefur sums staðar vantað
einna mest á, að fullnægt sé
þeim atriðum, sem ætlazt er til
með gildandi skólalögum. En
þaðan hafa líka komið ákveðn-
ar kröfur um að jafna aðstöðu
allra landsbúa til náms, bæði
skyldunáms og framhaldsnáms.
Til að jafna þá aðstöðu þarf
fleira til en lagaákvæði um
skólaskyldu.
Orkar tvímælis
f sjálfu sér orkar tvimælis,
hvort skólaskylda til 16 ára
aldurs er nauðsynleg eða æski-
leg. Hún virðist eiga að koma
hér af tveimur ástæðum. Önn-
ur er vaxandi tízka í nálægum
löndum, sem við miðum við.
Hin er sú, að fólk innan 16 ára
er talið eiga litilla kosta völ á
vinnumarkaði, og þvi á að gera
þvi skylt að afla sér sem beztr-
ar menntunar. Þetta þarf þó
ekki að vera alls staðar. í sum-
um þorpum úti um land geta
unglingar fengið verulega
vinnu. Fermingardrengir ráða
sig í ákvæðisvinnu jafnskjótt
og þeir losna úr skólanum (í
byrjun mai), en sóknarprestur-
inn biður þá ljúfmannlega að
ráða sig ekki svo, að þeir geti
ekki komið til hans i þá krist-
indómstíma, sem enn eru eftir
fyrir ferminguna. Og þeir eru
til, sem sitja áhugalausir með
hangandi hendi yfir bókum
sínum síðasta skyldunámsvet-
minn, en eru brennandi í and-
anum, þegar þeir geta rennt
færi eða rétt hönd i atvinnulifi
staðarins. Það er enginn vel-
gerningur að binda slika ungl-
inga við skólastofuna einn vet-
ur enn, enginn velgerningur
við þá sjálfa né heldur við þann
skóla, sem þeir sitja í.
í greinargerð eða athuga-
semdum við grunnskólafrum-
varpið er sagt, að lenging
skólaskyldu sé verulegt fjár-
hagsatriði fyrir þá, sem i dreif-
býli búa, vegna þess að ríkis-
sjóður taki þátt í heimavistar-
kostnaði nemenda á skyldu-
námsstigi, og muni svo verða
áfram, þótt skólaskylda lengist
um eitt ár. Þessa þátttöku ber
engan veginn að vanmeta, en
á það hefur verið bent, að rik-
issjóður getur alveg eins veitt
þessa aðstoð, þó að nemend-
urnir séu ekki i skyldunámi. Og
víst er um það, að fé það, sem
Alþingi hefur veitt til að jafna
aðstöðu nemenda til fram-
haldsnáms, hefur ekki runnið
til nemenda i skyldunámi.
Þessi viðbára er þvi markleysa.
Talið er að 82% unglinga hafi
árið 1937 haldið áfram námi
eftir að skyldunámi lauk. Ef til
vill hefur hlutfallið hækkað
siðan. Það er ágætt, þvi að
æskilegt er, að unglingar noti
þessi ár sem bezt til náms. En
séu þeir einhverjir, sem hafa
engan áhuga á námi, en geta
fengið hentugt starf, sem þeir
sækjast eftir, þá eiga þeir að
vera frjálsir ferða sinna. Óski
þeir síðar að taka upp náms-
þráðinn, á skólakerfið að taka
við þeim. Nú er einmitt talað
um að opna þurfi skólana fyrir
almenning á ýmsum aldri. Sig-
urður E. Guðmundsson sagði
nýlega i útvarpserindi frá
Norðurlandmóti menningar- og
fræðslusamtaka alþýðu. Þar
var rætt um opnari skóla, og
einn ræðumaður talaði um
nauðsyn þess að létta af ein-
okun unga fólksins á skólunum.
Og samtímis heyrast raddir frá
dönskum skóiamönnum á þá
leið, að finna þurfi verksvið
fyrir athafnafúsa en bókleiða
stráka, svo að kraftar þeirra
og hæfileikar notist þjóðfélag-
inu til gagns.
Athugasemdir grunnskóla-
frumvarpsins taka fram, að
víða í sveitum sé skólaskylda
enn stytt með þeim hætti, að
börn hefji ekki skólanám fyrr
en 8, 9 eða jafnvel 10 ára göm-
ul. Þessi stytting námstimans
á að vísu að hverfa á nokkrum
árum, en þó segir í greinargerð-
inni, að það væri mikil réttar-
bót, ef þeim unglingum, sem
þar eiga hlut að máli, væri
tryggt nám til 16 ára aldurs.
Misjöfn aðstaða
Þar sem skólarnir fá ekki
börnin til náms fyrr en 8, 9 eða
jafnvel 10 ára, fer námsárang-
urinn að miklu leyti eftir því,
hve læs börnin eru, þegar þau
hefja nám. Sum börn koma
prýðilega læs frá heimilum sín-
um, en önnur mega heita ólæs.
Þetta stafar bæði af ólikum
hæfileikum og mismunandi
umhyggju heimilanna, enda
aðstaða mjög misjöfn. En börn-
in búa að þessu allan skóla-
tímann, og úr þvi verður ekki
bætt með lengingu skólaskyld-
unnar upp á við. Úrbæturnar
verða að koma á réttum tíma,
7, 8 og 9 ára börnum til gagns.
Grunnskólafrumvarpinu fylg-
ir að vísu þessi athugasemd:
„Kennsla yngstu barnanna i
sveitum landsins, m. ö. 0. lestr-
arkennslan, er vandamál sem
ekki er til einföld lausn á“. En
þar segir lika: „Á það er litið
alvarlegum augum, ef höfð eru
af börnum og ungmennum
réttindi þeirra til menntunar“.
Þessi alvarlegu augu ríkis-
valdsins þurfa að sjá um, að
■